Οικολογικά σχολεία στην Ελλάδα και η σημασία τους στην ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης
Η ανθρωπότητα τρέχει να αναθεωρήσει τη στάση της απέναντι στη ζωή, το περιβάλλον και την κοινωνία και πλέον μπορούμε να πούμε ότι γνωρίζει πολύ καλά τα μεγάλα προβλήματα που την ταλαιπωρούν. Δυστυχώς, οι αντιλήψεις που κυριάρχησαν σε όλον τον εικοστό αιώνα με τη μεταβιομηχανική ανάπτυξη και την καταναλωτική αντίληψη δεν έφεραν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Τα μεγάλα προβλήματα, όπως είναι η οικονομική ευημερία, οι πόλεμοι και η μόλυνση του περιβάλλοντος παρέμειναν μέχρι και σήμερα, με αποτέλεσμα η ανάγκη για μια πιο εναλλακτική στάση ζωής να είναι πιο επιτακτική από ποτέ.
Η εκπαίδευση έχει ένα μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την εικόνα της κοινωνίας, αφού μεταφέρει, από τη μια πλευρά, την αντίληψη της πολιτείας για τον κόσμο κι από την άλλη πλευρά, στοιχεία από την κουλτούρα του κοινωνικού συνόλου και έτσι σήμερα ο σύγχρονος άνθρωπος έχει μια λανθασμένη αντίληψη για το ρόλο του στο κοινωνικό σύνολο, αφού αυτή η διαστρεβλωμένη εικόνα διαμορφώθηκε μέσα από τα εκπαιδευτικά συστήματα όλων των γενεών. Η σχέση του πολίτη με το κοινωνικό περιβάλλον αποτελεί το κλειδί για την κοινωνία που θέλουμε και τη συνείδηση που θα διαμορφώσουμε τώρα, αλλά και στις επόμενες γενεές.
Η μόλυνση του περιβάλλοντος είναι αποτέλεσμα μιας κακής διαχείρισης του φυσικού πλούτου και μιας αθέμιτης παρέμβασης της ανθρώπινης δύναμης. Σαφώς και οι διδακτικές ώρες δεν επαρκούν για να διαπαιδαγωγήσουν επαρκώς τους αυριανούς υπεύθυνους πολίτες, στόχος όμως είναι να αναπτυχθεί μια στάση ζωής και μια φιλοσοφία που θα αναπτυχθεί μέσα από το σχολικό περιβάλλον και θα συμβάλλει στην ανάπτυξη της οικολογικής συνείδησης των μαθητών. Η οικολογική συνείδηση είναι μια διαδικασία που ξεκινά από τη θέση μας μέσα στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο και το μερίδιο ευθύνης που έχουμε για να στηρίξουμε μια προσπάθεια ανατροπής των καταστρεπτικών δραστηριοτήτων πριν να είναι πολύ αργά.
Και εδώ έρχεται η δημιουργία των οικολογικών σχολείων και η σημασία τους στη διαμόρφωση μιας τέτοιας συνείδησης. Το Πρόγραμμα των οικολογικών σχολείων αποτελεί Διεθνές δίκτυο, ξεκίνησε στην Ελλάδα το 1995 και απευθύνεται σε σχολεία όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων. Είναι εγκεκριμένο από το Υπουργείο Παιδείας Δια Βίου Μάθησης & Θρησκευμάτων με συντονιστικό φορέα τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης B’Αθήνας και Εθνικό χειριστή, από το 1995, την Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης (ΕΕΠΦ).
Στην Ελλάδα, το σχολικό έτος 2015-2016 συμμετείχαν 333 σχολεία, ενώ έχουν βραβευτεί 277 σχολεία από την έναρξη του προγράμματος έως σήμερα. Διεθνής συντονιστής του δικτύου είναι το Fee (Ίδρυμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης/Foundation for Environmental Education).
Το Πρόγραμμα «Οικολογικά Σχολεία» απευθύνεται σε ολόκληρη την σχολική κοινότητα (μαθητές, εκπαιδευτικούς, γονείς, εργαζόμενους στις σχολικές μονάδες) και έχει σχεδιαστεί ώστε να ενθαρρύνει όλο το σχολείο να κινητοποιηθεί και να αναλάβει δράση για το περιβάλλον. Ενθαρρύνει, επίσης, την συνεργασία μεταξύ μαθητών, καθηγητών, γονέων και της τοπικής κοινωνίας για την επίτευξη μιας πιο αποτελεσματικής περιβαλλοντικής δράσης.
Στόχος του προγράμματος είναι η ευαισθητοποίηση, η εκπαίδευση και η αλλαγή στάσης των μαθητών/τριών σε θέματα που αφορούν το περιβάλλον, μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες στη λήψη αποφάσεων, στο σχεδιασμό και στην εφαρμογή των δράσεων, μέσω της διαμόρφωσης και της εφαρμογής του «Οικοκώδικα» (ένα σύνολο κανόνων περιβαλλοντικής συμπεριφοράς), καθώς και την εφαρμογή ενός Περιβαλλοντικού Σχεδίου Δράσης (αφορά τον περιβάλλοντα σχολικό χώρο και την μετατροπή του σε καθαρό, όμορφο, ανθρώπινο και φιλικό).
Η διαδικασία είναι απλή. Σε κάθε σχολείο συγκροτείται η Περιβαλλοντική Επιτροπή, από μαθητές και εκπαιδευτικούς, που επεξεργάζεται τα θέματα ενέργεια, απορρίμματα και νερό, ενώ αργότερα μπορούν να ασχοληθούν και με θέματα όπως μεταφορές, υγιεινή διαβίωση, βιοποικιλότητα, καταναλωτισμός και άλλα. Παράλληλα, φροντίζει για την υλοποίηση του «Σχεδίου Δράσης» και του «Οικοκώδικα» με τη συμμετοχή όλης της σχολικής κοινότητας. Ο οικοκώδικας αποδεικνύει με σαφή και ευρηματικό τρόπο, τη δέσμευσή του σχολείου για τη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων του στα επιλεγμένα θέματα-πεδία δράσης, ενώ το περιεχόμενό του επανεξετάζεται σε τακτά χρονικά διαστήματα για να διασφαλίζεται ότι θα συνεχίσει να αντικατοπτρίζει τους στόχους του οικολογικού σχολείου. Μέσω του οικοκώδικα τίθεται η ηθική διάσταση των ζητημάτων και κωδικοποιούνται οι αξίες της σχολικής ζωής, επικοινωνούνται οι ιδέες και οι προσδοκίες μαθητών και εκπαιδευτικών, ενώ, τέλος, επικυρώνεται η δέσμευση της σχολικής κοινότητας στους στόχους του προγράμματος.
Όταν το σχολείο ολοκληρώσει ένα σημαντικό μέρος των προβλεπόμενων δραστηριοτήτων, αξιολογείται από τη Συντονιστική Επιτροπή και τα μέλη της Παιδαγωγικής Ομάδας ώστε να βραβευτεί και να ονομαστεί «Οικολογικό Σχολείο». Η αξιολόγηση γίνεται με βάση το ερωτηματολόγιο που στέλνεται από την ΕΕΠΦ και συμπληρώνει ο συντονιστής του προγράμματος και ο Διευθυντής του σχολείου, ενώ το εκάστοτε σχολείο στέλνει στην ΕΕΠΦ στοιχεία σχετικά με τις δράσεις του προγράμματος (έντυπα, φωτογραφίες, αφίσες κλπ).
Τέλος, για το άνοιγμα προς την τοπική κοινωνία και την ευαισθητοποίηση των πολιτών, οργανώνονται εκδηλώσεις και δράσεις σε συνεργασία και με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, ενώ προσφέρεται εκπαιδευτικό υλικό για όλες τις θεματικές ενότητες του Δικτύου. Αξίζει να σημειωθεί ότι τη χρονιά που μας πέρασε βραβεύτηκαν με την Πράσινη Σημαία 110 σχολεία στο Μουσείο Μπενάκη όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης από όλη την Ελλάδα, ανάμεσά τους το 11ο Νηπιαγωγείο Πρέβεζας, 18ο Δημοτικό Σχολείο Ρόδου, 31ο Νηπιαγωγείο Αχαρνών Αττικής, 3ο Γυμνάσιο Βριλησσίων Αττικής, Νηπιαγωγείο Κληματιάς Ιωαννίνων, 34ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιά, 5ο Δημοτικό Σχολείο Πύργου, Δημοτικό Σχολείο Νέας Καρυάς Καβάλας, 2ο ΓΕΛ Σταυρούπολης Θεσσαλονίκης, Γυμνάσιο Ζίτσας Ιωαννίνων και άλλα 100 σχολεία από όλη την Ελλάδα.
Το μήνυμα έχει ήδη σταλεί και είναι ήδη σαφές: Εδώ και τώρα πρέπει όλοι να αναλάβουμε δράση για την προστασία του περιβάλλοντος πριν είναι πολύ αργά.
Το εκπαιδευτικό σύστημα και οι παράγοντες που το απαρτίζουν, καλείται να διαμορφώσει πολίτες που θα απαντήσουν στα μεγάλα αδιέξοδα κι αυτές θα βρεθούν μέσα από την επαναπροσέγγιση της γνώσης. Σήμερα η σωστή διαχείριση των πληροφοριών και η παρουσία ενός κοινωνικού πλαισίου που θα μετατρέψει τα άτομα σε πολίτες θα βάλει τα θεμέλια για μια ευρύτερη ανατροπή.
