Οι μύθοι, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις παρόλο που μπορεί να έχουν αποδειχθεί αβάσιμες ιστορίες, συνεχίζουν να αναπαράγονται ακόμα και …
Πώς τα κόμικς αναπαράγουν στερεότυπα;
Δεν υπάρχει περίπτωση να ξεφυλλίσουμε ένα κόμικ και να μην πέσουμε πάνω σε κάποιο στερεότυπο. Τα κόμικ που βρίθουν στερεοτύπων είναι αυτά της Ντίσνεϋ.
Στερεότυπα ονομάζονται κάποιες βαθιά ριζωμένες, παγιωμένες θα λέγαμε, αντιλήψεις της κοινωνίας που περνούν από γενιά σε γενιά. Είναι το σύνολο των χαρακτηριστικών που πιστεύεται ότι καθορίζουν μια ομάδα ανθρώπων.
Βάσει των στερεοτύπων συχνά κρίνουμε τα άτομα που ανήκουν σε μια ομάδα ως ίδια μεταξύ τους. (π.χ. «οι πολιτικοί είναι διεφθαρμένοι», «οι τσιγγάνοι είναι ζητιάνοι ή βρώμικοι», «οι γυναίκες είναι αδύναμες», «οι μετανάστες-αλλοδαποί είναι εγκληματίες», «οι ανάπηροι είναι δυστυχισμένοι και απελπισμένοι» κλπ).
Συχνά τα στερεότυπα παίζουν σημαντικό ρόλο στις προκαταλήψεις. Ενώ οι προκαταλήψεις είναι η αρνητική στάση απέναντι στα μέλη μιας κοινωνικής ομάδας, η οποία βασίζεται αποκλειστικά στη συμμετοχή τους στην ομάδα αυτή, τα στερεότυπα αναφέρονται σε πεποιθήσεις για τα χαρακτηριστικά, συνήθως της προσωπικότητας, αλλά και της συμπεριφοράς μιας ομάδας ανθρώπων.
Χαρακτηριστικά των στερεοτύπων
Οι άνθρωποι χαρακτηρίζουν με μεγάλη και αδικαιολόγητη ευκολία πολυμελείς ομάδες ανθρώπων με βάση ελάχιστα γενικά χαρακτηριστικά. Τα στερεότυπα αλλάζουν πολύ αργά βάσει ευρύτερων κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών αλλαγών.
Διαβάστε επίσης: Οι ανθρώπινες σχέσεις και τα στερεότυπα
Τα στερεότυπα σχηματίζονται σε πολύ μικρή ηλικία. Τα παιδιά έχουν στερεότυπα για ομάδες προτού καν συναντήσουν κάποιο μέλος τους.
Τα στερεότυπα ενισχύονται και γίνονται πιο αρνητικά όταν υπάρχει ένταση μεταξύ των ομάδων. Σε τέτοιες συνθήκες είναι δύσκολο να αλλάξουν.
Σύμφωνα με τον Lippman (1922), που ήταν ο πρώτος που δημοσίευσε μια έρευνα για τα στερεότυπα στο βιβλίο του Public Opinion, τα στερεότυπα αποτελούν έναν επιλεκτικό, εθνοκεντρικό τρόπο αναπαράστασης του κόσμου. Πίστευε επίσης ότι ήταν ανθεκτικά στη μόρφωση και την κριτική και δεν ήταν ευαίσθητα στις αλλαγές της κοινωνικής πραγματικότητας.
Η πρώτη μεγάλη έρευνα για τα στερεότυπα έγινε από τους Katz & Braly (1933, 1935). Στόχος τους ήταν να μελετήσουν τη σχέση στερεοτύπων και προκατάληψης. Συμπέραναν ότι τα στερεότυπα είναι δημόσιες φαντασιώσεις που συνάγονται από προκατειλημμένες επιδράσεις και δεν έχουν καμία βάση στην πραγματικότητα. Στην έρευνα για τα στερεότυπα, έμφαση δόθηκε στη διαστρεβλωμένη εικόνα της κοινωνικής πραγματικότητας που παρουσίαζαν.
Πώς αποκτούμε τα στερεότυπα;
Μια εξήγηση είναι ότι τα αποκτούμε μέσω της κοινωνικοποίησης στον πολιτισμό μας και μέσα από βιβλία, την τηλεόραση, την εκπαίδευση κλπ.
Μια δεύτερη εξήγηση είναι ότι προέρχονται από κάποια πλευρά της κοινωνικής πραγματικότητας. Αυτό σημαίνει ότι συγκεκριμένα πολιτισμικά στοιχεία μιας ομάδας ή η κοινωνική της θέση μπορεί να αποτελέσουν τα θεμέλια για την δημιουργία των στερεοτύπων.
Τα στερεότυπα επίσης μπορεί να προέρχονται από την υπερ-αντιπροσώπευση μιας ομάδας ανθρώπων σε συγκεκριμένους διακριτούς κοινωνικούς ρόλους.
Πολύ σημαντικό όμως είναι ότι τα στερεότυπα μπορεί να δημιουργούνται για να κριτικάρουν ή και να υποστηρίζουν ιδεολογικά το κοινωνικό status quo.
Προκαταλήψεις – Στερεότυπα – Ρατσισμός: Πεποιθήσεις και συμπεριφορές που δυναμιτίζουν την κοινωνική αρμονία
Η χρήση των στερεοτύπων
Μπορούμε να υποθέσουμε ότι από τη στιγμή που τα στερεότυπα αφορούν χαρακτηριστικά ομάδων ατόμων, όταν συναντήσουμε ένα άτομο της ομάδας αυτής θα του αποδώσουμε τα χαρακτηριστικά του στερεοτύπου.
Βέβαια τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα, καθώς όταν συναντάμε κάποιον έχουμε επίσης ένα πλήθος από πληροφορίες σχετικά με την εμφάνισή του κτλ.
Συχνά τα στερεότυπα που σχετίζονται με την κοινωνική τάξη μπορεί να επηρεάσουν την ακαδημαϊκή επίδοση των παιδιών.
Πολλές φορές τα στερεότυπα επηρεάζουν την κρίση μας με έναν αυτόματο τρόπο, πριν ακόμη προλάβουμε να το σκεφτούμε.
Διαβάστε επίσης: Σεξιστικά στερεότυπα στα reality shows
Τα κόμικς είναι πεδίο διάδοσης στερεοτύπων
Δεν υπάρχει περίπτωση να ξεφυλλίσουμε ένα κόμικ και να μην πέσουμε πάνω σε κάποιο στερεότυπο. Τα κόμικ που βρίθουν στερεοτύπων είναι αυτά της Ντίσνεϋ.
Ο τσιγγούνης Σκρουτζ Μακ Ντακ έχει σκοτσέζικο επίθετο, γιατί υπάρχει μια στερεοτυπική αντίληψη ότι οι Σκοτσέζοι φημίζονται για την τσιγγουνιά τους, ενώ διδάσκει στα παιδιά ότι η αξία ενός ανθρώπου εξαρτάται αποκλειστικά από το πόσα χρήματα έχει και ότι μπροστά στα χρήματα δεν υπάρχει χώρος για άλλα ζητήματα, όπως η οικογένεια ή η αγάπη.
Η Νταίζυ είναι η προσωποποίηση του κλασικού θηλυκού που είναι κοκέτα, αργεί στα ραντεβού, προσπαθεί να κερδίσει το αρσενικό, ενώ ο Ντόναλντ εκπροσωπεί το στερεότυπο του αφελή άνδρα, που τον σέρνει το θηλυκό από τη μύτη, ενώ προβάλλονται στερεότυπα για τις ανδρικές και γυναικείες δουλειές που αν τις κάνει ένας άνδρας αυτό αυτομάτως τον οδηγεί στον υπέρτατο εξευτελισμό.
Διαβάστε επίσης: Οι περιπέτειες του Ντόναλντ Ντακ, του Carl Barks
Άλλα στερεότυπα που προβάλλονται είναι ότι οι άνδρες είναι γενναίοι, δεν κλαίνε, αντίθετα οι γυναίκες είναι αδύναμες, πονηρές, καταφερτζούδες, κακοί οδηγοί ενώ ενισχύουν το μήνυμα ότι τα κορίτσια χρειάζονται έναν άντρα για να τα σώσει και ότι οι γυναίκες είναι αβοήθητες κ.ά.
Θα μου πείτε αυτά τα κόμικ γράφτηκαν τη δεκαετία του ’40. Από τότε όμως γαλούχησαν γενιές και γενιές και κυκλοφορούν ακόμη και σήμερα και διαβάζονται.
Τα τελευταία χρόνια ευτυχώς γίνεται μια προσπάθεια απαλλαγής των κόμικ από τέτοιου είδους στερεότυπα ή διακωμώδησής τους. Η Ντίσνεϋ έχει κάνει σημαντική στροφή με μια σειρά κόμικς που τιτλοφορούνται Μάρβελ Ντακ όπου γίνεται αναπροσαρμογή των στερεοτύπων σατιρίζοντάς τα, αλλά και τα καινούργια κόμικ δείχνουν σαφή σημάδια αλλαγής της πρότερης νοοτροπίας.
Διαβάστε επίσης: Εκτός Disney Plus οι ταινίες που φέρουν ρατσιστικά στερεότυπα
Αυτό που συστήνεται είναι η κριτική στάση της οικογένειας και του σχολείου σε ό,τι διαβάζουν τα παιδιά, που είναι τα πιο επιρρεπή στην υιοθέτηση των στερεοτύπων, χωρίς καν να το καταλαβαίνουν.
