«Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι», του Γιοχάνες Βερμέερ

«Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι» αποτελεί ίσως το πιο γνωστό έργο του Ολλανδού ζωγράφου Γιοχάνες Βερμέερ και γοητεύει μέχρι και σήμερα με τη μυστηριώδη και σχεδόν αδιευκρίνιστη ιστορία του κάθε θεατή που επιδιώκει να προσεγγίσει το περιεχόμενό του. 

Η ιδιαίτερη εμβληματικότητα του έργου τέχνης, αλλά και ο ερωτικός μύθος που το συνοδεύει, επιβεβαιώνουν τη δεξιοτεχνία του καλλιτέχνη καθώς και την αφοσίωση που επέδειξε απέναντι στο έργο του.

Ο βίος του Γιοχάνες Βερμέερ

Ο Γιοχάνες Βερμέερ ήταν ένας από τους σημαντικότερους Ολλανδούς ζωγράφους της Χρυσής Εποχής του 17ου αιώνα, ο οποίος έζησε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στην περιοχή του Ντέλφτ της Νότιας Ολλανδίας. Οι πληροφορίες που αφορούν τον βίο του γνωστού καλλιτέχνη είναι ελάχιστες, ωστόσο μαρτυρούν τα σημαντικότερα βήματα που ακολούθησε. 

Αποτέλεσε το δεύτερο παιδί του Ρεϊνιέρ Γιανζ και της Ντίχνα Μπάλτενς. Οι κοινωνικές συναναστροφές του πατέρα του με καλλιτέχνες της εποχής λέγεται ότι τον ώθησαν να ακολουθήσει το μονοπάτι της ζωγραφικής. Σε ηλικία 21 ετών γίνεται μέλος της συντεχνίας ζωγράφων του Αγίου Λουκά ενώ την ίδια εποχή παντρεύεται την Catharina Bolnes, κόρη εύπορης οικογένειας. Με τη γυναίκα του απέκτησαν 14 παιδιά, από τα οποία τα τέσσερα πέθαιναν σε νεαρή ηλικία ενώ ο ίδιος συνέχισε να είναι ιδιοκτήτης στο πανδοχείο του πατέρα του, δημιουργώντας παράλληλα ελάχιστα έργα ζωγραφικής. Ο πόλεμος που ξέσπασε στη συνέχεια μεταξύ Ολλανδίας και Γαλλίας επέφερε την οικονομική κατάρρευσή του και τον οδήγησε στην κατάθλιψη, επιβαρύνοντας επίσης τη σωματική του υγεία. Το 1675 απεβίωσε λόγω των πολλών και σοβαρών προβλημάτων που αντιμετώπιζε.

Ο Βερμέερ είναι γνωστός για την απεικόνιση καθημερινών ρεαλιστικών σκηνών και ηθογραφιών με τη αποτύπωση έντονων χρωματικών αντιθέσεων και την αριστοτεχνική χρήση του φωτός. Στο «κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι» καταφέρνει να αποδώσει την απαλότητα του γυναικείου προσώπου, την λάμψη των υγρών χειλιών και του σκουλαρικιού μέσα από την ιδιαίτερη ικανότητά του να χρησιμοποιεί άριστα τις δυνατότητες που του παρείχε το φως.
Σήμερα διασώζονται μόλις 36 έργα του, τα οποία περικλείουν την ηρεμία, γαλήνη και οικεία ατμόσφαιρα που προσπαθούσε ο ζωγράφος να αποδώσει στους πίνακές του.

Το περιεχόμενο του έργου

Η νεαρή κοπέλα με το αγνό βλέμμα, το ανατολίτικης πολιτισμικής προέλευσης τουρμπάνι και το μεγάλο μαργαριταρένιο σκουλαρίκι εκφράζει αυτήν την αυθεντικότητα, γαλήνη και οικειότητα που επιδίωκε ο καλλιτέχνης να αποδώσει. Ουσιαστικά στο έργο αποτυπώνεται η αλληλεπίδραση μεταξύ της φανταστικής ομορφιάς και της ζωντανής εμπειρίας όπως υπογραμμίζει ο Γιαν Λοβλόκ και η δυνατότητα μελέτης και εξερεύνησής της.

Η ελαιογραφία του Ολλανδού ζωγράφου δεν αποτελεί πορτραίτο αλλά ένα τρόνι, το οποίο απεικονίζει μία φανταστική φιγούρα, με συγκεκριμένο τύπο και χαρακτήρα. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Βερμέερ στο ‘’κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι’’ δεν προσπάθησε να αποδώσει με μεγάλη ακρίβεια τις λεπτομέρειες ενός προσώπου καθώς στόχος του ήταν η δημιουργία ενός κεφαλιού, μίας μορφής που θα αντιπροσώπευε μία συγκεκριμένη προσωπικότητα. 

Η νεαρή κοπέλα στο έργο τέχνης αντιπροσωπεύει αυτόν τον χαρακτήρα που φέρει εμφανή ανατολίτικα στοιχεία, σε μία εποχή που κάτι τέτοιο δεν συνηθιζόταν. Το τουρμπάνι καθόρισε σημαντικά το περιεχόμενο του χαρακτήρα που έλαβε η φιγούρα και έδωσε μία διαφορετική πνοή στον πίνακα. Από την άλλη το μέγεθος του σκουλαρικιού είναι πολύ μεγάλο για να θεωρηθεί πραγματικό. Πιθανότατα πρόκειται για αποκύημα της  φαντασίας του Βερμέερ καθώς τα μαργαριτάρια εκείνη την εποχή ήταν ιδιαίτερα ελκυστικά, γεγονός που αποδεικνύεται από την εμφάνισή τους και σε έργα άλλων καλλιτεχνών. 

Γίνεται αντιληπτό έτσι ότι η φιγούρα και οι λεπτομέρειες που την κοσμούν προέρχονται καθαρά από την φαντασία του καλλιτέχνη και δεν στηρίζονται ολοκληρωτικά στην πραγματικότητα.

Η ιστορία του πλατωνικού έρωτα
Σύμφωνα με ιστορικούς της τέχνης η κοπέλα που απεικονίζεται στο έργο δεν είναι άλλη από την νεαρή κόρη του ζωγράφου, τη Μαρία, η οποία εμφανιζόταν και σε άλλους πίνακες του γνωστού καλλιτέχνη. Υπάρχουν ωστόσο αναφορές πως η πρωταγωνίστρια του έργου είναι η 16χρονη υπηρέτρια του Βερμέερ, με την οποία είχε ζήσει έναν έντονο αλλά πλατωνικό έρωτα. Η νεαρή κοπέλα γίνεται μούσα του γνωστού καλλιτέχνη, περνώντας πολλές ώρες μαζί του στο ατελιέ του. Παρόλο που η μεταξύ τους σχέση και συντροφικότητα γίνεται εμφανής στα γύρω τους πρόσωπα, με την νεαρή κοπέλα να δέχεται ακόμη και τις προσβολές του κόσμου, η συναναστροφή της με τον γνωστό ζωγράφο δεν ελαττώνεται.

Σύμφωνα μάλιστα με πηγές ο Βερμέερ ζήτησε από τη 16χρονη υπηρέτρια να τρυπήσει τα αυτιά της και να φορέσει κρυφά τα δημοφιλή μαργαριταρένια σκουλαρίκια της γυναίκας του, έτσι ώστε να αποδώσει στο έργο την λάμψη και φωτεινότητα που επιθυμούσε.

Η ιστορία της πλατωνικής αγάπης που βίωσαν οι δύο χαρακτήρες έληξε άδοξα καθώς η νεαρή κοπέλα έπειτα από πιέσεις απομακρύνθηκε από το σπίτι στο οποίο δούλευε και παντρεύτηκε έναν χασάπη. Ήρθε ξανά αντιμέτωπη με την υπόθεση που τη συντάραξε όταν ο Βερμέερ άφησε στην διαθήκη του για την ίδια τα μαργαριταρένια σκουλαρίκια που φορά στην απεικόνισή της στον πίνακα. Το τέλος της ιστορίας δεν αργεί. Η κοπέλα αποφασίζει να πουλήσει να σκουλαρίκια για να ξεπληρώσει τα χρέη του άντρα της και να γλιτώσει από τη δυσάρεστη και δύσκολη κατάσταση που είχε περιέλθει.

Το έργο σήμερα φιλοξενείται από το Μαουριτσχάους, το Μουσείο τέχνης στη Χάγη και προσελκύει έναν μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Έχει επιλεγεί μάλιστα από το ολλανδικό κοινό ως ο πιο όμορφος πίνακας στις Κάτω Χώρες.

Με πληροφορίες από:

Girl with a pearl earring. Από: https://www.mauritshuis.nl/en/our-collection/artworks/670-girl-with-a-pearl-earring/ 

Η ιστορία πίσω από τον πίνακα: Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι του Βερμέερ. Από: https://www.culturenow.gr/h-istoria-piso-apo-ton-pinaka-koritsi-margaritarenio-skoylariki-toy-vermeer/ 

Συντάκτης: Στεφανία Αποστόλου,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.