Μύθοι, στερεότυπα και προκαταλήψεις: γιατί υπάρχουν ακόμα;

Οι μύθοι, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις παρόλο που μπορεί να έχουν αποδειχθεί αβάσιμες ιστορίες, συνεχίζουν να αναπαράγονται ακόμα και στις μέρες μας. 

Ορισμοί 

Κάποιες φορές τείνουμε να μπερδεύουμε και να συγχέουμε τις τρεις αυτές έννοιες. Ας κάνουμε, λοιπό, πιο ξεκάθαρο τι εκφράζει η κάθε μία.

Μύθος: σύμφωνα με την ανθρωπολογική ερμηνεία του όρου είναι ιερή ή θρησκευτική αφήγηση, της οποίας το περιεχόμενο σχετίζεται με την προέλευση ή τη δημιουργία φυσικών, υπερφυσικών ή πολιτιστικών φαινομένων και υπονοεί στο περιεχόμενου του μύθου κάποιο ψεύδος.

Στερεότυπο: στην κοινωνική ψυχολογία είναι η υπεργενικευμένη πεποίθηση σχετικά με μια κατηγορία ανθρώπων και η προσδοκία ότι ο άνθρωπος που ανήκει σε μία ιδιαίτερη ομάδα έχει όλα τα χαρακτηριστικά της ομάδας στην οποία ανήκει.

Προκατάληψη: είναι η πεποίθηση που δεν στηρίζεται σε λογική επιχειρηματολογία προς την οποία αντιπαρατίθεται ανυποχώρητα, υπολαμβάνεται ως μια γνώμη ή ένα σύνολο γνωμών ή ακόμα και ως ολόκληρη θεωρία η οποία έχει σχηματιστεί  κατά έναν μη επιστημονικό τρόπο κοινώς αποδεκτό, αλλά και μία τοποθέτηση που περιλαμβάνει συναισθήματα όπως η περιφρόνηση και η απέχθεια (δεν πρόκειται για άποψη γιατί κάθε άποψη δεν μπορεί να θεωρηθεί εσφαλμένη αλλά για στέρεα πεποίθηση). 

Γιατί υπάρχουν ακόμα μύθοι;

Παρόλο που η κοινωνία, οι επιστήμες και η τεχνολογία, επιλέγουμε να συνεχίζουμε να πιστεύουμε σε ιστορίες όπως οι μύθοι, οι οποίοι περιλαμβάνουν αβάσιμα φαντασιακά στοιχεία, που είτε δεν μπορούν να αποδειχτούν είτε έχουν καταρριφθεί. Η ανάγκη, όμως, του ανθρώπου πολλές φορές να πιστεύει στο «ανεξήγητο» είναι πολύ μεγαλύτερη της λογικής. 

Ιστορίες όπως οι μύθοι κρύβουν μια επιβλητικότητα που μας εντυπωσιάζει και μας δημιουργεί θαυμασμό. Ένας πολύ δυνατός λόγος που συνεχίζουν να αναπαράγονται είναι επειδή έχουν γίνει μέρος της κουλτούρας κάθε πολιτισμού, και για κάποιους ο πολιτισμός είναι κομμάτι των ίδιων. 

Γιατί υπάρχουν ακόμα στερεότυπα;

Από τότε που άνθρωπος ως ον ξεκίνησε να κοινωνικοποιείται, είχε την ανάγκη να ανήκει σε μια κατηγορία. Αργότερα, για να μπορεί να νιώθει ασφαλής, κατέταξε και τους υπόλοιπους ανθρώπους σε κατηγορίες και τους έδωσε κάποια πολύ γενικευμένα χαρακτηριστικά. Με την εξέλιξη της κοινωνικής ψυχολογίας, αυτή η γενικευμένη ομαδοποίηση ανθρώπων και χαρακτηριστικών φάνηκε ότι μπορεί να εξαλειφθεί.

Κάποιοι άνθρωποι, όμως, δεν μπορούσαν να ζήσουν με αυτή την ανασφάλεια να μην κατηγοριοποιούν ανθρώπους και καταστάσεις. Συνέχισαν, λοιπόν, να ενστερνίζονται και μεταδίδουν τα στερεότυπα στις επόμενες γενιές ως αξίες που δεν πρέπει να αμφισβητηθούν. Κάποιες φορές είναι κατασταλτικός παράγοντας το επίπεδο μόρφωσης αυτών που συνεχίζουν να πιστεύουν στα στερεότυπα, είναι όμως και θέμα χαρακτήρα. 

Γιατί υπάρχουν ακόμα προκαταλήψεις;

Ίσως οι προκαταλήψεις είναι η πιο άδικη κατηγοριοποίηση των ανθρώπων που θέτει σοβαρά εμπόδια σε ένα κράτος δικαίου. Είναι πλήρως αβάσιμες και δημιουργούνται γύρω από ένα πέπλο συναισθημάτων και μη λογικών ή μη αποδεικτών απόψεων. 

Η δύναμη που ασκούν σε έναν άνθρωπο τα συναισθήματά του είναι πολλές φορές παραπλανητική και τον τυφλώνει. Μία γενίκευση ότι όσοι πιστεύουν σε μια συγκεκριμένη θρησκεία ή είναι από μια συγκεκριμένη χώρα, για παράδειγμα, έχουν το τάδε χαρακτηριστικό είναι απόψεις που και στατιστικά ακόμα δεν θα μπορούσαν να αποδειχτούν. 

Ο τομέας της ψυχολογίας έχει ως αρχή ότι δεν είναι μόνο ένας ο καταλυτικός παράγοντας στη διαμόρφωση των συνηθειών ή του χαρακτήρα ενός ατόμου. Όμως, η ισχύς που έχουν τα συναισθήματα (δικά μας ή άλλων) πάνω μας σε τέτοια θέματα είναι πολύ μεγάλη αν δεν έχουμε την απαραίτητη συναισθηματική νοημοσύνη να τα φιλτράρουμε. 

Συντάκτης: Ευαγγελία Μποζαντζόγλου,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.