Οι διορθώσεις, του Τζόναθαν Φράνζεν
Ο αμερικανός συγγραφέας Τζόναθαν Φράνζεν (Jonathan Franzen) που γεννήθηκε το 1959 και ζει στη Νέα Υόρκη γνώρισε την μεγάλη επιτυχία με το τρίτο του βιβλίο, τις Διορθώσεις, το 2001, που κέρδισε το μεγαλύτερο λογοτεχνικό βραβείο στην Αμερική, το National Book Award. Έχει ήδη μεταφραστεί σε 26 γλώσσες κι έχει γίνει παγκόσμια επιτυχία. Στην Ελλάδα κυκλοφορεί από το 2002 από τις εκδόσεις “Ωκεανίδα” σε εξαιρετική μετάφραση του Αλέξη Εμμανουήλ. Το δικό μου αντίτυπο έχει στο εξώφυλλο την ένδειξη “10η χιλιάδα”, που σηματοδοτεί την ανταπόκριση των αναγνωστών.
Ακολουθώντας τα σημεία των καιρών, που θέλει ογκώδη μυθιστορήματα, το βιβλίο είναι χορταστικό: έχει 764 σελίδες. Διαβάζεται όμως ευχάριστα, με ενδιαφέρον που βαίνει αυξανόμενο με την πρόοδο της ανάγνωσης. Ιδανικό για ανάγνωση στην περίοδο των θερινών διακοπών όπου περισσεύει ο ελεύθερος χρόνος.
Ο συγγραφέας περιγράφει και αναλύει τις σχέσεις ανάμεσα σε ένα ηλικιωμένο ζευγάρι όπως και των τριών παιδιών τους (α) μεταξύ τους (β) με τους ηλικιωμένους γονείς τους (γ) με τους συζύγους / συντρόφους / εραστές τους (δ) με τα παιδιά τους και (ε) με τους τρίτους. Παρά την φαινομενική πολυπλοκότητα των σχέσεων, η παρακολούθησή τους από τον αναγνώστη είναι εύκολη εξ’ αιτίας της μεθοδολογίας που ακολουθεί ο συγγραφέας: ενώ αρχικά παρουσιάζει περιστατικά με όλα τα πρόσωπα της οικογένειας, στη συνέχεια απομονώνει το καθένα από αυτά τα πρόσωπα και παρακολουθεί περιστατικά από τη ζωή τους, ώσπου να καταλήξουν στο τέλος συγκεντρωμένοι στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι, πράγμα για το οποίο η μητέρα της οικογένειας πάσχιζε για μήνες από την αρχή του βιβλίου να καταφέρει, ανυποψίαστη για τις δραματικές στιγμές που θα της επιφύλασσαν.
Ο συγγραφέας περιγράφει με έξοχο τρόπο τις ψυχολογικές καταστάσεις, τις αδυναμίες και τις κρυφές σκέψεις των προσώπων του έργου. Χειρίζεται με επιδεξιότητα θέματα όπως το γεροντικό πείσμα, η άρνηση μετεγκατάστασης των γονέων και η πώληση του σπιτιού (ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει και την ελληνική θεματογραφία όπως το θεατρικό “Μάνα, μητέρα, μαμά” του Γιώργου Διαλεγμένου), η ζηλοφθονία μεταξύ αδελφών (αρχετυπικό ζήτημα, Κάιν-Άβελ, “Ανατολικά της Εδέμ” του Στάινμπεκ”), τη συζυγική πίστη, τη γυναικεία ομοφυλοφιλία, τη νόσο αλτσχάιμερ, κλπ.
Η περιγραφική δεινότητα του συγγραφέα δημιουργεί στο μυαλό του αναγνώστη εικόνες τόσο ζωντανές που νομίζει ότι παρακολουθεί σήριαλ στην τηλεόραση. Όμως, αν το βιβλίο μεταφερόταν εκεί, θα έχανε το μεγαλύτερο μέρος της αξίας του που είναι η λογοτεχνική διήγηση.
Οι παρομοιώσεις που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας είναι πρωτότυπες και συχνά σαρκαστικές, πασπαλισμένες με χιούμορ. Π.χ. “Η Τζούλια είχε το ύφος σκίουρου που είχε πειστεί ότι κάποιος έχει ξερό ψωμί στην τσέπη του” (σ. 514). “Μιλούσαν για τη μαγειρική με τον ίδιο τρόπο που οι μαρξιστές μιλούσαν για την επανάσταση” (σ. 517)
Οι διάλογοι είναι ζωντανοί αλλά σε μια-δυο περιπτώσεις σχοινοτενείς, φαινομενικά αδιάφοροι για τον αναγνώστη, φτιαγμένοι όμως επίτηδες έτσι για να μεταδώσουν το ανιαρό κλίμα που ζούσαν οι πρωταγωνιστές (π.χ. συζήτηση επιβατών στο κρουαζιερόπλοιο).
Ο τίτλος του έργου “Διορθώσεις” οφείλεται σε ένα μικρό λογοπαίγνιο του συγγραφέα που αποδίδεται άνετα και στην ελληνική γλώσσα. Παίζει με τις δύο έννοιες της λέξεις: Αφενός τον χρηματιστηριακό όρο, που είναι ένας ευφημισμός για την πτώση των τιμών (στη άνοδο οι τιμές ανεβαίνουν, στην πτώση όμως ποτέ δεν πέφτουν αλλά “υφίστανται διόρθωση”, ψυχολογικοί οι λόγοι). Στην πλοκή του έργου πράγματι υπάρχει σημαντική πτώση της τιμής κάποιων μετοχών, που κατέχει ο χρηματιστής γιος. Αφετέρου την διόρθωση στην κακή πορεία της ζωής των ηρώων του βιβλίου, όπως περιγράφεται στο τελευταίο κεφάλαιο που φέρει τον ομώνυμο τίτλο για να φέρει το πολυπόθητο στα αμερικανικά έργα happy end.
Ένα αξιοσημείωτο περιστατικό: στην σελίδα 673 ο συγγραφέας μιλάει για τον ένα γιο, του οποίου ο πατέρας ήταν σιδηροδρομικός “…σχεδίαζε να στήσει ένα σιδηροδρομικό δίκτυο-μοντέλο…τον κυρίεψε μια λησμονημένη έξαψη στη σκέψη να οδηγεί τρενάκια ανάμεσα σε βουνά από πεπιεσμένο χαρτί, πάνω από γέφυρες στηριγμένες σε ξυλάκια από παγωτό…”. Συμβαίνει να έχω ένα φίλο που πράγματι έχει στήσει στο σπίτι του ένα αξιοθαύμαστο δίκτυο-μοντέλο με τρενάκια, που κινούνται ανάμεσα σε βουνά, γέφυρες κλπ και είναι ιδιαίτερα υπερήφανος για αυτό. Το επάγγελμα του πατέρα του; Σιδηροδρομικός! Τυχαίο;
Είμαι βέβαιος ότι καθένας από τους αναγνώστες θα αναγνωρίσει τον εαυτό του και θα τον απασχολήσουν κάποια προβλήματα, αυτούσια ή παρόμοια, από εκείνα που “βιώνουν” οι χαρακτήρες του βιβλίου.
Το βιβλίο θέτει ακόμη ένα κοινωνικό δίλλημα: έχει το δικαίωμα αυτός που βλέπει τη μεγάλη ασθένεια να πλησιάζει να αυτοκτονήσει; Οι οικείοι του (τα παιδιά του, στο βιβλίο) έχουν το δικαίωμα να τον εμποδίσουν; Ο συγγραφέας δεν απαντά σε αυτό το ερώτημα. Απλά αφήνει τον αναγνώστη να δώσει τη δική του απάντηση…
