Ο Σπινόζα και η επιλογή της Ευτυχίας

Στις μέρες μας αρκετοί άνθρωποι είναι δυστυχισμένοι. Υπάρχει άραγε κάποιος τρόπος ώστε να καταπολεμηθεί αυτή η συναισθηματική μάστιγα; Είναι ζήτημα κοινωνικό ή μπορεί να ξεκινήσει κάποιος να αντιστρέψει μόνος του την κατάσταση; Ο Ολλανδός φιλόσοφος Μ.Σπινόζα μάς καλεί να επιλέξουμε την Ευτυχία.

H απάντηση είναι πολυπαραγοντική και ίσως αρκετά θεωρητική. Στο συγκεκριμένο άρθρο, καλούμαστε να επιστρατεύσουμε τις σκέψεις ενός διανοητή που κατανόησε την αξία του ζητήματος «ευτυχία». Το όνομα αυτού Μπαρούχ Σπινόζα.

Ο άνθρωπος ως θηρευτής συναισθήματος

Αρχικά ξεκινάμε από την κατανόηση του γεγονότος πως βρισκόμαστε έρμαια μιας συναισθηματικής ζούγκλας. Η ζωή στις παρυφές εκείνης συνεχίζει βέβαια να εξελίσσεται και ο άνθρωπος θα πρέπει να βηματίζει μαζί της καθημερινά. Αποτελεί μια προσπάθεια που καταναλώνει ενέργεια και επιζητά την συνειδητή προσπάθειά μας. Ας σκεφτούμε τον άνθρωπο ως θηρευτή συναισθήματος. Τα πάθη αυτά ανεξαρτήτως θετικής ή μη ουσίας τους καταλήγουν να προσφέρουν το απαραίτητο κίνητρο. Μας τροφοδοτούν με θέληση για ζωή και δράση. Ο κόσμος από την άλλη για τον στοχαστή δεν υφίσταται πραγματικά, τουλάχιστον όχι περισσότερο από την συναισθηματική εμπειρία που του επισυνάπτουμε.

Τα κατά Σπινόζα χαρακτηριστικά της ευτυχίας

Για τον Σπινόζα μάλιστα ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να ζήσει απομονωμένα. Επιζητά δηλαδή το συναισθηματικό δέσιμο με τον κόσμο που βιώνει. Συνδέεται μαζί του και αποκτά και εκείνος αξιολογική ενάργεια με βάση την συγκεκριμένη συνθήκη. Αποκτά δηλαδή αξία η ζωή του μονάχα μέσω του συναισθήματος. Και για τον στοχαστή το συναίσθημα αποκτά αξία με την σειρά του μονάχα μέσω της κατανόησης της ουσίας του.

Με την σειρά της η κατανόηση της ουσίας του ανθρώπου καταναλώνεται αυτοαναφορικά από το υποκείμενο που αξιολογεί τα συναισθηματικά βιώματα που συναντά και θηρεύει το κίνητρο στην «ζούγκλα» που αναγνώσαμε. Είναι λοιπόν ένα παιχνίδι η ευτυχία μεταξύ του εαυτού μας και του κόσμου. Δύο ανατροφοδοτούμενες καταστάσεις που τοποθετεί ο άνθρωπος αφενός στην ουσία εκείνου (εαυτός), αφετέρου στην ουσία του πλαισίου (κόσμος).

Κατανοήσαμε μέχρι εδώ δύο σημαντικά χαρακτηριστικά της ευτυχίας για τον Σπινόζα. Αφενός την συναισθηματική πολυπλοκότητα και το μη αντικειμενικό του κόσμου, αφετέρου τον άνθρωπο ως μεσότητα και παράγοντα σταθερότητας.

Πώς οφείλει να εκδηλωθεί αυτή η απέλπιδα προσπάθεια για προάσπιση της ευτυχίας του;

H απάντηση του Σπινόζα είναι σαφής, μέσω της ουσίας της Αγάπης. «Η αγάπη είναι Χαρά συνοδευόμενη από την ιδέα ενός εξωτερικού αιτίου» υποστηρίζει ο φιλόσοφος στο τρίτο μέρος της Ηθικής του και εδώ συμβαίνει το εξής παράδοξο: Η ευτυχία μας δείχνει πως εξαρτάται από κάποιον εξωτερικό παράγοντα. Και ο τελευταίος βιώνεται υποκειμενικά και αναλογικά των ιστορικοκοινωνικών συνθηκών και της τυχαιότητας. Πού ζούμε δηλαδή, πώς, και γιατί έχουν διαμορφωθεί οι συνθήκες έτσι. Επίσης πώς κεφαλαιοποιούνται οι αντίστοιχες συνθήκες στους υπολοίπους ανθρώπους. Πλέον η ουσία της ευτυχίας αδυνατεί να εκδηλωθεί πανομοιότυπα. Ο κόσμος συναισθηματικά διαμορφώνεται με τέτοιο τρόπο που η ουσία της ευτυχίας καθίσταται πάντοτε ένα ατελεύτητο όνειρο. Η αξίωση της προσπάθειάς μας πέφτει στο κενό.

Διαβάστε επίσης: Πόσο τυχαία είναι τα πράγματα στη ζωή;

Υπάρχει τρόπος να διαφύγουμε από αντίστοιχες σκεπτικιστικές αναγνώσεις;

Η σκέψη του Σπινόζα είναι αρκετά απλή. Η ευτυχία βρίσκεται στα χέρια μας καθότι μπορούμε να την επιλέξουμε. Για τον στοχαστή η απάντηση βρίσκεται στην έννοια της Αγάπης που αναδύεται επικεντρωμένη σε πράγματα που ως υποκείμενα αναγνωρίζουμε την σημαντικότητά τους. «Όλη η ευδαιμονία και η κακοδαιμονία μας έγκειται σε ένα μόνο σημείο: με τι είδους αντικείμενο συνδεόμαστε μέσω της αγάπης;». Αίτιο επομένως της δυστυχίας μας και φορέας λύτρωσης είναι μονάχα η Αγάπη και η επιλογή του αντικειμένου εκφοράς της.

Ο άνθρωπος είναι ο ίσως ο μοναδικός υπεύθυνος για την ευτυχία ή δυστυχία του

Το όριο μεταξύ αυτών βρίσκεται στο τι θα επιλέξουμε να αγαπήσουμε. Γιατί εάν επιλέξουμε σωστά, τότε η αύξηση της ζωτικής μας ενέργειας, κινήτρου και χαράς, θα μας δείξουν τον δρόμο. Και η Αγάπη που θα προκύψει στην ζωή μας θα στοιχειοθετηθεί μνημονικά σε θετική προαίρεση απέναντι στο μυστήριο της ζωής και τις αντιξοότητες που είναι φυσιολογικό να συναντήσουμε. Ο άνθρωπος δεν πρέπει να αντιμετωπίζει την αγάπη μοιρολατρικά ή ως προκρίνουσα αξία κυρίως για χάρη του αντικειμένου ή του προσώπου προς το οποίο στρέφεται το συναίσθημα. Γιατί εάν υπάρχει μόνο το συναίσθημα και όχι ο κόσμος, τότε μπορεί κάλλιστα και το αντικείμενο της αγάπης να μην υπάρχει. Ωστόσο υπάρχει το συναίσθημά μας και η διαφαινόμενη επιλογή μας.

Συντάκτης: Φάνης Ασπρούδης,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.