Τα στοιχεία-κλειδιά του αστυνομικού μυθιστορήματος

Έχει το αστυνομικό μυθιστόρημα κανόνες, κάποια εργαλεία που χρησιμοποιούνται κάθε φορά; Όσοι με ξέρουν, γνωρίζουν ότι είμαι δαιμόνιος θιασώτης του είδους, αλλά και πάλι είναι δύσκολο να απαντήσω σε μία τέτοια ερώτηση. Όμως θα μπορούσα να παραθέσω κάποια κλειδιά για να προσεγγίσεις το μυστήριο αναφορικά με την αστυνομική λογοτεχνία του 20ου αιώνα.

1. Κλειστή κοινωνία με εσωτερική συνοχή, μια κοινωνία αθωότητας όπου ο φόνος έρχεται και ταράζει την ηρεμία, την αναστατώνει και ο κόσμος κοιτάζει γύρω του και μιλάει με αγωνία και πανικό για το κακό και σκέφτεται: Μα είναι δυνατόν; Εδώ να συμβεί έγκλημα; Μόνο η λύση του μυστηρίου και η τιμωρία του θύτη θα φέρει την κάθαρση (Αριστοτελική θεωρία) τη στιγμή που θα επιτευχθεί το ζητούμενο, δηλαδή ο διαχωρισμός του καλού και του κακού, του αθώου και του ενόχου.

2. Το φυσικό περιβάλλον: στην κλασική περίοδο του αστυνομικού μυθιστορήματος προτιμάται η ύπαιθρος, λόγω του ότι δημιουργεί μεγάλη αντίθεση με την καθεαυτή εικόνα του φόνου (στο οποίο πέφτει η βαριά σκιά του θανάτου, σαν κόκκινο σε λευκό μετάξι).

3. Το θύμα αποτελεί τη μόνη σταθερά του μυθιστορήματος, είναι και παραμένει ένα άψυχο σώμα, ένας άντρας ή μια γυναίκα, με καλό ή κακό χαρακτήρα, νεαρής ή ώριμης ηλικίας. Το θύμα προσδίδει μια ιδιαιτερότητα στο αστυνομικό μυθιστόρημα.

4. Γιατί; Μα επειδή η ιστορία εκτυλίσσεται ετεροχρονισμένα κατά τρόπον τινά. Ο συγγραφέας ξεκινάει πάντα από το τέλος, από μια τετελεσμένη πράξη του παρόντος και κατευθύνεται σε γεγονότα που προηγήθηκαν της πράξης αυτής του φόνου.

5. Ο χρόνος λοιπόν είναι το επόμενο στοιχείο που θα αναφερθώ. Στο αστυνομικό μυθιστόρημα ανοίγει την αυλαία ένα παροντικό γεγονός, η ανακάλυψη ενός πτώματος, και μέχρι το τέλος ο αναγνώστης προσπαθεί να ενώσει τα κομμάτια του παρελθόντος έως ότου να αποκαλυφθεί και να ανασυγκροτηθεί η στιγμή του φόνου.

6. Δολοφόνος: είναι μια εικόνα παντοδύναμη, μία σκιώδης φιγούρα χωρίς πρόσωπο με εξαίρεση -ή μέχρι- τη στιγμή της αποκάλυψής του, όταν πέφτει η μάσκα δηλαδή. Νιώθεις την ανάσα του να διατρέχει όλες τις σελίδες, ένα παιχνίδι άγνοιας – γνώσης και εσύ είσαι ο τυφλός που αποζητάς σταδιακά το φως και η εικόνα του χρωματίζεται πρώτιστα αρνητική. Ξέρει τα γεγονότα και γελά μαζί σου.

7. Α. Με την πράξη του φόνου η εκάστοτε κοινωνία χάνει την αθωότητά της. Σαν λεκές κρασιού σε λευκό βελούδο, έπεσε η σταγόνα αίματος που διάβρωσε τις ισορροπίες. Μια ομάδα ανθρώπων -οι ύποπτοι- εξετάζεται, μπαίνει στο μικροσκόπιο, με σκοπό τη διαλεύκανση της αλήθειας. Με την παρουσίαση των ενόχων ξετυλίγεται ένας μικρόκοσμος και σιγά-σιγά το κουβάρι.

hint: Μην σκέφτεσαι εξαρχής ποιός είχε κίνητρο να σκοτώσει. Παραπλανάσαι έτσι. Σκέψου ποιός μπορούσε χρονικά να διαπράξει το έγκλημα, ποιός είχε την ευκαιρία και θα είσαι πιο κοντά στη λύση του μυστηρίου. Και όχι, μην ξεκινάς με το σκεπτικό ότι ο Χ καθ’ οιοδήποτε τρόπο ΔΕΝ θα μπορούσε να προβεί σε έγκλημα. Θυμήσου όπως έγραφε και η λατρεμένη Agatha Christie ότι ένας εγκληματίας είναι ο καλύτερος φίλος κάποιου και δε γνωρίζει για τα αίματα.

7. Β. Ο ντετέκτιβ, ερασιτέχνης ή επαγγελματίας πρέπει να είναι αμέτοχος με την όλη ιστορία και άγνωστος στους πρωταγωνιστές της. Εικόνα συχνά γραφική, άγαμος ή ευτυχισμένος σύζυγος (βλέπε Μπέκας), με βοηθό ή χωρίς (αν και ένας Dr Watson δίνει μία ευχάριστη νότα), πρόσωπο μετρίου αναστήματος, έξυπνη, σπιρτόζα προσωπικότητα, με ιδιοτροπίες και αδυναμίες.

Τα αστυνομικά μυθιστορήματα μοιάζουν με παρτίδα σκάκι και ο αντίπαλος ήδη έκανε την κίνησή του.  Πηγαίνοντας πιο πίσω στην ιστορία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, απ’ την εποχή του Διαφωτισμού ο Ντιντερό χτίζει ένα διανοητικό παιχνίδι στο οποίο πρωταγωνιστούν δύο πρόσωπα που στόχο έχουν να φτάσουν μέσω της διαλεκτικής σε ένα συγκεκριμένο σημείο. το ίδιο και ο Θερβάντες που ακολουθεί το μοντέλο αυτό των δύο συνομιλητών και συνοδοιπόρων. Τί χρειάζεσαι για να λύσεις ένα μυστήριο; Λογική και μέθοδο!

Έχω την αίσθηση ότι τα καλογραμμένα αστυνομικά βιβλία και η ποίηση έχουν αρκετές ομοιότητες. Και τα δύο είδη απαιτούν ακρίβεια και ισορροπία. Πρέπει να έχουν άψογη δομή, εκλεπτυσμένη συναρμολόγηση.

Το βασικό σε ένα αστυνομικό βιβλίο είναι να τοποθετήσεις ένα περίπλοκο μυστήριο στο κέντρο της ιστορίας, εν συνεχεία να κατανείμεις πολύ προσεκτικά τα στοιχεία και τις ενδείξεις στην αφήγησή σου και στο τέλος να επινοήσεις μια λύση που θα φαντάζει απολύτως λογική στον αναγνώστη, που θα φθάνει σε αυτή με τη μεγαλύτερη δυνατή φυσικότητα. Όλα τα κομμάτια του παζλ πρέπει να βρίσκονται στη σωστή τους θέση. Αντιστοίχως το ίδιο συμβαίνει και με ένα ποίημα – ένας άτονος στίχος μπορεί να υποσκάψει ολόκληρο το οικοδόμημα και ξαφνικά σαν jenga να πέσουν όλα. Μόλις έχασες το αναγνωστικό κοινό και την αισθητική αρτιότητα.

Έχει ειπωθεί πως το μεγαλύτερο αμάρτημα ενός μυθιστορήματος συλλήβδην είναι να προξενεί πλήξη στον αναγνώστη του. Τί καλείται να επιτύχει ο συγγραφέας ενός αστυνομικού μυθιστορήματος λοιπόν; Να ψυχαγωγήσει τον αναγνώστη με την πλοκή του, να ερεθίσει την περιέργειά του με το μυστήριο, να τον καλέσει στο παιχνίδι ενός προβλήματος, όπου ο συγγραφέας προσπαθεί να κρύψει τη λύση του και ο αναγνώστης να τη βρει.

Ο κόσμος του, κατά τρόπον τινά, είναι σαν να προσπαθείς να λύσεις ένα σταυρόλεξο, που μέσα σε αυτό όμως είναι γραμμένο και το όνομά σου. Εξάλλου αν το καλοσκεφτείς, ο καθένας μας θα μπορούσε να εμπλακεί σε μία υπόθεση μυστηρίου εάν συναντηθούν οι κατάλληλες συνθήκες. The game is on!

Συντάκτης: Μαίρη Κατάρτη,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.