Οι ενεργειακοί θησαυροί της Αρκτικής

Συντάκτης: Αργύρης Παγαρτάνης

Η συμφωνία μαμούθ που υπέγραψαν στα τέλη Αυγούστου του 2011 δύο επιχειρήσεις κολοσσοί, η αμερικάνικη Exxon Mobil και η ρώσικη Rosneft ξεπερνάει κατά πολύ το ενδιαφέρον που θα μπορούσε να είχε μόνο από επιχειρηματικής πλευράς. Το αντικείμενο της συμφωνίας ουσιαστικά επηρεάζει το μέλλον όλου του πλανήτη, αφού στην ουσία Αμερικάνοι και Ρώσοι αποφασίζουν να δράσουν από κοινού για να εκμεταλλευθούν τον φυσικό πλούτο της Αρκτικής, μιας περιοχής που επί δεκαετίες θεωρείτο το ερμητικά κλειστό θησαυροφυλάκιο της υφηλίου.

Η αλλαγή του κλίματος ήταν και το… κλειδί που ανοίγει αυτό το θησαυροφυλάκιο και οι πάντα διψασμένες για ενέργεια υπερδυνάμεις έσπευσαν να το εκμεταλλευθούν. Οι παράγοντες της αγοράς τονίζουν με χαμόγελο ότι το σλόγκαν της ενεργειακής εξερεύνησης για την Αρκτική θα μπορούσε να είναι «κάντε έρωτα, όχι πόλεμο». Κι αυτό διότι οι δύο κυριότεροι παίκτες στο τραπέζι κλειστού πόκερ, που αποτελεί αυτή η αφιλόξενη περιοχή γύρω από το Βόρειο Πόλο, αποφάσισαν να μοιραστούν τη λεία αντί να αλληλοφαγωθούν για μερικά χιλιόμετρα πάγου, που δεν ξέρουν και ακριβώς τι θα περιέχει από κάτω. Και μόνη της αυτή η κίνηση δείχνει ότι τα λεφτά είναι τόσα πολλά, που δεν αξίζει να παλέψεις γι’ αυτά. Εχει για όλους…

Κατ’ αρχάς… τι είναι η Αρκτική; Είναι η περιοχή αυτό που όλοι έχουμε μάθει να ονομάζουμε Βόρειο Πόλο. Ο πόλος, φυσικά, είναι ένα σημείο, μια κουκίδα στο χάρτη. Η Αρκτική είναι μια τεράστια έκταση εκατομμυρίων χιλιομέτρων με κύριο χαρακτηριστικό τις ακραία χαμηλές θερμοκρασίες και την παρουσία πάγων. Σε αντίθεση με την Ανταρκτική (το Νότιο Πόλο), όπου είναι ξηρά και θεωρείται, μάλιστα, μία από τις έξι ηπείρους, η Αρκτική αποτελείται στην μεγάλη της πλειοψηφία από απλό πάγο, δηλαδή νερό που έχει στερεοποιηθεί.

Οι χώρες που μπορούν να εγείρουν αξιώσεις στον Αρκτικό κύκλο είναι πέντε: Η Ρωσία, ο Καναδάς, οι ΗΠΑ (μέσω της περιοχής της Αλάσκας), η Δανία (μέσω της τεράστιας έκτασης της Γροιλανδίας, που διοικητικά αποτελεί κτήση της) και η Νορβηγία. Οποιαδήποτε επιφάνεια ξηράς στην περιοχή, ακόμα κι αν είναι αιώνια καλυμμένη από πάγο, έχει χωριστεί ανάμεσα σ’ αυτές τις πέντε χώρες. Ο διαχωρισμός ήταν ολότελα τυπικός πριν κάμποσο καιρό (ουσιαστικά σύνορα δεν υπάρχουν), όμως απέκτησε νόημα ακριβώς διότι στην Αρκτική, όπως και σε άλλη επιφάνεια νερού, ισχύει το δίκαιο της θάλασσας. Οι χώρες έσπευσαν να ορίσουν την υφαλοκρηπίδα τους, να επεκτείνουν στα 12 ναυτικά μίλια, να εγείρουν αξιώσεις σε κομμάτια που φαίνονται μόνο στο χάρτη, μόνο και μόνο για να… ξεχωρίσουν τα όριά τους, όπως έκαναν παλαιότερα οι άνθρωποι με τα χωράφια τους…

Τυπικά η περιοχή του Βόρειου Πόλου δεν ανήκει σε κανέναν. Υπάρχει, μάλιστα, ένας περιορισμός 220 χιλιομέτρων περιμετρικά του Πόλου, όπου κανένα κράτος δεν μπορεί να εγείρει αξιώσεις. Ο πόλεμος συμφερόντων μαίνεται για τα κομμάτια που βρίσκονται γύρω απ’ αυτή την προστατευμένη περιοχή και μπορούν να φιλοξενήσουν ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα, έστω και σε ακραίες συνθήκες.

Ποια σχέση μπορεί να έχει ο Ρομάν Αμπράμοβιτς μ’ αυτή την ιστορία; Κι όμως… Ο Ρώσος μεγιστάνας και ιδιοκτήτης της Τσέλσι διετέλεσε επί επτά χρόνια κυβερνήτης της επαρχίας της Τσουκότκα! Αν ψάξετε στο χάρτη να βρείτε αυτή την περιοχή με το παράξενο όνομα, θα πρέπει να δείτε στον ακραίο βορρά, στη βορειοανατολική «μύτη» της Ρωσίας, εκεί που θα’ λεγε κανείς ότι η Ρωσία «τεντώνεται» για να συναντηθεί με την Αμερική, την Αλάσκα.

Καμία σχέση με την Τσουκότκα δεν είχε ο γεννημένος στο Σαρατόφ Αμπράμοβιτς ως το 2001, που διορίστηκε σ’ αυτό το πόστο από τον Πούτιν. Κι όμως δεν δίστασε να επενδύσει δισεκατομμύρια δολάρια σ’ αυτή την περιοχή, που παρ’ ό,τι έχει έκταση εξαπλάσια από την Ελλάδα φιλοξενεί μόλις και μετά βίας 50.000 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2010. Μόλις οι 15.000 είναι αυτόχθονες Τσουκτσί, μια φυλή με ασιατικά χαρακτηριστικά, που θεωρούνται οι πιο απομονωμένοι άνθρωποι του πλανήτη. Ο Αμπράμοβιτς έχτισε σχολεία, βελτίωσε τις συγκοινωνίες και καταπολέμησε τον αλκοολισμό, ένα χρόνιο πρόβλημα ανάμεσα στους ιθαγενείς. Ακόμα και σήμερα θεωρείται κάτι σαν εθνικός ήρωας στην περιοχή.

Ο Αρκτικός κύκλος έχει ελάχιστη φυσική ανθρώπινη παρουσία. Από τη δεκαετία του 1920, βέβαια, ο Καναδάς «μυρίστηκε» την σπουδαιότητα που θα μπορούσε να έχει το να υπάρχουν άνθρωποι εκεί και έδωσε μεγάλα κίνητρα σε οικογένειες Εσκιμώων Ινουίτ για να εγκατασταθούν και να συνεχίσουν να ζουν εκεί. Οι άλλες χώρες άφησαν τους λιγοστούς κατοίκους που είχαν επιλέξει να ζουν κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες στην ησυχία τους. Οι Σάπμι (παλαιότερα ήταν γνωστοί ως Λάπωνες, αλλά αυτό το όνομα το θεωρούν σήμερα προσβλητικό) στη Νορβηγία διατηρούν ευρεία αυτονομία ακόμα και στους νόμους, σε ορισμένες περιοχές το δίκαιό τους υπερισχύει αυτού του νορβηγικού βασιλείου.

Η συμφωνία ΗΠΑ-Ρωσίας (μέσω των εταιρειών τους, βέβαια) για την Αρκτική, που φτάνει στο ιλιγγιώδες ύψος των 3,2 δις δολαρίων, φυσικά και δεν είναι ούτε επένδυση για το μέλλον, ούτε απλή κατοχύρωση δικαιωμάτων. Τέτοια θα ήταν αν το κλίμα στον πλανήτη θα ήταν το ίδιο και πριν 20 χρόνια. Η συνεχιζόμενη αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας και το διαρκές λιώσιμο των πάγων στην περιοχή έφεραν το ζήτημα στην επιφάνεια. Δεν θα επικρατήσουν, βέβαια, ποτέ συνθήκες… καλοκαιριού στο Βόρειο Πόλο, ωστόσο τα πράγματα έχουν εξελιχθεί έτσι που μια προσπάθεια εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου δεν είναι ούτε τόσο δύσκολη, ούτε (κυρίως) τόσο δαπανηρή, όσο στο πρόσφατο παρελθόν. Διότι το ζήτημα δεν είναι αν όντως υπάρχει πετρέλαιο κάπου, αλλά με ποιο κόστος μπορείς να το φέρεις στην επιφάνεια και να το κάνεις εκμεταλλεύσιμο.

Το 2007 το πολικό ινστιτούτο της Νορβηγίας ανακοίνωσε ότι για πρώτη φορά στα χρονικά από τότε που διατηρεί αρχεία είναι ανοιχτό το λεγόμενο Βορειοδυτικό Πέρασμα. Μια θαλάσσια οδός, δηλαδή, που επιτρέπει στα πλοία να περιπλεύσουν ολόκληρη την αμερικάνικη ήπειρο από τις βορεινές ακτές του Καναδά. Κάτι τέτοιο ήταν αδιανόητο πριν λίγες δεκαετίες, επιτεύχθηκε για πρώτη φορά το 1998 με τη βοήθεια ισχυρότατων παγοθραυστικών, όμως τώρα ούτε αυτά χρειάζονται. Ειδικά τάνκερ μπορούν να μεταφέρουν πετρέλαιο ή, φυσικό αέριο παντού στον κόσμο και δεν θα χρειαστεί η κατασκευή τεράστιων αγωγών.

Καλά όλα αυτά, αλλά… αξίζουν τον κόπο; Ποιος θησαυρός μπορεί να κρύβεται κάτω από τους πάγους που να τρέχουν για χάρη του τόσες χώρες και να γίνονται συμφωνίες δισεκατομμυρίων δολαρίων πριν καν χτυπήσει το πρώτο γεωτρύπανο τους πάγους; Σύμφωνα με γεωλογική έρευνα που έγινε το 2008 για λογαριασμό της αμερικάνικης κυβέρνησης, η περιοχή της Αρκτικής περιέχει πετρέλαιο πάνω από 90 δισεκατομύρια βαρέλια και 44 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους φυσικού αερίου. Αυτό ισούται με το 13% του πετρελαίου που υπάρχει στη γη και δεν έχει εξορυχθεί ακόμα. Με λίγα λόγια ένα στα έξι βαρέλια πετρέλαιο βρίσκεται σφηνωμένο κάτω απότ ους πάγους.

Τα κοιτάσματα, φυσικά, δεν είναι ενιαία. Χωρίζονται σε πεδία, κατ’ άλλες έρευνες τα πεδία είναι 19 και κατ’ άλλες 25. Μπαίνει, λοιπόν, το ζήτημα ποια χώρα (ή, στην περίπτωσή μας, ποια χωρικά ύδατα) βρίσκονται πιο κοντά στα κοιτάσματα αυτά, ώστε να ξεκινήσουν οι χώρες να βάζουν χέρι.

Από το 1976 ο Καναδάς έχει κάνει τις δικές του έρευνες με τρεις εταιρείες, όμως δεν έχει ξεκινήσει τις εξορύξεις κυρίως επειδή η περιοχή είναι ασταθής γεωλογικά και θεωρείται επικίνδυνη. Η Ρωσία έχει ήδη ανακοινώσει ότι στις αρχές του 2012 θα δεχτεί προσφορές για το κοίτασμα Πριραζλομνάγια, που βρίσκεται στη θάλασσα Μπάρεντς. Η Δανία έχει συστήσει ήδη μία εταιρεία πετρελαιοειδών (στην οποία συμμετέχει και η κυβέρνηση της Γροιλανδίας), όμως μέχρι στιγμής περιορίζεται στο να παραγγέλνει έρευνες σε αμερικάνικες εταιρείες. Προφανώς όταν ανακαλυφθούν τα κοιτάσματα θα αποτελέσει κοινοπραξία με κάποιον άλλο κολοσσό και θα έχει μερίδιο στα κέρδη.

Συντάκτης: Αργύρης Παγαρτάνης,

Influence:

Ο Αργύρης Παγαρτάνης είναι δημοσιογράφος. Γεννήθηκε κάτω από έναν μεγάλο παγκόσμιο χάρτη…