Η Γέννηση της Αφροδίτης
.jpg)
Υπάρχει απόλυτη ομορφιά; Μπορεί άραγε κανείς να αναφερθεί στην αισθητική και ταυτόχρονα να είναι αντικειμενικός; Αναμφισβήτητα το γούστο είναι κάτι τελείως υποκειμενικό και εννοείται ότι συζητήσεις με επιχειρήματα που βασίζονται στις προτιμήσεις του καθενός πρέπει να αποφεύγονται διότι δεν οδηγούν ποτέ πουθενά. Ισχύει όμως το ίδιο για την αισθητική; Πόσο λεπτή είναι η γραμμή που χωρίζει την αισθητική από το γούστο; Πιο συγκεκριμένα, όταν μιλά κανείς για τέχνη δε γίνεται να σταθεί μόνο στα μοτίβα και τα κρυφά ή εμφανή μηνύματα. Αναπόφευκτος σταθμός στην ανάλυση ενός έργου τέχνης είναι το αισθητικό κομμάτι. Τα πράγματα όμως περιπλέκονται περισσότερο όταν το θέμα του έργου τέχνης που είναι προς ανάλυση είναι η ομορφιά. Κάτι το οποίο έχει γίνει άπειρες φορές καθώς η υποκειμενική αντίληψη της ομορφιάς είναι η πηγή έμπνευσης αμέτρητων καλλιτεχνών. Ειδικότερα στην αρχαιότητα και την Αναγέννηση η ομορφιά αποδιδόταν συνήθως με την απεικόνιση της Αφροδίτης.
Ο Sandro Botticelli, που γεννήθηκε το 1446 και πέθανε το 1510, ήταν ένας φημισμένος αναγεννησιακός καλλιτέχνης από τη Φλωρεντία. Ένα από τα πιό γνωστά έργα του είναι H Γέννηση της Αφροδίτης που ολοκληρώθηκε το 1486 για την οικογένεια του Lorenzo di Pierfrancesco de Medici. Oπίνακας, που τώρα βρίσκεται στη Galleria degli Uffizi έχει διαστάσεις 172.5 x278.5 εκατοστά. Ο Botticelli επέλεξε να χρησιμοποιήσει τέμπερα σε καμβά για αυτή του τη δημιουργία, που είναι χωρισμένη σε τρία μέρη, με δύο φιγούρες στα αριστερά, μία στο κέντρο και μία στα δεξιά. Ο τίτλος τα λέει όλα. αυτή είναι η γέννηση της Γυναίκας, θεάς Αφροδίτης που αναδύεται από τη θάλασσα ενώ στέκεται πάνω σε ένα κοχύλι. Στην αριστερή πλευρά, ο Ζέφυρος αγκαλιά με την Αύρα αιωρούνται και φυσούν προς την Αφροδίτη, ευνοώντας τη γέννησή της, ενώ στην αντίθετη πλευρά του καμβά μια νύμφη ετοιμάζεται να τυλίξει την Αφροδίτη με ένα λουλουδένιο μανδύα. Την Αφροδίτη περικυκλώνουν η γη, η θάλασσα, ο ουρανός και η φύση εκτός από το Ζέφυρο, την Αύρα και τη Νύμφη. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα λουλούδια που είναι διάσπαρτα στην όλη σύνθεση, ενώ καταφέρνουν να δώσουν ακόμη μεγαλύτερη συνοχή στο έργο αυτό.
Η Γέννηση της Αφροδίτης χαρακτηρίζεται από μία έντονη αίσθηση αρμονίας, η οποία προέρχεται από της εκφράσεις και τις κινήσεις των προσώπων που φαίνονται στον πίνακα. Η μελωδικότητα της αγκαλιάς του Ζέφυρου και της Αύρας τους κάνει να μοιάζουν να χορεύουν στον αέρα. Η contrapposto στάση της Αφροδίτης δεν είναι η μόνη αιτία της αρμονίας που τη διακατέχει, καθώς η ελαφριά κλίση του κεφαλιού της, που θυμίζει μπαλαρίνα, η υποτονική, σχεδόν νωθρή θέση των χεριών της και των δαχτύλων της και η ληθαργική, ήρεμη έκφραση του προσώπου της παίζουν σημαντικό ρόλο σε αυτό της το χαρακτηριστικό. Η Νύμφη μοιάζει να χορεύει κι αυτή κι όχι να στέκεται, κάτι που επιτυγχάνεται από τις γλυκές και ειρηνικές κινήσεις των άκρων της. Αυτή η ρυθμική συμφωνία των φιγούρων και του φόντου ενισχύεται από την απαλότητα των χρωμάτων.
H επιλογή αυτών των χρωμάτων χαρακτηρίζει τον πίνακα ως προς την τεχνική, καταλήγοντας σε σχεδόν ανύπαρκτες χρωματικές αντιθέσεις ανάμεσα στις φιγούρες και το χώρο γύρω τους. Επιπλέον, τα χρώματα είναι υπεύθυνα για τον όλο σουρεαλισμό της σκηνής, αφού φαίνεται σαν να είναι παρμένο από κάποιο όνειρο, κάτι που εξηγεί και τη χαοτική σύνθεση και παρουσίαση του θέματος. Το σύμπλεγμα των λουλουδιών, που βρίσκονται σε πλήρη αταξία, και οι ασταθείς φιγούρες σε συνδυασμό με την ποικιλότητα του φόντου συνυπάρχουν αρμονικά με τη συμμετρία των κάθετα ευθυγραμμισμένων σωμάτων και τη γραμμή του ορίζοντα, αναδίδοντας μια τέλεια ισορροπημένη και συμμετρική ομορφιά. Η προσοχή που έχει δοθεί στις παραμικρές λεπτομέρειες του πίνακα δείχνει καθαρά την επιθυμία και τη λαχτάρα του καλλιτέχνη να αποδώσει την απόλυτη ομορφιά. Ο πίνακας είναι περιστροφικός. Δεν είναι μόνο οι καμπύλες που χρησιμοποιούνται εκτεταμένα στην συγκεκριμένη περίπτωση, αλλά και η σπιράλ κίνηση που ξεκινάει από το φύσημα του Ζέφυρου και της Αύρας, που οδηγεί τα μάτια του θεατή στη Νύμφη η οποία και παρουσιάζει με το δεξί της χέρι την Αφροδίτη στο κέντρο ολοκληρώνοντας έτσι μια νοητή κυκλική κίνηση.
Αναμφίβολα, η αισθητική εμπειρία που έχει ο θεατής είναι ιδιαίτερα δυνατή. Αυτό, δε συμβαίνει χάρη στο θεματικό περιεχόμενο του πίνακα, αλλά είναι αποτέλεσμα των χαρακτηριστικών που αναφέρθηκαν παραπάνω. Οι αισθητικές αξίες του έργου αυτού δεν πραγματεύονται το θέμα της ομορφιάς αλλά την ύπαρξή της. Τα αισθήματα που προκαλεί Η Γέννηση της Αφροδίτης είναι μόνο ευχάριστα. Στην πραγματικότητα, οι χαοτικές πτυχές του πίνακα σε αντίθεση με την τέλεια αρμονία των σωμάτων και των προσώπων καταλήγουν σε αυτό που ο Πλάτωνας θεωρούσε πραγματική ομορφιά. Tα συναισθήματα που προκαλεί ποικίλουν ανάλογα με το θεατή και γι’ αυτό το λόγο η αισθητική εμπειρία του θεατή είναι κάτι το τελείως υποκειμενικό. Όταν ο θεατής καταφέρει να αγνοήσει όλες τις σημασίες, ερμηνείες και τα θέματα του πίνακα, και μπορέσει να συγκεντρωθεί στην όψη του έργου, σε αυτό που βλέπουν τα μάτια του, μόνο τότε η κρίση της τέχνης γίνεται αντικειμενική. Ο συνδυασμός της γλυκύτητας, του ερωτισμού και της αρμονίας, που όλοι μπορούν να δουν, μαζί με την απαλή μελωδία που σχεδόν ακούει κανείς όταν παρατηρεί τον πίνακα, αποκομμένος από όλα τα άλλα ερεθίσματα, οδηγούν στο αντικειμενικό συμπέρασμα οτι αυτό το έργο είναι με πολύ απλά λόγια όμορφο.
Η Γέννηση της Αφροδίτης είναι ένα ξεκάθαρο, ευθύ και ειλικρινές παράδειγμα απεικόνισης της ομορφιάς, υπαρκτής ή ανύπαρκτης, αληθινής ή φανταστικής, δεν έχει σημασία. Αυτή η ομορφιά πηγάζει από τη μίξη της χάρης και της αταξίας, όχι μόνο ως αναφορά στην τεχνική του καλλιτέχνη αλλά κυρίως ως προς αυτό που ο θεατής κοιτά επίμονα μη μπορώντας να πάρει τα μάτια του από πάνω. Η ομορφιά σε όλο της το μεγαλείο. Κλείνοντας σας παραθέτω μερικά ακόμα έργα που αισθητικά είναι και αυτά ύμνοι στην ομορφιά, στην Αφροδίτη και τον Έρωτα και που θα μπορούσαν και αυτά να ταυτιστούν με αυτό το άρθρο.
