Τι είναι η ενσυναίσθηση και πώς μπορώ να την καλλιεργήσω;

Πόσες είναι οι φορές που αισθανόμαστε αρνητικά συναισθήματα όπως θυμός, απογοήτευση, λύπη, απαισιοδοξία;

Δεν είναι λίγες οι φορές που ενδέχεται να μας απασχολεί κάτι, που μας κάνει να θέλουμε να μιλήσουμε με κάποιο άλλο άτομο και να μας πει την γνώμη του από μια άλλη οπτική, ως εξωτερικός παρατηρητής της κατάστασης.

Με την λίγη συζήτηση που θα κάνουμε μαζί του, μπορούμε να αντιληφθούμε εάν αυτός ο άνθρωπος μπαίνει στη θέση μας ή όχι. Με άλλα λόγια, εάν διαπνέεται ή μη, από ενσυναίσθηση, ενώ αυτό καθορίζει, ως επί το πλείστον, άμα θα συνεχίσουμε να εξωτερικεύουμε σε αυτόν τις ανησυχίες μας.

Τι είναι αυτό που αποκαλούμε ενσυναίσθηση; 

Ενσυναίσθηση είναι η ψυχική μας δεξιότητα να αναγνωρίζουμε τα κίνητρα, τα συναισθήματα και τις επακόλουθες συμπεριφορές κάποιου σαν να είναι δικά μας. Με άλλα λόγια, είναι η ικανότητά μας να αισθανόμαστε αυτά που αισθάνεται ο άλλος, να μπαίνουμε στη θέση του. 

Με την ενσυναίσθηση, μπορούμε να κατανοήσουμε τον άλλον σε πιο βαθύ ψυχικό επίπεδο και να αντιληφθούμε τις γνωσιακές και συναισθηματικές διεργασίες που έχει διασκελίσει, μέχρι να φτάσει στην εκδήλωση του προβλήματος που έχει. Η ενσυναίσθησή μας είναι το κλειδί για την κατανόηση των συναισθημάτων του ανθρώπου που έχουμε απέναντί μας, επομένως κρίνεται πολύ αξιοσημείωτος παράγοντας για την διατήρηση των στενών διαπροσωπικών μας σχέσεων.

Η ενσυναίσθησή είναι έμφυτη ή επίκτητη ιδιότητα;

Σαν τάση, η ενσυναίσθηση είναι έμφυτη στους ανθρώπους, υπό την έννοια της προδιάθεσης, χωρίς αυτό να αρκεί για την ανάπτυξη και εμφάνισή της. Για να καλλιεργηθεί η ενσυναίσθηση χρειάζεται εξάσκηση και εκπαίδευση, μέσω τεχνικών επικοινωνίας, τις οποίες χρησιμοποιούν σε μεγάλο βαθμό και οι σύμβουλοι ψυχικής υγείας. Πρόκειται για προϋποθέσεις ενός υγιούς διαλόγου, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όλους μας, επαγγελματίες και μη, εάν επιδιώκουμε την ανάδυση ενός ευγενούς κλίματος επικοινωνίας.

Ποιες είναι αυτές οι τεχνικές; 

Πρώτα απ’ όλα, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η επικοινωνία μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων είναι μια δυναμική διαδικασία αλληλεπίδρασης, που προαπαιτεί την αμφότερη έκφραση σεβασμού και τήρησης των εκατέρωθεν ορίων.

Ενεργητική ακρόαση: 

Αναφέρεται σε μια μέθοδο επικοινωνίας που αφορά στο κομμάτι της ακρόασης. Ειδικότερα, στο να ακούμε προσεκτικά τον άλλον που μας μιλάει, αντανακλώντας αυτά που λέει, παραφράζοντάς τα, και δίνοντας λεκτική ή μη λεκτική ανατροφοδότηση, ως επιβεβαίωση της προσεκτικής μας ακρόασης προς αυτόν. Αυτά, με τη σειρά τι σημαίνουν; Αντανακλώντας και παραφράζοντας τα λεγόμενα του συνομιλητή, επαναλαμβάνουμε αυτά που λέει με εναλλακτικό προφορικό τρόπο, σαν σύνοψη και περίληψη, με σκοπό να δείξουμε ότι έχουμε κατανοήσει το νόημά τους.

Η λεκτική ή μη λεκτική ανατροφοδότηση είναι, σήματα, όπως νεύματα ή η βλεμματική επαφή που θα αναφέρουμε παρακάτω, τα οποία δίνουν στον συνομιλητή την αίσθηση ότι έχει όλη την προσοχή μας όταν μας μιλάει, εξ ου και ο όρος «ενεργητική».

Σημαντικό για την ενεργητική ακρόαση είναι να θυμόμαστε ότι δεν δίνουμε συμβουλές, ούτε κατακρίνουμε τα λεγόμενα του άλλου. Απλώς ακούμε αυτά που έχει να μας πει, με σκοπό να καταλάβουμε τι αισθάνεται.

Βλεμματική επαφή:

Όπως προαναφέρθηκε, η βλεμματική επαφή έχει άμεση συσχέτιση με την ενεργητική ακρόαση. Για την ακρίβεια, είναι ο τρόπος έκφρασής της σε σωματικό επίπεδο. Η βλεμματική επαφή δεν αφορά μόνο στο βλέμμα μας, αλλά και στις εκφράσεις του προσώπου μας, καθώς και στη στάση του σώματός μας, τη στιγμή που ακούμε τον άλλον. Συμπεριλαμβάνει όλα αυτά τα στοιχεία που εννοούμε όταν αναφερόμαστε στην έννοια «γλώσσα του σώματος».

Γιατί είναι τόσο σημαντική η βλεμματική επαφή; Η απάντηση είναι επειδή δίνουμε με τον τρόπο αυτόν την αίσθηση ότι βρισκόμαστε εκεί, ότι είμαστε παρόντες στον συγκεκριμένο χωροχρόνο, όπου ο άνθρωπος που συνομιλούμε, μας εξωτερικεύει τις ιδέες του και τα συναισθήματα του. Χωρίς την βλεμματική επαφή, θα δίναμε την εντύπωση ότι το μυαλό μας σκέφτεται πράγματα χωρίς καμία σχέση με όλα όσα διαβουλεύονται. Επομένως, διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο η έκφραση της ενσυναίσθησής μας προς τον άλλον.

«Πώς θα αισθανόμουν;»:

Αυτή η ερώτηση, θα μπορούσε να θεωρηθεί μια εσωτερική κατευθυντήρια γραμμή, σαν μια σιωπηλή φωνή που θα πρέπει να ηχεί μέσα μας, κατά την διάρκεια του διαλόγου μας με τον άλλον, προκειμένου να επιδείξουμε την κατανόηση, συμπαράσταση, και ενσυναίσθηση.

Είναι μια αυτοερώτηση, δηλαδή πρόκειται για ερώτηση στον εαυτό μας, που συνδράμει στην επιδίωξή μας να μπούμε στη θέση του άλλου, αισθάνοντας τα συναισθήματα του και αντιλαμβάνοντας τις σκέψεις του, σαν να είναι δικά μας. Οι άνθρωποι με ενσυναίσθηση, κάνουν αυτήν την ερώτηση στον εαυτό τους αβίαστα, χωρίς ιδιαίτερη συνειδητή προσπάθεια, λόγω του εσωτερικού τους κινήτρου για βαθύτερη κατανόηση του ψυχικού κόσμου του συνομιλητή τους.

Όχι αβίαστη εξαγωγή συμπερασμάτων:

Αυτό προϋποθέτει την ύπαρξη καλής διάθεσης για διάλογο. Ο διάλογος είναι μια διαδικασία που παίρνει χρόνο, προβάλλονται αρνητικά και θετικά στοιχεία κάθε ζητήματος, αποτρέπονται οι βίαιοι και έντονοι διαπληκτισμοί, ενώ αναδύονται στο τέλος κάποια συμπεράσματα ή αλλιώς καταλήξεις του διαλόγου. Για την ορθή εξαγωγή αυτών των συμπερασμάτων, κρίνεται αναγκαίο να προηγηθεί όλη η διαδικασία της διαλεκτικής επικοινωνίας, με παρούσες τις αντίστοιχες τεχνικές, για την δημιουργία των αρμόζουσων συνθηκών του. Αν δεν προηγηθεί όλη η διαδικασία και δεν εφαρμοστεί από την αρχή σταδιακά και σωστά, τότε, ελλοχεύει ο κίνδυνος για την μεν εύκολη, αλλά σίγουρα απερίσκεπτη εξαγωγή συμπερασμάτων. Αυτό σημαίνει, ότι αισθανόμαστε λιγότερη, έως και καθόλου ενσυναίσθηση, εάν καταλήγουμε σε μια διαστρεβλωμένη γνώμη για έναν άνθρωπο που μας εκφράζει κάτι που τον προβληματίζει, κι εμείς το μόνο που σκεφτόμαστε είναι ότι οι άνθρωποι που υποφέρουν παίρνουν κατά κάποιον τρόπο αυτό που αξίζουν.

Εξάλειψη προκαταλήψεων:

Η παραπάνω ιδέα για την ορθή εξαγωγή συμπερασμάτων, συνοδεύεται από την εξάλειψη των ρατσιστικών αντιλήψεων και των προκαταλήψεων που μπορεί να μας δεσμεύουν από την επικράτηση της αντικειμενικότητας στις ιδέες και επιχειρήματά μας. Το κοινωνικό στίγμα, τα στερεότυπα, οι προκαταλήψεις, οι ρατσιστικές απόψεις, επιδρούν σε μεγάλο, αλλά και αρνητικό, βαθμό στην επαφή μας με τους άλλους. Λειτουργούν σαν αλυσίδα, ορίζοντας εμάς ως δεσμώτες των πεποιθήσεων αυτών, και κλείνοντας μας τα μάτια από την συνειδητοποίηση της πραγματικότητας και της αναζήτησης της αλήθειας. Δεν μπαίνουμε στη διαδικασία αναζήτησης, άρα και διαλόγου και διαπραγμάτευσης, εάν είμαστε πεπεισμένοι ότι δεν υπάρχουν άλλες απόψεις εκτός αυτών των πεποιθήσεων. Επομένως, μειώνεται αυτόματα και η ενσυναίσθησή μας προς τον άλλον, καθώς θεωρούμε ότι δεν χρειάζεται να μπούμε στη διαδικασία αυτήν του θετικού κλίματος, ενεργητικής ακρόασης και διαλόγου, εάν ο συνομιλητής μας κατέχει ένα ή περισσότερα από τα χαρακτηριστικά που οι αντιλήψεις μας ορίζουν ως «μειονεκτικά». 

Εν κατακλείδι, σε μια κοινωνία με ολοένα και πιο έντονα και μακροχρόνια προβλήματα πάσης φύσεως, είναι σημαντική η ανάπτυξη της αίσθησης φιλαλληλίας και η εξάλειψη της χαιρεκακίας και κακεντρέχειας. Το κλειδί γι’ αυτήν την εξάλειψη είναι η ενσυναίσθηση που μπορούμε να δείξουμε στους ανθρώπους που μας εκφράζουν τα προβλήματα τους, τα συναισθήματα τους, θετικά και αρνητικά, και σε γενικές γραμμές τις απόψεις τους. Αναπτύσσοντας τις προϋποθέσεις και συνθήκες για ένα κλίμα ζεστό, αυτόματα η ενέργειά μας θα αλλάξει προς μια πιο θετική κατεύθυνση, η οποία μπορεί να μας ωθήσει σε μια πιο ανοιχτή επικοινωνία, που την διέπουν οι νόμοι του σεβασμού και της αλληλοϋποστήριξης.

Το μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα όλων αυτών είναι οι άνθρωποι να αποκτήσουμε μια πιο στενή σχέση μεταξύ μας, χωρίς αυτό να προϋποθέτει απαραίτητα την παρελθοντική μας αλληλεπίδραση. 

Με άλλα λόγια, μπορεί να κάνουμε μια συζήτηση με κάποιον που γνωρίζουμε εκείνη την ώρα, αλλά μέσω της επίδειξης της ενσυναίσθησής μας απέναντί του, να μας νιώσει σαν δικό του άνθρωπο, σαν ένα άτομο κοντινό σε αυτόν, σε ψυχικό επίπεδο, και να μας ανταποδώσει αυτήν την ανατροφοδότηση, δημιουργώντας μια αλληλεπίδραση, της οποίας οι πόλοι έχουν ως σημείο τομής την ιδέα της ωριμότητας, της θαλπωρής και της ανιδιοτελούς αλληλοβοήθειας.

Συντάκτης: Ιωάννα Φερεντίνου,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.