«Ο ιός της ευτυχίας είναι μεταδοτικός»
Η παιδική μου ηλικία σημαδεύτηκε από την παρουσία της γιαγιάς. Μιας ήρεμης γυναίκας με απίστευτη ομορφιά και ψυχική δύναμη. Πάντα χαμογελαστή για να εξυπηρετήσει όχι μόνο τις επιθυμίες των πέντε παιδιών της, αλλά και του συζύγου της – ενός σκληρού, δεσποτικού άντρα. Το καλοκαίρι του 1985 ο παππούς νικήθηκε από τη λευχαιμία και είχα την αίσθηση ότι έφτασε η στιγμή που η γιαγιά θα μπορούσε να ανασάνει απελευθερωμένη. Όμως γελάστηκα. Ο θάνατος του επί 55 χρόνια συζύγου της τη διέλυσε. Σαράντα μέρες αργότερα, τον ακολούθησε και έμεινα με το παράπονο: «Γιατί δεν έμεινε μαζί μας; Γιατί ακολούθησε τον άντρα της;». Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, η απορία μου λύθηκε. Την έλυσε η συζήτηση με τον Dr. Νικόλαο Χριστάκη, καθηγητή Κοινωνιολογίας του Harvard, ο oποίος τον περασμένο Μάιο είδε το όνομα του ανάμεσα στις 100 προσωπικότητες του περιοδικού “Time” με τη μεγαλύτερη επιρροή για το 2009 – ύψιστη τιμή για έναν άνθρωπο που έχει περάσει περίπου τριάντα χρόνια μέσα σε εργαστήρια μελετώντας την ανθρώπινη συμπεριφορά. Ο Dr Χριστάκης επελέγη από το περιοδικό, διότι απέδειξε ότι «η ευτυχία είναι σαν τη γρίπη, μπορεί να μεταδοθεί από άνθρωπο σε άνθρωπο», κάτι που ισχύει και για την παχυσαρκία, το κάπνισμα, το αλκοόλ, ενώ αναζητείται αν μπορεί να επιδράσει και στην πολιτική ιδεολογία Το ραντεβού μας κλείστηκε με καθυστέρηση, είναι η αλήθεια, γιατί ολοκλήρωνε τον Ιούνιο το βιβλίο του Connected The Surprising Power of Our Social Networks and How They Shape Our Lives, το οποίο θα κυκλοφορήσει τον ερχόμενο Σεπτέμβριο.
Τι σχέση, όμως, έχει η ιστορία της γιαγιάς μου με την έρευνα του Χριστάκη στην Αμερική; «Ηπρώτη μου εμπειρία με το κοινωνικό σύνολο και την επιρροή που ασκεί, ήρθε μέσα από ένα πείραμα που είχε ξεκινήσει πριν από 150 χρόνια, αλλά ποτέ δεν ολοκληρώθηκε Είχε σχέση με την αντίδραση του χήρου/ας(σ.σ. widower effect) μετά το θάνατο του συντρόφου του. Επί εννέα χρόνια (από το 1993 έως το 2002), δουλέψαμε για να δούμε ποια η επίδραση στο σύντροφο που μένειστη ζωή. Απ' ό,τι φαίνεται, η γυναίκα επηρεάζεται περισσότερο, περίπου 10% σε σχέση με τον άντρα. Είναι λογικό ότι η γιαγιά σου δεν θα μπορούσε να ζήσει πολύ καιρό έπειτα από ένα τόσο δυνατό δέσιμο με τον παππού σου» μου απάντησε σε αρκετά καλά ελληνικά για να μου λύσει μία απορία χρόνων. Όμως και ο 48άxρovos καθηγητής απόρησε όταν βρήκε στο e-mail του την πρόσκληση για την εκδήλωση της βράβευσης των 100 προσωπικοτήτων της χρονιάς 2009 από το περιοδικό “Time”. «Έχω ένα φίλο που του αρέσει να κάνει φάρσες. Όταν το είδα, αυτό πίστεψα. Έβαλα τη γραμματέα μου να ψάξει μέσω ανεξάρτητης πηγής το τηλέφωνο του εκδότη του περιοδικού. Ακόμη και τότε δεν το πίστεψα όμως. Τι δουλειά είχα εγώ ανάμεσα σ’αυτούς τους σημαντικούς ανθρώπους;».
Ναι, αλλά πήγατε; Πώς ήταν η εμπειρία;
Πήγα, γιατί η γυναίκα μου ήθελε να περπατήσει στο κόκκινο χαλί. Δεν είχαμε ποτέ ανάλογη εμπειρία, φοβόμουν τι θα αντιμετωπίσω, τι θα πω, ποιους θα συναντήσω. Ας είναι καλά και ο θείος μου, που μου είχε κάνα δώρο ένα κοστούμι Armani πριν από 25 χρόνια. Διάβολε (σ.σ. λέξη που χρησιμοποίησε αρκετές φορές), υστέρα από τόσα χρόνια μου ταίριαζε. Μόλις εμφανιστήκαμε, άρχισαν να μου φωνάζουν «Νίκος, Νίκος!». Δεν ήξερα τι να κάνω, σκέφτηκα ότι θα φώναζαν κάποιον άλλον. Πώς γίνεται να με ξέρουν εμένα οι paparazzi; Τελικά, είδα έναν κύριο που κρατούσε μια ταμπέλα με το όνομα μου κι έτσι κατάλαβα πως γνωρίζουν ποιοι είναι αυτοί που περπατούν στο κόκκινο χαλί. Η σύζυγός μου το διασκέδασε, γιατί συνάντησε τη Michelle Obama, ενώ εγώ μιλούσα με επιστήμονες.
Σύμφωνα με το “Time”, μπορείτε να επηρεάσετε τους συνανθρώπους σας. Στη δική σας ζωή ποιος έπαιξε το σημαντικότερο ρόλο;
Θα ήθελα να μπορώ να επηρεάζω περισσότερο την οικογένεια μου, τα τρία μου παιδιά, γιατί είναι στην εφηβική ηλικία και κάνουν την επανάσταση τους. Εμένα με επηρέασε περισσότερο η μητέρα μου. Μία δυνατή σοφή, έξυπνη γυναίκα. Τη δεκαετία του '50 όχι μόνο πήγε στο πανεπιστήμιο Yale, αλλά πήρε δύο πτυχία (σ.σ. Χημείας και Ψυχολογίας), έκανε διδακτορικό στην Ψυχολογία, κάτι πολύ προοδευτικό για την εποχή της, ενώ επί είκοσι χρόνια πάλεψε κόντρα στον καρκίνο. Μου έμαθε να αγαπάω τη ζωή, να μη φοβάμαι το θάνατο και μου δίδαξε ότι αποτελεί τη φυσιολογική κατάληξη μιας όμορφης ζωής.
Η σχέση σας με την Ελλάδα ποια είναι; Είστε περισσότερο Έλληνας ή Αμερικανός;
Ζω και εργάζομαι στην Αμερική, αλλά στο αυτοκίνητο, στο σπίτι ακούω ελληνικά τραγούδια και μιλάμε ελληνικά. Στην ψυχή μου τρέχει ρωμιοσύνη. Άλλωστε, τα ονόματα των δύο εκ των τριών παιδιών μου είναι ελληνικά (Λύσανδρος, Ελένη), ενώ ο πρωτότοκος λέγεται Σεβαστιανός. Τα αγόρια δεν τα πάνε καλά με το όνομα τους, αλλά λατρεύουν την Ελλάδα. Έρχονται σχεδόν κάθε καλοκαίρι, στον παππού τους, στις Αρχάνες του Ηρακλείου, ενώ εγώ έρχομαι όποτε μπορώ. Σε εσένα όμως δεν θα πω πότε, γιατί οι συγγενείς μου ψάχνουν στα ελληνικά έντυπα να πληροφορηθούν πότε θα παραστώ σε σεμινάρια. Και βέβαια αυτούς τους μήνες ο πιο διάσημος στην οικογένεια είναι ο αδελφός μου, ο Δημήτρης, που είναι στο Πάντειο. Αρκετοί έβαλαν τη δική του φωτογραφία αντί για τη δική μου στα άρθρα τους.
Η πρώτη σας έρευνα, πάντως, είχε σχέση με τη δύναμη της πρόγνωσης στη θεραπεία των ασθενειών…
Ξεκίνησα από την κλινική ιατρική, με γοήτευε η σημασία της υγείαςστην κοινωνία. Μου είχε κάνει εντύπωση ότι οι γιατροί αδιαφορούσαν για την πρόγνωση και τους ενδιέφερε κυρίωςη διάγνωση και η θεραπεία της ασθένειας. Αποδείξαμε μέσω έρευνας ότι το πιο σημαντικό για έναν ασθενή είναι το μέλλον, πώςθα μπορέσει να ξεπεράσει το πρόβλημα και όχι τόσο η θεραπεία. Αρκετοί γιατροί κάνουν λάθος που στέκονται στη θεραπεία. Υπάρχουν περιπτώσεις που βομβαρδίζουν τους ασθενείς με θεραπείες, οι οποίες ενδεχομένως να είναι επώδυνες και με υψηλό κόστος, ενώ θα μπορούσαν να είναι στο σπίτι τους και ανάμεσα στα αγαπημένα τους πρόσωπα για τις τελευταίες μέρες της ζωής τους.
Γίνατε, όμως, διάσημος στην Ελλάδα και στην Αμερική με τη θεωρία της μετάδοσης της ευτυχίας…
Η ευτυχία είναι αλήθεια πως… ήρθε αργότερα. Προηγήθηκαν η παχυσαρκία και το κάπνισμα. Αλλά θα πρέπει να σου πω ότι δεν μας ενδιαφέρει αν μεταδίδεται από τον έναν άνθρωπο στον άλλο. Μας ενδιαφέρει ότι μπορεί να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, σε άνθρωπο κ.ο.κ. Δηλαδή, στοχεύουμε στα κοινωνικά δίκτυα και το ρόλο που παίζουν στη ζωή των ανθρώπων. Αν ο φίλος σου είναι ευτυχισμένος ή παχύσαρκος ή καπνιστής, τότε μέσα από το κοινωνικό δίκτυο και σε τρεις βαθμούς επιρροής υπάρχει επίδραση. Και τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά: Η έρευνα κράτησε τριάντα χρόνια σε δείγμα που άγγιξε τους 12.000 και για τους παχύσαρκους η επίδραση αγγίζει το 57% (για καρδιακούςφίλους φτάνει το 171%). Η ευτυχία μπορεί να μεταδοθεί σε ποσοστό περίπου 10%, ενώ το κάπνισμα κόβεται σε ποσοστό 32% ανάμεσα σε φίλους και 67% ανάμεσα στα ζευγάρια. Μη φοβάστε, όμως, δεν μας προτρέπουν να γίνουμε παχύσαρκοι κι εμείς. Απλά μας διευρύνουν τα όρια του κοινωνικού συνόλου, κάνοντάς μας να πιστέψουμε ότι το να είσαι παχύσαρκος δεν είναι κοινωνικά κατακριτέο.
Ποιος είναι ο ρόλοςτων γονιδίων στο κοινωνικό σύνολο;
Είναι κοινά αποδεκτό ότι κάποιοι γεννιούνται περισσότερο ντροπαλοί και άλλοι περισσότερο κοινωνικοί. Αποδείξαμε ότι αν βρεθούν τρία άτομα σ' ένα δωμάτιο, όπου οι δύο είναι φίλοι, τότε και το τρίτο πρόσωπο θα γίνει φίλος με τους άλλους λόγω ενός εξελικτικού γονιδίου που υπάρχει στον οργανισμό του ανθρώπου. Στόχος μας είναι από εδώ και πέρα να διευκρινίσουμε την πολιτική επιρροή σε επίπεδο ιδεών. Μην ξεχνάμε ότι η κοινωνία λειτουργεί ως ένα σμήvoς πουλιών, μία αγέλη ζώων. Αν έχετε παρατηρήσει, κανένα ζώο ή πτηνό δεν αποφασίζει μόνο του για το αν θα στρίψει δεξιά ή αριστερά. Λειτουργεί πάντα μέσα από το σύνολο.
