Στο προηγούμενο άρθρο, αναλύσαμε το φαινόμενο της γνωστικής ασυμφωνίας και πώς προκύπτει στη ζωή μας. Στη συνέχεια θα συζητήσουμε τους …
Πραγματικά παραδείγματα γνωστικής δυσαρμονίας
Η γνωστική δυσαρμονία είναι μια εμπειρία που οι περισσότεροι βιώνουμε καθημερινά, ακόμη και αν δεν το συνειδητοποιούμε. Πρόκειται για την ψυχολογική δυσφορία που αισθανόμαστε όταν οι πεποιθήσεις μας συγκρούονται είτε μεταξύ τους είτε με τις πράξεις μας.
Τι είναι η γνωστική δυσαρμονία και γιατί είναι τόσο διαδεδομένη
Η γνωστική δυσαρμονία είναι ένα φαινόμενο που επηρεάζει σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής μας, από μικρές στιγμές της καθημερινότητας μέχρι βαθύτερες συγκρούσεις που διαμορφώνουν την αυτοεικόνα μας και τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε με τους άλλους.
Σύμφωνα με την κλινική ψυχολόγο Paraskevi Noulas, PsyD, από το NYU Langone Health στη Νέα Υόρκη, η γνωστική δυσαρμονία είναι πανταχού παρούσα. Ακόμη και αν δεν μιλάμε συχνά γι’ αυτήν, τη βιώνουμε συνεχώς. Είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο που επηρεάζει τόσο τις καθημερινές μας αποφάσεις όσο και τις πιο θεμελιώδεις απόψεις μας για τον κόσμο.
Καθημερινά παραδείγματα γνωστικής δυσαρμονίας
Πολλές φορές, η γνωστική δυσαρμονία συμβαίνει χωρίς καν να το παρατηρούμε, καθώς ο εγκέφαλός μας την επιλύει γρήγορα.
Ένα απλό παράδειγμα είναι όταν κάποιος μας σπρώχνει κατά λάθος στον δρόμο και μας χύνεται ο καφές. Στην αρχή νιώθουμε εκνευρισμό, αλλά μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα μπορεί να πούμε στον εαυτό μας ότι δεν ήταν τόσο μεγάλο ζήτημα, καθώς είχε μείνει λίγος καφές στο ποτήρι ή υπάρχει δυνατότητα να ξαναγεμίσουμε το φλιτζάνι στο γραφείο. Έτσι, μειώνουμε την ασυμφωνία σχεδόν άμεσα.
Υπάρχουν όμως περιπτώσεις όπου οι δικαιολογίες που δημιουργούμε δεν είναι τόσο ορθολογικές. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το κάπνισμα. Ένα άτομο που καπνίζει γνωρίζει ότι το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου των πνευμόνων. Παρόλα αυτά, συνεχίζει να καπνίζει, λέγοντας στον εαυτό του ότι το κάνει για να μειώσει το άγχος ή ότι δεν καπνίζει αρκετά ώστε να βλάψει σοβαρά την υγεία του. Με αυτόν τον τρόπο, μειώνει τη δυσφορία της δυσαρμονίας, χωρίς όμως να αλλάζει την επιβλαβή του συμπεριφορά.
Ένα ακόμα κοινό παράδειγμα είναι η παραβίαση μιας δίαιτας. Ένα άτομο που έχει δεσμευτεί να τρώει υγιεινά μπορεί να υποκύψει στον πειρασμό ενός γλυκού και να πει στον εαυτό του: «Είναι μόνο ένα ντόνατ, θα παραλείψω το μεσημεριανό γεύμα για να ισορροπήσω τις θερμίδες» ή «Δεν είναι και τόσες πολλές θερμίδες».
Η γνωστική δυσαρμονία ως εργαλείο για θετικές αλλαγές
Αν και η γνωστική δυσαρμονία συνήθως συσχετίζεται με αρνητικές επιλογές, μπορεί να λειτουργήσει και προς όφελός μας, οδηγώντας μας σε θετικές αλλαγές.
Για παράδειγμα, κάποιος που δεν απολαμβάνει τη γυμναστική μπορεί να παρακινήσει τον εαυτό του να πάει για τρέξιμο, λέγοντας ότι αυτό θα ωφελήσει την υγεία του ή τη διάθεσή του. Ακόμα κι αν δεν απολαμβάνει την άσκηση, η ύπαρξη ενός μεγαλύτερου σκοπού τον ωθεί να συνεχίσει.
Σύμφωνα με τον Dr. Matt Johnson, εκπαιδευτή και συγγραφέα πάνω στο θέμα της γνωστικής δυσαρμονίας, όταν κάποιος ολοκληρώνει μια δραστηριότητα που δεν ήθελε αρχικά να κάνει, προσπαθεί να δικαιολογήσει την απόφασή του. Αν κάποιος πήγε γυμναστήριο ενώ δεν το ήθελε πραγματικά, πιθανότατα θα πει στον εαυτό του: «Αφού το έκανα, σημαίνει ότι είχε κάποιο όφελος».
Πώς αντιμετωπίζουμε τη γνωστική δυσαρμονία
Όταν βιώνουμε γνωστική δυσαρμονία, προσπαθούμε ασυνείδητα να επιλύσουμε την αντίφαση ώστε να επαναφέρουμε την ψυχολογική μας σταθερότητα.
Σύμφωνα με την ψυχολόγο Corrine Leikam, PsyD, ο εγκέφαλός μας ενστικτωδώς αναζητά τρόπους για να επιλύσει την αντίφαση και να αποκαταστήσει την ισορροπία. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτή η διαδικασία συμβαίνει αστραπιαία, χωρίς καν να την αντιλαμβανόμαστε συνειδητά.
Η πιο κοινή στρατηγική αντιμετώπισης είναι η μείωση της σημασίας της σύγκρουσης. Στην περίπτωση του χυμένου καφέ, για παράδειγμα, μπορεί να πούμε στον εαυτό μας ότι δεν υπάρχει λόγος να νευριάσουμε, αφού μπορούμε να πάρουμε άλλον καφέ εύκολα και οικονομικά.
Μια άλλη τακτική είναι η προσαρμογή των πεποιθήσεων μας, ώστε να γίνουν πιο συμβατές με τις πράξεις μας. Για παράδειγμα, κάποιος που καταναλώνει ένα γλυκό ενώ κάνει δίαιτα μπορεί να πει στον εαυτό του ότι δεν είχε ποτέ την πρόθεση να είναι τόσο αυστηρός με τη διατροφή του ή ότι η δίαιτα δεν εξαρτάται αποκλειστικά από ένα μόνο γεύμα.
Πότε η γνωστική δυσαρμονία γίνεται προβληματική
Η γνωστική δυσαρμονία είναι ένα καθολικό φαινόμενο που βιώνουν όλοι οι άνθρωποι, όμως σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα.
Σύμφωνα με την ψυχίατρο Dr. Alauna Curry, η συνεχής προσπάθεια να δικαιολογήσουμε αντιφατικές σκέψεις και συμπεριφορές μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογική ένταση. Στον ιδανικό κόσμο, οι πεποιθήσεις και οι πράξεις μας θα έπρεπε να είναι απόλυτα εναρμονισμένες. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, αυτή η ισορροπία συχνά διαταράσσεται.
Όταν η αντίφαση είναι μικρή, η επίλυσή της είναι σχετικά εύκολη. Αν όμως κάποιος ανακαλύψει ότι ένα πρόσωπο που θαυμάζει έχει εμπλακεί σε σκάνδαλο, τότε η αντίφαση είναι πιο δύσκολο να ξεπεραστεί. Το άτομο μπορεί να βιώσει έντονη ψυχολογική δυσφορία, καθώς καλείται να συμβιβάσει τον θαυμασμό του με τη νέα αρνητική πληροφορία.
Η αναγνώριση της γνωστικής δυσαρμονίας ως ευκαιρία για προσωπική ανάπτυξη
Αντί να καταπιέζουμε ή να αγνοούμε τη γνωστική δυσαρμονία, μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε ως εργαλείο αυτογνωσίας.
Όπως αναφέρει η Dr. Noulas, η επίγνωση αυτής της εσωτερικής σύγκρουσης μας βοηθά να κατανοήσουμε βαθύτερα τις αξίες, τις ηθικές μας αρχές και τις πραγματικές μας προτεραιότητες. Όσο πιο συνειδητοί γινόμαστε απέναντι στη γνωστική μας δυσαρμονία, τόσο πιο ικανοί γινόμαστε να διαχειριστούμε τις συγκρούσεις ανάμεσα σε πεποιθήσεις και συμπεριφορές.
Μετάφραση-Επιμέλεια από το πρωτότυπο: Σιαφίλιου Θεοδώρα
