Ο Ρόλος του Πατέρα στην Ψυχική Ανάπτυξη του Παιδιού
Εισήγηση της κ. Ιουλίας Σουλάνδρου στην Ημερίδα του Συλλόγου Προστασίας Αγέννητου Παιδιού – Η Αγκαλιά, με θέμα “Εγκυμοσύνη και Μητρότητα – Προβλήματα και Λύσεις. Η Θέση της άγαμης μητέρας στη σύγχρονη κοινωνία”
Συνήθως ο πατέρας είναι αυτός ο οποίος εδραιώνει στην ψυχή του παιδιού το συναίσθημα της ασφάλειας. Θεωρείται ο προστάτης και ο υπερασπιστής της οικογένειας. Για πολύ καιρό οι θεωρητικοί της ψυχολογίας αγνόησαν το ρόλο του πατέρα στην οικογένεια και ειδικά στην ανάπτυξη του παιδιού. Ίσως γιατί πίστευαν ότι η επίδραση του έχει μικρότερη σημασία από εκείνη της μητέρας. Σήμερα η επιστήμη της ψυχολογίας έγκυρα μας λέει ότι η αλληλεπίδραση πατέρα-παιδιού είναι πολύ σημαντική και επηρεάζει θετικά ή αρνητικά την προσωπικότητα του παιδιού.
Το 50% των χωρισμένων πατεράδων καταλήγουν να έχουν χάσει την ουσιαστική επαφή με τα παιδιά τους. Κάποιοι διακόπτουν κάθε επικοινωνία, άλλοι διατηρούν μια εθιμοτυπική σχέση, ίσως αυτή που έχει επιβάλλει το Δικαστήριο. Με τον τρόπο αυτό το μήνυμα που στέλνει στο παιδί είναι ότι δεν αξίζει το χρόνο του και την προσοχή του. Ένα μήνυμα που με επιείκεια θα χαρακτηρίζαμε “τραυματικό” και όταν το παιδί είναι αγόρι η κατάσταση επηρεάζει αποφασιστικά την ψυχή του παιδιού.
Αρχικά όλοι ως βρέφη βιώνουμε μια ενότητα με τη μητέρα, η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες μας πρόθυμα και με ευαισθησία. Ψυχολογικά το διάστημα αυτό δεν είναι ένα νεκρό διάστημα όπου το νεογέννητο δεν αντιλαμβάνεται τίποτα. Από τη σχέση ανάμεσα στους γονείς και το βρέφος πηγάζουν πολλά γεγονότα, σιωπηλά, αόρατα και μυστηριώδη που εμφανίζονται στο τέλος του δεύτερου μήνα. Το χαμόγελο στην εμφάνιση ενός προσώπου είναι ένα αποτέλεσμα της σωστής συμπεριφοράς και των δύο γονέων. Τα μωρά που έχουν στερηθεί τη στοργή και την προστασία που πηγάζει και από τους δύο γονείς το πρώτο χαμόγελο αργεί να φανεί.
Η μητέρα στους πρώτους αυτούς μήνες είναι σημαντικός παράγοντας διαμόρφωσης της προσωπικότητας του ανθρώπου. Το βρέφος χρειάζεται να νιώθει την αγάπη μέσα στα μάτια της μητέρας, αυτή αναζητά επίμονα γιατί του είναι απαραίτητη. Αυτή τη χρονική περίοδο δημιουργείται και ενισχύεται η παρουσία ή μη του συναισθήματος της αγάπης, μεταφέρεται στο βρέφος όπου σιγά-σιγά δυναμώνει, παγιώνεται και γίνεται αιώνια. Εδώ ο πατέρας πρέπει να προστατεύσει και να αποδεχτεί αυτή τη σχέση και έτσι σιγά-σιγά με τη δική του παρουσία στο πλάι της γυναίκας του πλέον να αρχίσουν οι πρώτες ανεξαρτητοποιήσεις του βρέφους από την τόσο απαραίτητη προσκολλητική σχέση με τη μητέρα, ώστε αυτή η σχέση να μην φτάσει στο όριο της παθολογίας και έτσι να δημιουργηθούν ψυχολογικά προβλήματα και να εκδηλωθούν στο άτομο σαν ενήλικας πλέον. Οτιδήποτε αποκτηθεί στην ηλικία αυτή, καλό ή κακό, παραμένει κτήμα του για όλη τη ζωή και επηρεάζει αποφασιστικά την ψυχή του παιδιού.
Η πατρότητα είναι το ίδιο ευχάριστη και απαραίτητη στο παιδί με την μητρότητα. Το ίδιο το παιδί αισθάνεται ιδιαίτερη ικανοποίηση όταν δέχεται τις φροντίδες του πατέρα του. Πολλοί πατέρες βρίσκουν τη συγκίνηση που δοκιμάζουν από τις αντιδράσεις, όταν περιποιούνται τα παιδιά τους, σαν ένα από τα πιο μεγάλα πλεονεκτήματα του να είναι κανείς πατέρας, Αυτό συμβαίνει γιατί οι φροντίδες είναι αυτές που μας κάνουν να νιώθουμε το παιδί σαν τον ίδιο μας τον εαυτό.
Η ασχολία του πατέρα με το παιδί του δίνει την ευκαιρία να ξαναδοκιμάσει ο ίδιος κάποιες χαρές από τη δική του παιδική ζωή: Τη χαρά του παιχνιδιού, μια δυσκολία που ξεπεράστηκε σωστά, μια επιτυχία ή αποτυχία.
Ο πατέρας που συμπεριφέρεται απέναντι στο παιδί του όχι μόνο σαν δυνατός αλλά και με στοργή κρατάει στα χέρια του το κλειδί της ευτυχίας και της ψυχικής ισορροπίας του παιδιού του. Η σεξουαλική ταυτότητα του παιδιού εξαρτάται σ’ ένα μεγάλο βαθμό από τη στάση του πατέρα. Όταν ο πατέρας απουσιάζει, το πρότυπό του μένει κενό και αφήνεται στο παιδί ν’ ανακαλύψει στα τυφλά την έννοια της ανδρικής του ταυτότητας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα αγόρια να γίνονται ευάλωτα στη μίμηση στερεοτυπικών ανδρικών συμπεριφορών, όπως αυτές διαμορφώνονται από τη νοοτροπία της κοινωνίας (σκληρές, επιθετικές και βίαιες συμπεριφορές) κρατώντας ουσιαστικά μια ψυχική απόσταση από τους άλλους, η οποία θα στέκεται εμπόδιο στη σχέση τους με τους άλλους. Σε ακραίες περιπτώσεις μέσα από την απελπισμένη ανάγκη τους για μια ανδρική ταυτότητα, υιοθετούν συμπεριφορές που φτάνουν μέχρι την παραβατικότητα.
Ένας πατέρας που συμμετέχει πολύ λίγο στη ζωή του παιδιού του και αυτό το πολύ λίγο το περνά αποδοκιμάζοντάς το, μαλώνοντάς το, μεταβάλλεται στη φαντασία του σαν ο χωροφύλακας του σπιτιού. Το αποτέλεσμα τόσο της άσχημης και ανώριμης συμπεριφοράς της άσκησης των πατρικών καθηκόντων, όσο και της υπερβολικής χρήσης της πατρικής εξουσίας καταλήγουν σχεδόν στο ίδιο σημείο. Επαναστατική, παραβατική, βίαιη αντίδραση από μέρους του παιδιού ή ολοκληρωτική υποταγή, και τα δύο το ίδιο καταστροφικά για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας του παιδιού.
Η επιρροή του πατέρα πάνω στο παιδί θα ήταν πιο μεγάλη αν τις λίγες ώρες που περνούν μαζί τις διέθετε να γνωρίσουν καλύτερα ο ένας τον άλλο. Ο πατέρας πρέπει να είναι ο πρώτος και ο καλύτερος φίλος του παιδιού από τον πρώτο χρόνο της ηλικίας του. Για να γίνει αυτό δεν πρέπει το παιδί να τον φοβάται, αλλά να τον σέβεται και να τον αγαπά.
Η μητέρα πρέπει να βλέπει με καλό μάτι τις σχέσεις του παιδιού της με τον πατέρα, να τις βοηθά και όχι να γίνεται εμπόδιο σε αυτές. Γύρω στα πέντε το παιδί δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον για τον πατέρα του. Είναι μια φυσιολογική εκδήλωση που πρέπει να ενισχυθεί και από τους δύο γονείς και όχι να την βλέπει η μητέρα σαν ταπείνωση ή παραμερισμό της. Τα παιχνίδια και οι χαρές μαζί με τον πατέρα αποκτούν μια σπουδαιότητα που απλώνεται πέρα από την πραγματική σημασία του ρόλου του πατέρα. Είναι η εικόνα του “άνδρα” μέσα στο σπίτι. Ο πρώτος σύντροφος των αγοριών, ο πρώτος φίλος των κοριτσιών. Ο γιος διδάσκεται πώς να γίνει πατέρας από τον ίδιο του τον πατέρα. Γνωρίζει τις σχέσεις του πατέρα του με τα άλλα αδέρφια του και παρακολουθεί προσεκτικά τον τρόπο που αντιδρά ο πατέρας απέναντι στον ίδιο.
Το κορίτσι μαθαίνει πως είναι ο άνδρας και πως συμπεριφέρεται ο πατέρας. Οι σχέσεις του πατέρα με την μητέρα προσφέρουν στα παιδιά την ευκαιρία να παρατηρούν όλες τις πλευρές της συμπεριφοράς τους σαν συζύγων. Ειδικά για το αγόρι ο πατέρας αποτελεί το πρότυπο που σαν μικρός το μιμείται και σαν μεγάλος θέλει να ταυτιστεί μαζί του.
Είναι φανερό πως κανείς από τους δύο γονείς δεν μπορεί να αναπληρώσει τα καθήκοντα του άλλου. Το περιεχόμενο του ρόλου τους είναι ξεχωριστό, σημαντικό και απαραίτητο για την ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Μοσκώφ Αμίνα, Όταν το αγόρι μεγαλώνει χωρίς πατέρα.
http://www.vita.gr/html/ent/056/ent.2056.asp
Τομέας Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, Πειραματική Σχολή Γονέων.
Γεωργάς Δημήτριος, Κοινωνική Ψυχολογία, τ. Α’
Γεωργάς Δημητριος, Κοινωνική Ψυχολογία, τ. Β’
Γιαννοπούλου Σμαραγδή, Για να γίνει το παιδί μας σωστός άνθρωπος.
Πηγή πληροφόρησης και ενημέρωσης: www.agalia.org.gr
