Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η αλλοίωση της προσωπικότητας

Σε ένα δωμάτιο της εστίας του Χάρβαρντ ήταν που δημιουργήθηκε πριν 17 χρόνια -στις  4 Φεβρουαρίου του 2004- η πρώτη πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης από δύο πρώην πια φίλους: τον Μαρκ Ζάκερμπεργκ και τον Εντουάρντο Σαβερίν. Πρόκειται για την πλατφόρμα «Facebook», η οποία αρχικά έδινε τη δυνατότητα σε φοιτητές του συγκεκριμένου πανεπιστημιακού ιδρύματος να οικοδομήσουν το διαδικτυακό προφίλ τους, με σκοπό τις διαδικτυακές και μη γνωριμίες. Έχοντας αυτόν το βασικό σκοπό βέβαια, στην πορεία οι χρήστες στόχευαν και στην παρουσίαση μιας αψεγάδιαστης προσωπικής εικόνας ή στην απεικόνιση της πιο ελκυστικής έκδοσης του εαυτού τους. 

Πλέον, 17 χρόνια αργότερα, η διαδικτυακή πλατφόρμα που ξεκίνησε ως ένα απλό παιχνίδι ανάμεσα στους τοίχους ενός πανεπιστημίου έχει μετατραπεί σε μία επιχείρηση και σε ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης παγκόσμιων προδιαγραφών, η οποία κρατά τα δεδομένα δισεκατομμυρίων χρηστών στα χέρια της. Το Facebook μάλιστα αποτέλεσε και εφαλτήριο για τη δημιουργία κι άλλων παρεμφερών διαδικτυακών πλατφορμών, όπως το Instagram και το Twitter.

Χάρη στην διαδεδομένη πια χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης η δια ζώσης επικοινωνία, η εύρεση νέων φίλων ή ερωτικών συντρόφων και κατ’ επέκταση και η έκφραση απόψεων επιτυγχάνονται μέσω ενός tweet, μίας κοινοποίησης στο Facebook, άλλοτε μέσω οπτικοακουστικού ή γραπτού περιεχομένου και άλλοτε δια μέσου μιας φιλτραρισμένης -συνήθως- φωτογραφίας στο Instagram. Και τώρα, το 2021, στην εποχή που όλοι κρύβονται πίσω από τις οθόνες τους και υπολογίζουν με μαθηματική ακρίβεια κάθε μέρος της διαδικτυακής τους ταυτότητας, έχει γίνει γεγονός η κατάσταση της υπερχρήσης. Ας προσπαθήσουμε, όμως, να βρούμε μια εξήγηση.

Αυτό που εθίζει τον σύγχρονο άνθρωπο στο να αλληλοεπιδρά με γνωστούς ή και αγνώστους διαδικτυακά, παρά σε πάρκα ή καφετέριες της πόλης είναι η δυνατότητα που του δίνεται να δημιουργήσει την τέλεια εικόνα του εαυτού του. Αυτό, αποτελεί άλλωστε και το κύριο μέρος της γοητείας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για τους περισσότερους: η ευκαιρία να παρουσιάσουν μία αψεγάδιαστη αντανάκλασή τους. Και όπως είναι φυσικό και καθιερωμένο από την αρχή των ανθρώπινων κοινωνιών, οι άνθρωποι θέλουν να ταιριάζουν στο στερεοτυπικό παζλ της κοινωνίας και αυτό αποτελεί επιτακτική τους ανάγκη προκειμένου να νιώθουν πως αποτελούν μέρος μίας ομάδας. Γιατί, ας μη γελιόμαστε, κανείς δε θέλει να είναι το μαύρο πρόβατο και να βρίσκεται στο περιθώριο. Έτσι, ασυνείδητα ο «κολοσσός» των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αναλαμβάνει τη λειτουργία ενός εκτυπωτή που μετατρέπει όλους τους ανθρώπους σε ένα αψεγάδιαστο, τέλειο αντίγραφο, το οποίο φυσικά συμβαδίζει με τα κοινωνικά πρότυπα για το αισθητικά ωραίο και αποδεκτό στα πλαίσια τόσο της εξωτερικής εμφάνισης, όσο και της προσωπικότητας. 

Διαβάστε επίσης: Το εγώ μου μέσα από τις οθόνες τους

Ξαφνικά, λοιπόν, ο σύγχρονος άνθρωπος από ΄κεί που δεν το περιμένει γίνεται ασυνείδητα παθητικός ακόλουθος συγκεκριμένων τάσεων, και αντί να φιλτράρει αν αυτό που εκπροσωπούν οι τάσεις αυτές τον εκφράζει, καταλήγει να φιλτράρει τις φωτογραφίες του και τον λόγο του. Η προσωπικότητά του με αυτόν τον τρόπο σταδιακά αλλοιώνεται. Γιατί; Επειδή φοβάται να εκπροσωπήσει «το χρώμα», το κάτι διαφορετικό, σε μία ασπρόμαυρη κοινωνία. Στον κόσμο αυτό, επομένως, της μαζικοποίησης, που τα likes και οι καρδούλες παίρνουν τη μορφή ενός χρυσού βραβείου το οποίο λειτουργεί και ως ένδειξη της προσωπικής αξίας, η «επικόλληση» συγκεκριμένων τάσεων στον λογαριασμό μας που λειτουργεί ως «μάσκα» του διαφορετικού, αποτελεί σημάδι ταυτόχρονα της απώλειας της ατομικής μας ταυτότητας. Έτσι, αντί να κάνουμε υπερπροσπάθεια να εξελιχθούμε ψυχικά και πνευματικά, καταλήγουμε να αναλωνόμαστε στη δημιουργία μίας φαινομενικά τέλειας ζωής και προσωπικότητας, που δεν είναι παρά μόνο μία ψευδαίσθηση. Μία ψευδαίσθηση που κρύβει οτιδήποτε μας διαφοροποιεί. Αυτό θα μπορούσε να είναι κάτι όπως ένα χαμόγελο με ελαφρώς στραβά δόντια, ένα σώμα με ουλές, όσον αφορά στην εξωτερική εμφάνιση, ή ένα ασυνήθιστο μουσικό γούστο πέρα από τα πλαίσια του trendy, όσον αφορά στην προσωπικότητα.

Για να εναντιωθούμε σ΄αυτη την ψευδαίσθηση, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως η τελειότητα δεν είναι κάτι ανθρώπινο. Ένας άνθρωπος δεν μπορεί να μην έχει ελαττώματα, εξωτερικά ή εσωτερικά. Εξάλλου, αν ο κάθε άνθρωπος ήταν αντίγραφο του άλλου τότε η ζωή θα έχανε και το ενδιαφέρον της και η κοινωνία θα έχανε την πολυφωνία και την ποικιλομορφία της. Για αυτό το λόγο, είναι προτιμότερο αντί να φιλτράρουμε τον  λόγο μας, τα σώματά μας και τις διαδικτυακές μας κοινοποιήσεις γενικότερα, να μη χρησιμοποιούμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως «χαλί» κάτω απ΄το οποίο κρύβουμε την πραγματική μας ταυτότητα, αλλά ως μέσο ανάδειξης της. Γιατί μόνο τότε θα συμφιλιωθούμε πραγματικά με τον εαυτό μας και θα αποκτήσουμε ουσιαστικές σχέσεις.

Καταλήγουμε, λοιπόν, πως το πραγματικό πρόβλημα δεν έγκειται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά στο πώς ο καθένας εκμεταλλεύεται την ύπαρξή τους. Οι ανασφάλειες και τα ελαττώματα άλλωστε αποτελούν αναπόσπαστα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης. Αν κανείς επιλέξη την απόκρυψη ή την ανάδειξη αυτών των ελαττωμάτων με σκοπό την οικοδόμηση της διαδικτυακής του εικόνας, είναι στο χέρι του. Γιατί, όπως ένα μαχαίρι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να βλάψει έναν άνθρωπο, αλλά παράλληλα και για να κόψει ένα φρούτο, έτσι και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πέρα από μέσο τυποποίησης της ανθρώπινης κοινωνίας αποτελεί και μέσο της γρήγορης και άμεσης ένωσης των μελών της από οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Η διαχείριση τους, λοιπόν, και το κατά πόσο κακή επιρροή ασκούν στον/στην κάθε χρήστη αποτελεί προσωπική υπόθεση και ατομική ευθύνη του καθενός, δεδομένου ότι πάντα θα υπάρχουν τάσεις ή γνώμες που θα είναι περισσότερο κοινωνικά αποδεκτές από άλλες. Αυτό, όμως, δε σημαίνει ούτε πως πρέπει να τις ακολουθούμε, ούτε πως δεν πρέπει. Το ζήτημα είναι να μην είμαστε τυφλοί δέκτες αυτών και να αναλογιστούμε αν πραγματικά μας εκφράζουν, χρησιμοποιώντας αυτό που διαχωρίζει έναν άνθρωπο από ένα μηχάνημα, προτού τις ακολουθήσουμε: την κριτική μας σκέψη.

Συντάκτης: Φιλαρέτη Χρηστίδη,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.