Ροτόντα (ή Ναός Αγίου Γεωργίου): Το «Πάνθεον» της Θεσσαλονίκης

Ξέρετε ποια ήταν η Μητρόπολη της Θεσσαλονίκης πριν 500 χρόνια; Η μοναδική Ροτόντα που παραπέμπει στο Πάνθεον της Ρώμης, μας περιμένει να τη γνωρίσουμε και να την επισκεφθούμε, για να δώσουμε το ραντεβού μας εκεί, όπως δεκάδες θεσσαλονικείς καθημερινά!

Μεταφερόμαστε σε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία και μνημεία της Θεσσαλονίκης, στην Καμάρα, η οποία βρίσκεται στην Εγνατία 144, στο ύψος της οδού Δημητρίου Γούναρη. Λίγο βορειότερα, σε πολύ μικρή απόσταση, βρίσκεται και η Ροτόντα. Αποτελεί σημείο συνάντησης κατοίκων αλλά και τουριστών, εντυπωσιακό αξιοθέατο, στέκι φοιτητών αλλά και μέρος που λαμβάνουν χώρα απεργίες, συλλαλητήρια, πορείες κ.α. Έχει καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας κόσμο και κίνηση.

Η διάσημη Ροτόντα είναι ένα κτίσμα με κυκλικό σχήμα (από το σχήμα της άλλωστε προέρχεται και η ονομασία της). Χτίστηκε και αυτή, όπως προείπαμε, από τον Καίσαρα Γαλέριο, το 306 μ.Χ.

Η Ροτόντα αποτελεί ένα μοναδικό κτίσμα στην Ελλάδα. Ο τρόπος κατασκευής της παραπέμπει στο Πάνθεον της Ρώμης. Έχει ύψος ως τον θόλο της 29,80μ., εσωτερική διάμετρο 24,50μ. και το πάχος του τοίχου της είναι 6,30μ. Η στέγη της κλιμακώνεται σε τρεις βαθμίδες και η κορυφή του θόλου είναι κωνική. Στο εσωτερικό υπάρχουν οκτώ τοξωτά παράθυρα τα οποία μαζί με τα ισάριθμα ημικυκλικά ανοίγματα στη βάση του τρούλου, αποτελούν το κύριο μέσο φωτισμού της.

Η Ροτόντα χτίστηκε σε μια υπερυψωμένη τοποθεσία, με εξέδρα στην ανατολική και στη δυτική της πλευρά. Συνδεόταν με την αψίδα του Γαλερίου μέσω μιας πομπικής οδού με κιονοστοιχίες, η οποία κατέληγε στα κυρίως Ανάκτορα του Γαλερίου.

• Κατά τη ρωμαϊκή εποχή

Αφού μοιάζει τόσο πολύ με το Πάνθεον της Ρώμης, πολλοί πιστεύουν ότι ήταν ναός αφιερωμένος στην λατρεία των Καβείρων ή του Δία, ο οποίος ήταν και ο προστάτης του Αύγουστου Γαλερίου. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν, ότι ήταν μεν λατρευτικός ναός αλλά έπειτα προοριζόταν για Μαυσωλείο του Γαλερίου, κάτι που όμως δεν έγινε ποτέ διότι ο Γαλέριος πέθανε και ετάφη στην πατρίδα του.

• Βυζαντινή περίοδος: μετασχηματίστηκε σε χριστιανικό ναό

Κατά την Βυζαντινή περίοδο και μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού στον Ελλαδικό χώρο και ειδικότερα με τη βασιλεία του αυτοκράτορα Θεοδοσίου, η Ροτόντα χρησιμοποιήθηκε ως χριστιανικός ναός και έγιναν πολλές αλλαγές στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της Ροτόντας, ακόμη και σήμερα, είναι τα θαυμάσια ψηφιδωτά που έγιναν εκείνη την εποχή. Την ονομασία Άγιος Γεώργιος την πήρε μεταγενέστερα από το παρεκκλήσι που είναι χτισμένο απέναντι από τη δυτική πύλη του περιβόλου της. Η Ροτόντα έγινε η Μητρόπολη της Θεσσαλονίκης από το 1523 ως το 1590 μ.Χ αφού η Αγία Σοφία (η σημερινή Μητρόπολη της Θεσσαλονίκης) είχε μετατραπεί σε τζαμί.

• Οθωμανική περίοδος: ο Άγιος Γεώργιος γίνεται τζαμί

Το 1590, η Θεσσαλονίκη ήταν υπό Οθωμανική κατοχή, με αποτέλεσμα η Ροτόντα να μετατραπεί και αυτή σε τζαμί από τον Σεϊχη Χορτατζή Σουλειμάν Εφέντη. Τότε έγινε και η ανέγερση του μιναρέ (που υπάρχει έως και σήμερα) όπως και του σιντριβανιού, που βρίσκεται στα δυτικά του κτιρίου. Ο τάφος του δερβίση Σουλεϊμάν βρίσκεται στον ταφικό περίβολο έξω από το ιερό βήμα της Ροτόντας. Πρέπει να τονιστεί ότι ο μιναρές της Ροτόντας είναι και ο μόνος που διασώθηκε κατά τη γενική κατεδάφιση των μιναρέδων στη Θεσσαλονίκη την δεκαετία του 1920.

Όταν η Ροτόντα μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος όλες οι εικόνες και τα κειμήλια μεταφέρθηκαν στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, που βρίσκεται ακόμη και σήμερα επί της οδού Αποστόλου Παύλου. Έτσι συνδέθηκε η ονομασία της με το όνομα Άγιος Γεώργιος. Την επίσημη ονομασία Ροτόντα την πήρε κατά τον 18ο αι. από Ευρωπαίους περιηγητές λόγω του κυκλικού της σχήματος. Από τότε παρέμεινε αυτή η ονομασία, παράλληλα με αυτή του Αγίου Γεωργίου.

• Από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης ως σήμερα

Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το 1912, το κτίριο αποδόθηκε στη χριστιανική λατρεία ενώ το 1920 χρησιμοποιήθηκε για να στεγάσει συλλογές χριστιανικών γλυπτών. Ωστόσο, πάντα υπήρχαν συγκρούσεις για το αν το κτίριο της Ροτόντα είναι θρησκευτικό ή πολιτιστικό μνημείο. Μετά από επίσημη απόφαση του ΣτΕ το 1999, η Ροτόντα ανήκει οριστικά στα Πολιτιστικά Μνημεία της Θεσσαλονίκης.

Από το 1988 ανήκει στα μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO ενώ στις 18 Δεκεμβρίου 2015 η Ροτόντα, μετά από τις εργασίες αποκατάστασης, άνοιξε επιτέλους τις πύλες της στο κοινό.

Συντάκτης: Μαρία Μάμαλη,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.