Ποιος είμαι εγώ; Αυτοεκτίμηση και αναπηρία
Τυφλός δεν είναι αυτός που δεν έχει μάτια…
Τυφλός είναι αυτός που έχει μάτια και δεν βλέπει τι συμβαίνει γύρω του
Τι είναι η αυτοεκτίμηση;
Η αυτοεκτίμηση είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το πώς εμείς οι ίδιοι βλέπουμε τον εαυτό μας και πώς νιώθουμε γι’ αυτόν. Μπορεί να έχουμε μία εικόνα θετική, αρνητική και ανάμεικτη και ως εκ τούτου να βιώνουμε συναισθήματα θετικά, αρνητικά ή ανάμεικτα για τον εαυτό μας. Έτσι, εάν κάποιος έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να προβεί σε ορισμένες ενέργειες για να ενισχύσει την αντίληψη που έχει σχηματίσει για τον εαυτό του. Αντίθετα, εάν κάποιος έχει μια υγιή ή θετική αυτοεκτίμηση τότε είναι σε θέση να αποδεχθεί τον εαυτό του όπως είναι, με τα δυνατά και αδύνατα σημεία του. Είναι σημαντικό τελικά να αισθάνεται κανείς καλά για τον εαυτό του, γιατί ελέγχει τη ζωή του, γιατί είναι ικανοποιημένος μέσα στις σχέσεις του, γιατί θέτει υλοποιήσιμους στόχους και γιατί αισθάνεται ικανός να εκπληρώνει τους σκοπούς του. Αν όμως δεν αισθάνεται κανείς καλά για τον εαυτό του, σκέφτεται λανθασμένα γι’ αυτόν και για τους άλλους, δεν τον εμπιστεύεται, είναι πολύ πιθανό να έχει χαμηλή επίδοση και να αισθάνεται δυστυχισμένος…
Αυτοεκτίμηση στα άτομα με αναπηρίες
Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που ένα άτομο με αναπηρία έχει σχηματίσει μία εύθραυστη και ευάλωτη εικόνα για τον εαυτό του; Σαφώς, η αρνητική αυτοαντίληψη και η αδυναμία προβολής μιας θετικής εικόνας του εαυτού λειτουργούν αρνητικά ως προς την αυτοεκτίμηση. Γι’ αυτό λοιπόν μία επιπλέον πρόκληση για ένα άτομο με αναπηρία (άτομα με αναπηρία καλούνται τα άτομα που εμφανίζουν κάποια φυσική σωματική, ψυχολογική ή νοητική δυσλειτουργία) μπορεί να είναι η θέαση του εαυτού του ως άτομο πρώτα. Η αναπηρία είναι μία μόνο πτυχή του. Είναι σημαντικό τελικά να επιτρέψει στον εαυτό του να αντιμετωπίσει την αναπηρία του ως ένα μέρος της ζωής του και όχι ως το κυρίαρχο.
Ένα άλλο ζήτημα που καλείται να αντιμετωπίσει είναι οι διακρίσεις και τα στερεότυπα που κυριαρχούν στην κοινωνία. Η κοινωνία μας δίνει έμφαση στην εμφάνιση, την ταχύτητα και την ομοιογένεια. Έτσι, στα άτομα με αναπηρία γεννάται ο κίνδυνος να υποστούν πρόσθετη πίεση κατά την προσπάθειά τους να συναντήσουν τα πρότυπα της κοινωνίας και ο δρόμος για την κατάκτηση της αυτοεκτίμησής τους να συναντά πρόσθετες δυσκολίες.
Η διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης
Η αυτοεκτίμηση επηρεάζεται από πολλές μεταβλητές, ενώ το άτομο αναπτύσσει την αυτοεικόνα του.
-
Οι γονείς αναλαμβάνουν συνήθως έναν κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της αντίληψης του παιδιού για τον εαυτό του. Πράγματι, μεταφέρουν ορισμένες συμπεριφορές στο παιδί με αποτέλεσμα να τις υιοθετεί, όπως για παράδειγμα ότι είναι ανεξάρτητο και επιτυχημένο ή ανεπαρκές, ανίκανο και κατώτερο. Έτσι, η έλλειψη εμπιστοσύνης δεν ισούται απαραίτητα με την έλλειψη ικανότητας, γιατί μπορεί απλά να είναι ένα ψεύτικο σύνολο πεποιθήσεων που ένα πρόσωπο έχει διαμορφώσει για τον εαυτό του. - Οι φίλοι και η κοινωνία μπορούν επίσης να επηρεάσουν δυναμικά την αντίληψη ενός ατόμου για τον εαυτό του.
- Η φοίτηση στο Πανεπιστήμιο είναι εκείνη η περίοδος κατά την οποία οι άνθρωποι αξιολογούν και επαναπροσδιορίζουν την αυτοεκτίμησή τους και την ταυτότητά τους.
- Για τα άτομα με αναπηρίες, οι γονείς, οι φίλοι, και η κοινωνία μπορεί να έχουν διαμορφώσει την εικόνα τους και τώρα τα άτομα αυτά να επιθυμούν να την αλλάξουν.
Εξετάστε τις ακόλουθες δηλώσεις
- Εάν πάσχετε από κατάθλιψη και ακολουθείτε κάποια φαρμακευτική αγωγή, έχετε ποτέ πει το εξής: «Δεν μπορώ να βγω με τους φίλους μου, γιατί δεν μπορώ να πιω, καθώς λαμβάνω αυτό το φάρμακο;» (Όλα ή τίποτα- Διπολική Σκέψη)
- Εάν είστε κωφός, έχετε ποτέ σκεφτεί: «Αν δεν μπορώ να κάνω μία συγκεκριμένη δουλειά που με ενδιαφέρει γιατί είμαι κωφός, δεν θα είμαι σε θέση να κάνω οποιαδήποτε άλλη ενδιαφέρουσα δουλειά;» (Υπεργενίκευση)
- Εάν περπατάτε με ασταθή βηματισμό, έχετε ποτέ σκεφτεί: «Είμαι αδέξιος επειδή έχω εγκεφαλική παράλυση;» (Νοητικό Φίλτρο)
- Εάν έχετε δυσαναγνωσία, έχετε ποτέ σκεφτεί: «Μόλις τελείωσα ένα βιβλίο, αλλά δεν έχει νόημα, καθότι δεν το διάβασα γρήγορα όπως οι υπόλοιποι άνθρωποι;» (Παραγνώριση των θετικών)
- Εάν παρουσιάζετε Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), έχετε ποτέ σκεφτεί: «Αντιμετωπίζω πρόβλημα κατά τη φοίτησή μου; Ξέρω ότι πρόκειται να αποτύχω;» (Αυθαίρετα συμπεράσματα)
- Εάν είστε τυφλός, έχετε ποτέ σκεφτεί: «Θα πρέπει να είμαι σε θέση να κάνω κάτι που κάνουν οι συμμαθητές που βλέπουν;» (Πρέπει)
- Εάν έχετε ένα πρόβλημα στην ομιλία, έχετε ποτέ σκεφτεί: «Εάν το πρόσωπο αυτό δεν μπορεί να με καταλάβει, είναι καταστροφικό;» (Μεγαλοποίηση ή Ελαχιστοποίηση)
- Εάν έχετε δυσλεξία, έχετε ποτέ σκεφτεί: «Αισθάνομαι ηλίθιος όταν χρειάζεται να εξηγήσω στους πολίτες ότι η δυσλεξία είναι μία “πραγματική” δυσκολία». (Συναισθηματική Συλλογιστική)
- Εάν έχετε Διάσπαση προσοχής και χάσατε ένα ραντεβού, γιατί δεν το σημειώσατε, σκεφτήκατε το εξής: «Είμαι τόσο ηλίθιος, επειδή έχω Διάσπαση προσοχής;» (Λανθασμένος χαρακτηρισμός)
- Εάν είστε χρήστης αναπηρικού καροτσιού και πέσατε λόγω μιας λακκούβας στο πεζοδρόμιο, έχετε ποτέ σκεφτεί: «Θα έπρεπε να ήμουν πιο προσεκτικός, ώστε να αποφύγω τη λακκούβα;» (Προσωποποίηση ή Εκτόξευση Κατηγοριών)
Οι παραπάνω δηλώσεις αποτελούν παραδείγματα σκέψεων που οι άνθρωποι με ειδικές ανάγκες και μαθησιακές δυσκολίες λένε στον εαυτό τους, όταν έχουν βιώσει μία άσχημη ημέρα. Οι δηλώσεις αυτές απεικονίζουν μερικά παραδείγματα των σφαλμάτων σκέψης που ονομάζονται γνωστικές διαστρεβλώσεις. Αυτά είναι τα μοτίβα της σκέψης που εκδηλώνονται σε άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση και μπορεί να συμμετέχουν σε περισσότερα από ό, τι τα άτομα με υψηλή αυτοεκτίμηση. Με τον προσδιορισμό και την αλλαγή μερικών από τα λάθη στη σκέψη, ένα άτομο θα αρχίσει να αντιλαμβάνεται διαφορετικά τον εαυτό του.
Παρακάτω ακολουθούν ορισμένες πληροφορίες σχετικά με τους τρόπους κατάκτησης της αυτοεκτίμησης για τα άτομα με αναπηρίες.
Συμβουλές για τη βελτίωση της αυτοεκτίμησης των ατόμων με αναπηρίες
- Μεγιστοποίηση των θετικών και ελαχιστοποίηση των αρνητικών. Επικεντρωθείτε στις ικανότητές σας και λιγότερο σε αυτά που σας περιορίζουν. Ο καθένας έχει και ικανότητες και περιορισμούς. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρόκειται να παραβλέψετε την αδυναμία σας, αλλά με γνώμονα την ανάπτυξη και τις ικανότητές σας, μπορείτε να αισθάνεστε καλά για εκείνα τα πράγματα με τα οποία μπορείτε να καταπιαστείτε.
- Αποφύγετε τις υπερβολικές συγκρίσεις. Το κάθε άτομο διαθέτει τόσο σωματικές αρετές όσο και ελλείψεις. Ένα άτομο με κινητική αναπηρία μπορεί να μην είναι σε θέση να λάβει μέρος σε Ολυμπιακούς αγώνες χόκεϊ στον πάγο, αλλά μπορεί να συμμετάσχει στους αντίστοιχους Παραολυμπιακούς με έλκηθρο.
- Θέστε ρεαλιστικούς στόχους. Δεδομένου ότι ο καθένας έχει περιορισμούς, δεν είναι δίκαιο να υποβάλλετε τον εαυτό σας στη θέση να κάνει κάτι εξωπραγματικό. Αυτό μπορεί να σημαίνει να επιτρέψετε στον εαυτό σας να αφιερώσει περισσότερο χρόνο για να διαβάσει και έπειτα να τον ανταμείψετε για την επιμονή που επέδειξε.
- Μην υπεργενικεύετε. Εάν υπάρχει κάτι που δεν μπορείτε να κάνετε εξαιτίας της αναπηρίας σας, δεν είναι δίκαιο να θεωρείτε πως δεν μπορείτε να καταπιαστείτε με τίποτα ή με αυτά που καταπιάνεστε πρόκειται να αποτύχετε. Υπάρχουν πολλά πράγματα που σίγουρα μπορείτε να φέρετε εις πέρας με επιτυχία. Μπορεί για παράδειγμα να είστε ένας κακός μάγειρας, δεν σημαίνει όμως ότι είστε ένας άνθρωπος αποτυχημένος γενικά.
- Αποφύγετε τις δηλώσεις “πρέπει”. Για παράδειγμα, ένας μαθητής με ΔΕΠΥ λέει: «θα πρέπει να ολοκληρώσω αυτό το διαγώνισμα σε 50 λεπτά όπως όλοι οι συμμαθητές μου». Αυτό είναι ένα παράδειγμα μίας δήλωσης “πρέπει” που επιφέρει συναισθήματα ενοχής και απογοήτευσης. Ο επιπλέον όμως χρόνος για μαθητές με ΔΕΠΥ στα διαγωνίσματα δημιουργεί ίσες ευκαιρίες, ώστε να αποδείξουν τη γνώση τους.
- Εκτιμήστε τον εαυτό σας, όλο τον εαυτό σας. Αυτό σημαίνει ότι εκτιμάτε και την αναπηρία σας. Μπορεί να υπάρχουν φορές που νιώθετε ότι είναι περισσότερο ενοχλητική παρά άξια να εκτιμηθεί. Εστιάστε λοιπόν στις θετικές πτυχές της αναπηρίας σας. Ένας τρόπος για να πραγματοποιηθεί είναι η σύνταξη μίας λίστας με τις ικανότητές σας συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που σχετίζονται με την αδυναμία σας ή τις μεθόδους που εφαρμόζετε στην καθημερινότητά σας για να την αντιμετωπίσετε. Η προσπάθειά σας αυτή συνιστά περιουσιακό στοιχείο, καθώς η ζωή αποδεικνύει ότι δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου μία αδυναμία έγινε αφετηρία για την ανακάλυψη νέων τρόπων δημιουργικής έκφρασης.
