Τι είναι το χρυσό ρύζι που πολεμά την έλλειψη βιταμίνης Α;
Εδώ και πολλά χρονιά, αρκετές χώρες του πλανήτη μας πλήττονται καθημερινά από φρικτές συνθήκες πείνας, οι οποίες οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε επικίνδυνες για τον άνθρωπο ασθένειες που συχνά καταλήγουν στο θάνατο. Θύματα είναι κατά πλειοψηφία οι γυναίκες και τα παιδιά, το οποία δυσκολεύονται να επιβιώσουν ελλείψει απαραίτητων για την ανάπτυξή τους θρεπτικών ουσιών. Λέγεται πως στις μέρες μας, περίπου 250 εκατομμύρια παιδιά παρουσιάζουν έλλειψη σε βιταμίνη Α, πράγμα που οδηγεί σε σοβαρές για την ηλικία τους παθήσεις. Σύμφωνα με μία έρευνα του 1992, αν τα παιδιά όλου του κόσμου είχαν πρόσβαση σε τροφές πλούσιες σε αυτή τη βιταμίνη, τότε κάθε χρόνο 1-3 εκατομμύρια θα σώζονταν από βέβαιο θάνατο.
Η βιταμίνη Α (ρετινόλη), είναι μία πολυδύναμη ουσία αναγκαία για την υγεία των ματιών, του δέρματος και των βλεννογόνων. Η βασική της δράση όμως εντοπίζεται στην όραση, που χωρίς την απαραίτητη βιταμίνη Α δεν μπορεί να λειτουργήσει σωστά. Κατά συνέπεια, η απουσία της από τη διατροφή οδηγεί σε δυσλειτουργία των οφθαλμών που καταλήγει σε τύφλωση. Η έλλειψη της συγκεκριμένης βιταμίνης, που οφείλεται στην κακής ποιότητας διατροφή, είναι η αφορμή που σκοτώνει καθημερινά εκατοντάδες παιδιά, μικρότερα των 5 ετών στις χώρες της Νότιας Ασίας και της Αφρικής. Επιπλέον, πολλές έγκυες γυναίκες πέφτουν θύματα της δυσάρεστης αυτής κατάστασης, με αποτέλεσμα να πλήττεται τόσο η δική τους υγεία όσο και η υγεία του εμβρύου. Παιδίατροι στο Πακιστάν τονίζουν πως, ένα στα τέσσερα παιδιά θα γλίτωνε το θάνατο αν μπορούσε να λαμβάνει καθημερινά τις απαραίτητες ποσότητες βιταμίνης Α.
Χρυσό ρύζι: η ιδέα που σώζει
Πριν από 15 περίπου χρόνια οι βιολόγοι Πέτερ Μπάγερ και Ίνγκο Πότρικους είχαν την ιδέα να δημιουργήσουν μία διαφορετική ποικιλία ρυζιού, γενετικά τροποποιημένη έτσι ώστε να παράγει β-καροτένιο (προβιταμίνη Α). Το γεγονός πως οι κάτοικοι των χωρών που πλήττονται από την ανεπάρκεια σε βιταμίνη Α τρέφονται κυρίως με ρύζι, τους έδωσε τη σκέψη για ένα γενετικά τροποποιημένο τρόφιμο που θα κάλυπτε τις διατροφικές ανάγκες με μικρό σχετικά κόστος. Κι έτσι έγιναν οι πατέρες του «χρυσού ρυζιού».
Oι δύο βιολόγοι κατάφεραν να τροποποιήσουν τη γενετική δομή του ρυζιού προκειμένου αυτό να βιοσυνθέτει προβιταμίνη Α (β- καροτένιο) στα εδώδιμα μέρη του φυτού. Φυσιολογικά το ρύζι παράγει β-καροτένιο στα φύλλα, προκειμένου αυτό να συμμετέχει στη διαδικασία της φωτοσύνθεσης. Ωστόσο, η προβιταμίνη Α δεν παράγεται καθόλου στο ενδοσπέρμιο, δεδομένου ότι αυτό είναι ένας ιστός ο οποίος δε συμμετέχει στη φωτοσύνθεση. Έτσι οι επιστήμονες, χρησιμοποιώντας τον γενετικό ανασυνδυασμό, ανακάλυψαν έναν τρόπο παραγωγής της προβιταμίνης αυτής κατευθείαν στο σπόρο. Μάλιστα, το 2005 ανακοινώθηκε μία νέα ποικιλία, που ονομάστηκε «χρυσό ρύζι 2», και παράγει περίπου 23 φορές περισσότερο β-καροτένιο απ’ ότι η αρχική προσπάθεια. Παρόλο που η ιδέα αυτή αναπτύχθηκε κυρίως ως ένα ανθρωπιστικό εργαλείο, έχει προκαλέσει μεγάλες αντιρρήσεις κυρίως από περιβαλλοντικές και κατά της παγκοσμιοποίησης οργανώσεις.
Διαφωνίες για το «χρυσό ρύζι»
Η παραγωγή του «χρυσού ρυζιού» ήταν μία κίνηση που πραγματοποιήθηκε από τους επιστήμονες για ανθρωπιστικούς λόγους κυρίως. Παρόλα αυτά, θύελλα αντιδράσεων ξεσηκώθηκε τόσο εναντίον του συγκεκριμένου φυτού, όσο και εναντίον των εν γένει γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών, με αφορμή το «χρυσό ρύζι». Οι επικριτές των συγκεκριμένων μεθόδων, υποστηρίζουν πως η καλλιέργεια του «χρυσού ρυζιού» στα φυσικά γόνιμα χωράφια των φτωχών χωρών θα αποδυναμώσει τα θρεπτικά στοιχεία του χώματος αναγκάζοντας τους καλλιεργητές να καταφύγουν σε λιπάσματα και φυτοφάρμακα διαταράσσοντας την ισορροπία του οικοσυστήματος. Παρόλα αυτά, κάτι τέτοιο δεν έχει αποδειχθεί ακόμη.
Επιπλέον, πολλοί είναι αυτοί που αμφισβητούν το κατά πόσο το μαγειρεμένο «χρυσό ρύζι» είναι ικανό να προσφέρει την απαιτούμενη ποσότητα βιταμίνης Α στους ανθρώπους των χωρών που πλήττονται από ανεπάρκεια. Μία μελέτη του 2012, στην οποία συμμετείχαν 68 παιδιά από την Κίνα ηλικίας 6-8 στα οποία χορηγούνταν «χρυσό ρύζι» επί τρεις εβδομάδες, έδειξε πως η τροφή αυτή αποτελεί άριστη πηγή βιταμίνης Α. Ωστόσο, η μελέτη αυτή δέχτηκε μεγάλη κριτική καθώς χρησιμοποίησε παιδιά (ευαίσθητη κοινωνική ομάδα). Ακόμη τα αποτελέσματά της αμφισβητήθηκαν από πολλούς διότι η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από την κυβέρνηση της Αμερικής και διήρκησε μόνο τρεις εβδομάδες, διάστημα πολύ μικρό ώστε να εξαχθεί κάποιο βέβαιο συμπέρασμα.
Είναι γεγονός πως το «χρυσό ρύζι» είναι ένα μεγάλο βήμα στον τομέα της Βιοτεχνολογίας, αλλά και ένα σημαντικό επίτευγμα για τη «γενοκτονία» που πραγματοποιείται στις φτωχές χώρες εξαιτίας της χαμηλής ποιότητας διατροφής. Πολλοί ήταν οι άνθρωποι που θέλησαν να εκμεταλλευτούν την ιδέα αυτή προς οικονομικό κυρίως όφελος και ακόμα περισσότεροι εκείνοι που αμφισβητούν και αντιτίθενται στη χρήση του ανασυνδυασμένου φυτού. Η αλήθεια είναι πως αν αυτό το «εργαλείο» χρησιμοποιηθεί με σύνεση ακριβώς για το σκοπό που δημιουργήθηκε, τότε θα σωθούν πολλοί άνθρωποι και κυρίως παιδιά. Παρόλα αυτά το «χρυσό ρύζι» δεν αποτελεί πανάκεια και θα ήταν ορθότερο να καταναλώνεται σε μικρές ποσότητες ως συμπλήρωμα ενώ παράλληλα πρέπει να γίνουν προσπάθειες ώστε η διατροφή των φτωχών χωρών να εμπλουτισθεί κυρίως με λαχανικά και προϊόντα ζωικής προέλευσης.
Βιβλιογραφία:
“The Science of Golden Rice”. Retrieved 11 July 2013.
Hirschberg, J. (2001). “Carotenoid biosynthesis in flowering plants”. Current Opinion in Plant Biology 4 , 210–218.
King F, 2002, “Farmers of Forty Centuries” Permaculture News Farmers of forty centuries.
Then C, 2009, “The campaign for genetically modified rice is at the crossroads: A critical look at Golden Rice after nearly 10 years of development.” Foodwatch in Germany.
