Όσα πρέπει να ξέρετε για τις τραπεζικές καταθέσεις
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Τι είναι τραπεζική κατάθεση; Δάνειο του καταθέτη προς την τράπεζα. Η τράπεζα δανείζεται από τους καταθέτες και δανείζει τους δανειολήπτες (ιδιώτες και επιχειρήσεις), αφού προηγουμένως ελέγξει την φερεγγυότητά τους, όπως θα έκανε κάθε σώφρων δανειστής.
Μια στιγμή! Δανειστής είπαμε; Μα και ο καταθέτης είναι δανειστής. Και ως σώφρων δανειστής οφείλει να ελέγξει τη φερεγγυότητα του δανειολήπτη του, δηλαδή της τράπεζας. Στην πραγματικότητα το κάνει, ή μήπως καταθέτει τα λεφτά του σε όποια τράπεζα του δώσει το υψηλότερο επιτόκιο; Η πάλαι ποτέ Τράπεζα Κρήτης, επί Κοσκωτά, έδινε τρελά επιτόκια για να προσελκύσει καταθέσεις ενώ, σύμφωνα με φήμες, για μεγάλα ποσά χάριζε και αυτοκίνητα! Μετά την αποκάλυψη του σκανδάλου, φυσικά κατέρρευσε.
Από μεγάλο Έλληνα πλοιοκτήτη, δανειακό πελάτη μου στην αμερικάνικη τράπεζα που ήμουν τότε διευθυντής, ζητούσα κάθε χρόνο οικονομικά στοιχεία για να βεβαιωθώ ότι συνεχίζει να είναι φερέγγυος. Όμως και εκείνος ζητούσε τον ετήσιο ισολογισμό της τράπεζας. Γιατί; Μα εκτός από δανειολήπτης ήταν παράλληλα και καταθέτης της. Ήθελε, δικαίως, να βεβαιωθεί ότι η τράπεζα παρέμενε ισχυρή για να της εμπιστεύεται τις καταθέσεις του.
Για την ιστορία, ενώ η τιμή της μετοχής της συγκεκριμένης τράπεζας-κολοσσού, κάποτε ξεπερνούσε τα $70, μετά την φούσκα των ακινήτων που έσκασε στην Αμερική καταβαραθρώθηκε στο $1 έτοιμη να πτωχεύσει. Αυτό δείχνει ότι η φερεγγυότητα των τραπεζών (όπως και κάθε οργανισμού ή χώρας) μπορεί να τεθεί σε αμφισβήτηση ανάλογα με προβλεπτές ή απρόβλεπτες εξελίξεις.
Συμβουλή: Πριν δανείσετε μια τράπεζα καταθέτοντας σε αυτήν τα χρήματά σας ελέγξετε τη φερεγγυότητά της. Πώς; Πολύ εύκολα. Έχουν φροντίσει για αυτό οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης (Standard & Poors, Moody’s, Fitch) οι οποίοι, αφού εξετάσουν ενδελεχώς τα οικονομικά στοιχεία και τις προοπτικές της κάθε τράπεζας (μεγάλης εταιρίας, οργανισμού, χώρας,) την βαθμολογούν με συγκεκριμένους κωδικούς (π.χ. ΑΑΑ, ΑΑ+, ΒΒ-, Caa1) που καλύπτουν όλη την γκάμα, από άριστα μέχρι “σκουπίδια”. (Για τους οίκους αξιολόγησης θα μιλήσουμε εκτενέστερα σε επόμενο άρθρο). Η βαθμολόγηση (rating) δημοσιεύεται στα ΜΜΕ και το διαδίκτυο. Αν ρωτήσετε τον υπάλληλο θα σας πει τη βαθμολόγηση της τράπεζάς του και την συγκρίνετε με εκείνη των άλλων τραπεζών. Αν αυτή την απλή κίνηση έκαναν όσοι μετέφεραν σε κυπριακές τράπεζες τις καταθέσεις τους, για μεγαλύτερη ασφάλεια, στην αρχή της οικονομικής κρίσης, θα διαπίστωναν το λάθος τους.
Μα, θα ρωτήσετε, δεν είναι οι τραπεζικές καταθέσεις εγγυημένες από το κράτος; Τι με νοιάζει η βαθμολογία τους από τους διεθνείς οίκους, που στο κάτω-κάτω κάνουν και λάθη; Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.
Τα δεδομένα είναι τα εξής:
- Οι εγγυήσεις καλύπτουν ένα ορισμένο ποσόν και όχι ολόκληρο: 100.000 ευρώ ανά καταθέτη για το σύνολο των λογαριασμών του ανά τράπεζα.
- Η παρεχόμενη εγγύηση είναι τόσο ισχυρή όσο οικονομικά ισχυρός είναι ο εγγυητής. Το ελληνικό δημόσιο εν προκειμένω, το οποίο πριν από λίγα χρόνια άφησε απλήρωτους τους συμπολίτες μας που το εμπιστεύτηκαν αγοράζοντας ομόλογά του.
- Το ρίσκο που παίρνει ο καταθέτης είναι τριπλό: (α) η φερεγγυότητα του πρωτοφειλέτη, δηλαδή της τράπεζας, ελληνικής ή ξένης που λειτουργεί στην Ελλάδα. (β) η φερεγγυότητα του εγγυητή, που αναφέραμε προηγουμένως, στη περίπτωση που εκείνη πτωχεύσει ή αδυνατεί να πληρώσει, και (γ) κι αν ακόμη οι δύο πρώτοι είναι οικονομικά φερέγγυοι υπάρχει ο κίνδυνος, έστω θεωρητικά, πολεμικής σύρραξης, πολιτικής αστάθειας κλπ (sovereign risk). Σε αυτόν τον κίνδυνο υπόκεινται οι καταθέσεις και των υποκαταστημάτων ξένων τραπεζών που λειτουργούν στην Ελλάδα, δηλαδή, η μητρική τράπεζα δεν εγγυάται τις καταθέσεις αυτές.
Πώς μπορούμε να αποφύγουμε αυτούς τους κινδύνους; Με τρεις ουσιαστικές κινήσεις:
- Προσεκτική επιλογή της τράπεζας. Πέρασε ο καιρός της ανεμελιάς, τότε που θεωρούσαμε ότι οι καταθέσεις μας είναι εγγυημένες βρέξει-χιονίσει. Προσοχή, το υψηλότερο επιτόκιο καταθέσεων σε σύγκριση με εκείνο των άλλων τραπεζών μπορεί να κρύβει κάποιο πρόβλημα ρευστότητας ή αδυναμίας. Η φερεγγυότητα μιας τράπεζας δεν είναι τα επιβλητικά κτίρια, τα πολυτελή γραφεία, ο αριθμός των υποκαταστημάτων και οι μελιστάλαχτοι υπάλληλοι. Είναι αυτό που δείχνει η βαθμολόγηση των διεθνών οίκων. Παρά τα λάθη που μπορεί να κάνουν (και έχουν πράγματι κάνει) είναι το πιο αξιόπιστο σύστημα που έχουμε διαθέσιμο αυτή την στιγμή.
- Διάσπαση των καταθέσεων σε περισσότερες τράπεζες ώστε να καλύψουμε ολόκληρο το ποσό από την εγγύηση του ελληνικού δημοσίου, η φερεγγυότητα του οποίου εγείρει ερωτηματικά αλλά είναι καλλίτερη από το τίποτε.
- Σώφρονα επιλογή των πολιτικών μας ταγών με ορθολογιστικά κριτήρια προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα πολιτικής αστάθειας.
Η τράπεζα δεν κρατά τις καταθέσεις μας στο χρηματοφυλάκιό της αλλά τις επενδύει δανείζοντας:
- τους πελάτες της (εταιρείες και ιδιώτες)
- άλλες τράπεζες που έχουν ανάγκες ρευστότητας κα βγαίνουν για αυτό τον λόγο στην διατραπεζική αγορά. Ναι, σωστά μαντέψατε, εξετάζει προηγουμένως τη φερεγγυότητα της άλλης τράπεζας λαμβάνοντας υπόψη τη βαθμολόγηση των διεθνών οίκων αξιολόγησης προκειμένου να αποφασίσει τη διάρκεια, το ύψος και τους όρους της δανειοδότησης
- την κεντρική τράπεζα της χώρας στην οποία λειτουργεί, εδώ η Τράπεζα της Ελλάδος.
Η τράπεζα όμως φροντίζει να έχει διαθέσιμο ένα ελάχιστο ποσό για να καλύπτει τις καθημερινές ανάγκες της σε ρευστότητα, δηλαδή τις συνήθεις αναλήψεις των καταθετών της. Αν όμως κάποια στιγμή όλοι οι καταθέτες της ζητήσουν να αποσύρουν το σύνολο των καταθέσεών τους η τράπεζα αδυνατεί να τους ικανοποιήσει.
Πότε θα συμβεί αυτό; Σε συνθήκες πανικού που προέρχεται είτε από πραγματικά αίτια, είτε από απλές φήμες. Σε μια τέτοια περίπτωση θα επηρεαστεί ολόκληρο το τραπεζικό σύστημα το οποίο θα καταρρεύσει. Τότε οι τράπεζες κλείνουν προληπτικά για λίγες ημέρες, προκειμένου να καταλαγιάσει ο πανικός, επιτρέποντας καθημερινές αναλήψεις μικροποσών από τα ΑΤΜ, όπως έγινε στην Κύπρο, στην οικονομική κρίση. Είναι γνωστό ότι και στην Ελλάδα, προκειμένου να μην υπάρξει η παραμικρή υπόνοια ότι οι τράπεζες αντιμετωπίζουν προβλήματα ρευστότητας και σπεύσουν όλοι στα ταμεία ζητώντας πίσω τις καταθέσεις τους, η Ευρωπαϊκή Ένωση, ενεργώντας προληπτικά, εφοδίασε αφειδώς με δισεκατομμύρια ευρώ τις ελληνικές τράπεζες με αλλεπάλληλες αεροπορικές χρηματαποστολές.
Στο όχι μακρινό παρελθόν, όλες οι τράπεζες στην Ελλάδα δέχονταν αρκετά μεγάλα ποσά για κατάθεση σε χαρτονόμισμα, χωρίς να ρωτούν την προέλευσή τους, πράγμα που διευκόλυνε το ξέπλυμα χρήματος. Όμως τα πράγματα άλλαξαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Πάνω από ένα ορισμένο ποσόν, η τράπεζα όχι μόνο ερωτά την προέλευσή του αλλά ο υπάλληλος υποχρεώνεται να αναφέρει οποιαδήποτε ύποπτη συναλλαγή σε συγκεκριμένο στέλεχος της τράπεζας που τη διερευνά περαιτέρω. Όποιος φυλάει λεφτά στο σπίτι και θέλει να τα καταθέσει στη τράπεζα ίσως κληθεί να δώσει εξηγήσεις. Όμως για τους κινδύνους που διατρέχουμε κρατώντας λεφτά “στο στρώμα” θα μιλήσουμε στο επόμενό μας άρθρο.
