Η βεντέτα γενικότερα, και η κρητική βεντέτα ειδικότερα, ανέκαθεν έλκυε τόσο το ενδιαφέρον των επιστημόνων, όπως κοινωνιολόγων και ανθρωπολόγων, όσο …
Ο Ζητιάνος του Ανδρέα Καρκαβίτσα
Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας (1865-1922) το 1897 συγγράφει ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, τον Ζητιάνο.
Μέσω αυτού του έργου μας μεταφέρει στη Θεσσαλία, αμέσως μετά την προσάρτηση της περιοχής στην Ελλάδα το 1881, καθώς έως τότε βρισκόταν υπό την κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.Στο ηθογραφικό διήγημα αποτυπώνεται με μαεστρία η ελληνική κοινωνία της υπαίθρου μέσα από μια εξεταστική και διεισδυτική ματιά, προσεγγίζοντας την ψυχή των χαρακτήρων με τρόπο που θυμίζει ψυχολογική ανάλυση.
Οι ήρωες του Καρκαβίτσα είναι αδικημένοι, περιθωριακοί, αποκλεισμένοι, θύματα της κοινωνίας. Ο κεντρικός ήρωας, ο ζητιάνος Τζιριτόκωστας, παρουσιάζεται ως ένας ταλαιπωρημένος και πεινασμένος άνθρωπος που φαίνεται να έχει υποστεί μεγάλες αδικίες από τη ζωή. Ωστόσο, αυτή η πρώτη εντύπωση αποδεικνύεται παραπλανητική.
Στην πραγματικότητα, είναι ένας πανέξυπνος και μοχθηρός απατεώνας, ο οποίος έχει εκπαιδευτεί από την παιδική του ηλικία στο να προκαλεί λύπη στους άλλους και να εκμεταλλεύεται τις ευαισθησίες τους. Ενσαρκώνει τον επαγγελματία ζητιάνο που προσπαθεί να κερδίσει την εμπιστοσύνη των φτωχών χωρικών στο χωριό Νυχτερέμι. Η αφελής και εύπιστη φύση των ανθρώπων αυτού του χωριού τους καθιστά εύκολα θύματα των τεχνικών του.
Η ιστορία εξελίσσεται σε ένα χωριό που βρίσκεται σε αναστάτωση, καθώς οι κάτοικοί του προσπαθούν να επανακαταλάβουν τη γη τους, η οποία παραχωρήθηκε στον μπέη της Θεσσαλίας. Ο ζητιάνος, που έχει υποστεί προσβολές και εξευτελισμούς από τους τοπικούς άρχοντες, αποφασίζει να εκμεταλλευτεί τη νέα του τοποθεσία για να προχωρήσει σε εκδικητικές ενέργειες.
Καθώς ο ζητιάνος επιτίθεται στη γυναικεία ψυχολογία, χρησιμοποιώντας μυστικά και συμβολισμούς για να κερδίσει τις καρδιές τους, αρχίζει να αποκτά εξουσία και κύρος. Υποσχέσεις για μαγικά βότανα και θεραπευτικές συνταγές τον καθιστούν τον προστάτη των γυναικών που τον επισκέπτονται, γεγονός που του επιτρέπει να επωφελείται υλικά από τις φτωχές οικογένειες. Ουσιαστικά, η απάτη του ζητιάνου έχει καταφέρει να μετατραπεί σε μέσο εξουσίας και χειραγώγησης.
Αξιοσημείωτο είναι ότι όταν ο παραγιός του, Μουτζούρης, πεθαίνει από τους τραυματισμούς του, η κατάσταση γίνεται πιο περίπλοκη. Οι αντιδράσεις του ζητιάνου και οι παρεξηγήσεις που δημιουργούνται στο χωριό προσθέτουν μια διάσταση σασπένς και κωμωδίας στην αφήγηση. Όταν οι χωρικοί τρομοκρατημένοι πιστεύουν ότι ο παραγιός του έχει γίνει βρικόλακας, ο ζητιάνος εκμεταλλεύεται αυτήν την κατάσταση για να ενισχύσει περαιτέρω τη θέση του στην κοινότητα.
Αυτό το μυθιστόρημα αναδεικνύει τη δουλοπρέπεια, την αφέλεια και τις δεισιδαιμονίες της εποχής. Η απεικόνιση της ελληνικής υπαίθρου δεν είναι απλώς ένα σκηνικό αλλά μια αναπαράσταση της κοινωνικής πραγματικότητας, όπου οι άνθρωποι καταβάλλουν συνεχείς προσπάθειες να επιβιώσουν σε ένα δύσκολο περιβάλλον.
Το έργο είναι πυκνογραμμένο. Η γλώσσα του Καρκαβίτσα είναι προσιτή, χρησιμοποιώντας δημοτική διάλεκτο με πολλές τοπικές εκφράσεις, που ενισχύουν την αυθεντικότητα της αφήγησης. Οι λεπτομερείς περιγραφές των χαρακτήρων και των καταστάσεων συνθέτουν μια ζωντανή εικόνα της Θεσσαλίας εκείνης της εποχής, διατηρώντας τον αναγνώστη σε συνεχές ενδιαφέρον.
Η ιστορία του ζητιάνου είναι, τελικά, μια διαχρονική παρατήρηση της ανθρώπινης φύσης και των σχέσεων εξουσίας που αναπτύσσονται μέσα σε κοινωνίες γεμάτες ανισότητες. Το έργο αναδεικνύει τη συνθήκη της ανθρωπότητας και τη διαχρονική ανάγκη των ανθρώπων να πιστέψουν στο μεταφυσικό και να καταφύγουν στη δεισιδαιμονία για να κατανοήσουν την πραγματικότητα που τους περιβάλλει. Η αλληγορία της δουλοπρέπειας και της εκμετάλλευσης είναι επίσης ένα ισχυρό μήνυμα, καθώς οι χωρικοί, παρά την ελευθερία τους, συνεχίζουν να υποκύπτουν σε εξωτερικές δυνάμεις.
Το έργο δεν είναι απλώς ένα ηθογραφικό μυθιστόρημα, αλλά μια εξαιρετική αναπαράσταση της ελληνικής κοινωνίας του 19ου αιώνα που μιλάει σε όλες τις εποχές, επιβεβαιώνοντας ότι η ανθρώπινη ψυχή παραμένει σχεδόν αμετάβλητη, παρά τις κοινωνικές και τεχνολογικές εξελίξεις.
