Πλαστική ρύπανση: πραγματικές λύσεις ή «ψευδολύσεις»;

Το παγκόσμιο πρόβλημα της πλαστικής ρύπανσης μας απασχολεί όλους. Μεγάλο μέρος της κοινωνίας έχει ευαισθητοποιηθεί και ζητάει λύσεις, και όλο και περισσότεροι άνθρωποι αναλαμβάνουν δράση. Κάποιες από τις μεγαλύτερες εταιρείες που παράγουν τεράστιες ποσότητες σπάταλης συσκευασίας μίας χρήσης, σιγά σιγά παραδέχονται ότι πρέπει να κάνουν κάτι και οι ίδιες. 

Έτσι, μερικές εταιρείες έχουν προχωρήσει σε φαινομενικά φιλόδοξες δεσμεύσεις, αλλά με μία πιο προσεκτική ματιά αποδεικνύεται ότι συνεχίζουν στο ίδιο μοτίβο: επενδύουν σε «ψευδολύσεις», οι οποίες αντί να μας απομακρύνουν από τη λογική της μίας χρήσης, αποσπούν την προσοχή μας από άλλα συστήματα που είναι η πραγματική λύση στο πρόβλημα και διαιωνίζουν την κουλτούρα της σπατάλης, αποπροσανατολίζοντας τους καταναλωτές.

Πρέπει να είναι ξεκάθαρο ότι το πρόβλημα δεν έχει να κάνει με το υλικό, αλλά με την ίδια την κουλτούρα που επικρατεί. Οι λύσεις στις οποίες δίνεται έμφαση μέχρι τώρα συνεχίζουν να βασίζονται στη λογική της μίας χρήσης, η οποία λέει ότι είναι εντάξει να παράγουμε προϊόντα και συσκευασίες που μετά από 5-10 λεπτά καταλήγουν στα σκουπίδια. Ακριβώς εκεί είναι το πρόβλημα: αν οι 200.000 τόνοι πλαστικής συσκευασίας που καταναλώνουμε κάθε χρόνο στην Ελλάδα μετατραπούν σε 200.000 τόνους χάρτινης ή συσκευασίας από βιοπλαστικό, τα προβλήματα διαχείρισης των απορριμμάτων και πάλι θα είναι μεγάλα για το περιβάλλον και την κοινωνία.

Οι λύσεις αυτές δεν είναι αρκετές να λύσουν το πρόβλημα, και ταυτόχρονα δημιουργούν περισσότερη ζημιά στο περιβάλλον από αυτή που θεωρητικά προσπαθούν να αντιμετωπίσουν.

Ας αναλύσουμε λοιπόν λίγο πιο προσεκτικά τις λύσεις που προωθούνται.

Χαρτί

• Το βασικό πρόβλημα εδώ αναφέρθηκε παραπάνω: η λύση αυτή συνεχίζει τη λογική της μίας χρήσης, χωρίς να φέρνει ουσιαστική αλλαγή. Επιπλέον, μεγαλύτερη παραγωγή χαρτιού σημαίνει μεγαλύτερη πίεση στα δάση του πλανήτη, που ήδη βρίσκονται σε κρίσιμη καμπή. Τα δάση παίζουν βασικό ρόλο στην υγεία του πλανήτη: λειτουργούν ως αποθήκες διοξειδίου του άνθρακα, είναι το σπίτι για ένα μεγάλο κομμάτι της βιοποικιλότητας και προσφέρουν πολλές άλλες υπηρεσίες. Αυτή τη στιγμή χρειάζονται περισσότερη προστασία και όχι αύξηση της παραγωγής χαρτιού. 

• Επίσης, παρά το γεγονός ότι το χαρτί ανακυκλώνεται, τα συστήματα ανακύκλωσης δεν προσφέρουν πάντα ποιοτικό ανακυκλωμένο υλικό. Ένας λόγος είναι η πρόσμιξη του χαρτιού με άλλα υλικά, γι’ αυτό πολλές φορές μεγάλες ποσότητες χαρτιού καίγονται ή πετιούνται σε χωματερές και δεν ανακυκλώνονται.

 Για παράδειγμα, τα McDonalds ανακοίνωσαν το 2018 ότι θα αντικαταστήσουν τα πλαστικά καλαμάκια με χάρτινα στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία. Εξαιτίας όμως του πάχους τους και των αυτοκόλλητων, ήταν ασύμβατα με τα υπάρχοντα συστήματα ανακύκλωσης, άρα δεν μπόρεσαν ποτέ να ανακυκλωθούν.

Βιοπλαστικό

• Ορισμένες εταιρείες – όπως η Coca-Cola, η Danone, η Nestlé και η PepsiCo – χρησιμοποιούν βιοπλαστικά για να αντικαταστήσουν ένα μέρος των συμβατικών πλαστικών από ορυκτά καύσιμα στα μπουκάλια τους, ενώ ισχυρίζονται ότι ορισμένες συσκευασίες είναι «βιοδιασπώμενες».

Αυτοί οι όροι προκαλούν σύγχυση, ειδικά όταν χρησιμοποιούνται μαζί με όρους περιβαλλοντικού ξεπλύματος όπως “eco”, ‘bio” ή “green”. Η λέξη «βιοπλαστικά» δεν έχει συγκεκριμένο ορισμό και η εντύπωση ότι αυτά τα προϊόντα είναι πιο «φυσικά» επειδή προέρχονται από φυτά είναι λάθος: η παραγωγή πλαστικού από οργανικά υλικά μπορεί να περιλαμβάνει παρόμοια χημικά με αυτά του συμβατικού πλαστικού, ή μπορεί ακόμη και να περιέχει πλαστικό και από ορυκτά καύσιμα σε ένα ποσοστό.

• Το βασικό πρόβλημα με αυτό το υλικό, όπως έχουμε αναφέρει και παλιότερα, είναι ότι δεν βιοδιασπάται και δεν κομποστοποιείται κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Χρειάζεται συγκεκριμένες συνθήκες που είναι πολύ σπάνιες στο περιβάλλον και πολύ συχνά δεν υπάρχουν στους δήμους. Άρα λοιπόν το υλικό αυτό πολλές φορές δεν έχει κάποια διαφορά με το συμβατικό πλαστικό μίας χρήσης, αφού απλά καταλήγει στα σκουπίδια ή καίγεται.

Ανακύκλωση

• Ξέρουμε πλέον ότι μόλις το 9% των συνολικά 9 δις τόνων πλαστικού που έχει παράξει ο κόσμος έχει ανακυκλωθεί. Παρόλα αυτά, η ανακύκλωση προωθείται ως η βασική λύση στο πρόβλημα της πλαστικής ρύπανσης, και οι εταιρείες βασίζονται σε αυτήν για να μην αλλάξουν ουσιαστικά τίποτα, επιμένοντας στη λογική του «δεν φταίμε εμείς, με καλύτερη ανακύκλωση θα λυθεί το πρόβλημα». Τα συστήματα ανακύκλωσης δεν μπορούν να συμβαδίσουν με τον τεράστιο όγκο πλαστικών σκουπιδιών που παράγεται. Ένα παράδειγμα, ακόμη και στην Γερμανία, η οποία έχει τα υψηλότερα ποσοστά ανακύκλωσης στον κόσμο με βάση τη συγκομιδή, πάνω από το 60% όλων των πλαστικών απορριμμάτων καίγεται και μόνο το 38% ανακυκλώνεται.

• Μέσα στα μικρά ποσοστά του πλαστικού που αναφέρεται ως «ανακυκλωμένο», υπάρχει ένα ακόμη βασικό στοιχείο: το παγκόσμιο εμπόριο πλαστικών σκουπιδιών. Το πλαστικό που δεν ανακυκλώνεται εγχώρια συνήθως πακετάρεται σε μεικτά δεμάτια και εξάγεται μαζικά σε άλλες χώρες για να το διαχειριστούν. Παρόλα αυτά, ανεξάρτητα από την τύχη του, η χώρα εξαγωγής το υπολογίζει ως ανακυκλωμένο πλαστικό, ενώ η πραγματική ποσότητα που ανακυκλώνεται εντός της χώρας είναι πολύ χαμηλότερη.

Χημική ανακύκλωση

• Ή αλλιώς αχαρτογράφητα –και επικίνδυνα– νερά. Η βιομηχανία των πλαστικών και των συσκευασιών προωθούν την εντύπωση ότι η 100% ανακύκλωση θα είναι κάποια στιγμή εφικτή. Έτσι, οι εταιρείες στρέφονται σε επικίνδυνες νέες τεχνολογίες, γνωστές και ως χημική ανακύκλωση, που είναι ένας όρος «ομπρέλα» και περιλαμβάνει αρκετές τεχνολογίες. Αυτές είτε βρίσκονται σε πιλοτικό στάδιο, είτε είναι γνωστές αλλά με αποδοτικότητα που αμφισβητείται. Οι μεγάλες εταιρείες συχνά περιγράφουν τη χημική ανακύκλωση στις διαφημιστικές τους εκστρατείες ως «ενισχυμένη ανακύκλωση» ή «προηγμένη ανακύκλωση», ώστε να δώσουν την εντύπωση ότι είναι ακίνδυνες τεχνολογίες. 

• Όμως, οι πληροφορίες για τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και την υγεία είναι προς το παρόν περιορισμένες, και υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες για την έκλυση επικίνδυνων χημικών και τις μεγάλες απαιτήσεις που έχουν σε ενέργεια. Οι περισσότερες από αυτές τις διαδικασίες είναι ενεργοβόρες, απαιτούν υποδομές υψηλού κόστους και παράγουν απόβλητα (όπως πρόσθετα και ρυπαντές). Η χημική ανακύκλωση, παρά το γεγονός ότι προωθείται ως επένδυση υψηλού κύρους και ως λύση, είναι ακριβή, ανεπαρκής και υπάρχει ελάχιστη γνώση για τις επιπτώσεις αυτών των δυνητικά ρυπαντικών διαδικασιών.

Καύση σκουπιδιών

• Ένα άλλο θέμα που αξίζει να αναφερθεί είναι η καύση σκουπιδιών. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η πλειοψηφία (41,6%) των πλαστικών απορριμμάτων που συλλέχθηκαν το 2016 κάηκαν. Η καύση σκουπιδιών είναι ανεπαρκής τρόπος για παραγωγή ενέργειας και ανεύθυνος τρόπος διαχείρισης απορριμμάτων.

Συγκεκριμένα, η καύση πλαστικού δημιουργεί ρύπους, πτητική τέφρα, τέφρα κλιβάνου και σκωρία. Μπορεί να βλάψει την ανθρώπινη υγεία και τον πλανήτη, εκλύοντας ερεθιστικές ουσίες για το αναπνευστικό σύστημα, καρκινογόνες τοξίνες, βαρέα μέταλλα όπως υδράργυρο, κάδμιο και μόλυβδο, ενώ συμβάλλει στην κλιματική κρίση με εκπομπές αερίου του θερμοκηπίου. Δυστυχώς όμως, το Υπουργείο Περιβάλλοντος της χώρας μας φαίνεται ότι σκέφτεται την επιλογή της καύσης.

Καμία λοιπόν από αυτές τις λύσεις δεν είναι στη σωστή κατεύθυνση: ούτε η αντικατάσταση υλικών, ούτε η ανακύκλωση. Μόνο μέσα στο 2019, η παγκόσμια παραγωγή και καύση πλαστικού έχει εκπέμψει ποσότητα ρύπων ίση με 189 εργοστάσια παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα. Ταυτόχρονα, η βιομηχανία των ορυκτών καυσίμων σκοπεύει να αυξήσει την παραγωγή πλαστικού κατά 40% μέσα στην επόμενη δεκαετία και το πλαστικό εκτιμάται ότι θα ευθύνεται για το 20% της παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου.

Γι’ αυτό, είναι ξεκάθαρο ότι χρειάζεται μία επανάσταση επαναχρησιμοποίησης! Κάποια πράγματα είναι εύκολα και μπορούν να εφαρμοστούν από τώρα κιόλας. Για κάποιες άλλες περιπτώσεις, δεν υπάρχει μία ενιαία λύση που να μπορεί να εφαρμοστεί από όλες τις εταιρείες και χρειάζεται περισσότερη έρευνα. Παρόλα αυτά, το πιο ουσιαστικό πράγμα που χρειάζεται να γίνει είναι η μείωση του αριθμού των συσκευασιών μίας χρήσης στην αγορά. Χρειάζονται λύσεις που εστιάζουν στην επαναχρησιμοποίηση, επαναπλήρωση και σε άλλα συστήματα που δεν εξαρτώνται από αναλώσιμα.

Πηγή

Συντάκτης: Flowmagazine,

Influence:

Ο στόχος του flowmagazine.gr είναι να προβάλλει τις θετικές ιδέες, δράσεις και πληροφορίες από την Ελλάδα και τον κόσμο…