Μήπως το παιδί μου βιώνει στρες;
Ενώ θα θέλαμε να πιστεύουμε ότι η παιδική ηλικία είναι ειδυλλιακή, τα παιδιά μας δεν είναι τόσο προστατευμένα από το στρες, όσο φανταζόμαστε. Ανησυχούν για το σχολείο, του συνομήλικους, το μέλλον, την ταυτότητά τους, την εμφάνισή τους. Νιώθουν το γονεϊκό στρες ακόμα κι όταν είναι μικρά. Νιώθουν το άγχος και τα βάσανα των γονιών τους. Τα μεγαλύτερα παιδιά ανησυχούν ακόμα και για πράγματα πέρα από τους άμεσους κύκλους τους όπως για τη βία, τον πόλεμο, την οικονομική κρίση κλπ.
Το στρες αποτελεί για κάθε άνθρωπο μια κατάσταση άβολη. Μας κάνει νευρικούς, ανασφαλείς, ανίκανους να σκεφτούμε καθαρά. Μέρα με τη μέρα γινόμαστε πιο ανήσυχοι, χάνουμε τον ύπνο μας, κουραζόμαστε σωματικά και νιώθουμε πόνο στους μύες, η καρδιά μας πάλλεται, γινόμαστε ευερέθιστοι, ανυπόμονοι, με πολύ λιγότερη κατανόηση για τους άλλους
Ποιες οι διαφορές μεταξύ του στρες των ενηλίκων και των παιδιών;
Ενώ τα παιδιά βιώνουν πολλά από τα συναισθήματα που αναφέραμε, η διαφορά με τους ενήλικες είναι ότι δεν καταλαβαίνουν τις συνδέσεις μεταξύ των διαταραγμένων συναισθημάτων και των σωματικών συμπτωμάτων & του υποκείμενου στρες. Τα σώματα των παιδιών, μπορούν δηλαδή να συσσωρεύουν στρες, όπως ακριβώς αυτά των ενηλίκων, απλά δε γίνεται στο μυαλό γονέων και παιδιών η συνδεσιμότητα μεταξύ των. Έτσι, οι συχνές εκδηλώσεις πονοκεφάλων, κοιλιακού άλγους, κόπωσης, τείνουν να κάνουν το στρες υπεύθυνο γι’ αυτά. Εκεί ακριβώς είναι που οι γονείς πρέπει να δώσουν βάση για να καταλάβουν αν πίσω από όλα τα παράπονα των παιδιών τους κρύβεται πραγματικά το στρες.
Τι κάνω σε περίπτωση που αντιληφθώ ότι το παιδί μου, είτε σε μικρότερο είτε σε μεγαλύτερο βαθμό, βιώνει στρες; Πώς θα το αντιμετωπίσω;
Υπάρχουν πολλές στρατηγικές αντιμετώπισης σε περίπτωση που αντιληφθούμε ότι το παιδί μας πάσχει από τη νόσο του στρες. Άλλες έχουν θετικό πρόσημο, κι άλλες πολύ αρνητικό. Αυτό δε σημαίνει ότι οι θετικές λειτουργούν πάντα και οι αρνητικές ποτέ. Συνήθως οι αρνητικές είναι αυτές που προσφέρουν άμεση ανακούφιση από το στρες, μα με παροδικό χαρακτήρα. Μπορεί να μας κάνουν να νιώθουμε καλά, να προσφέρουν μια γρήγορη λύση, καταλήγουν όμως να προκαλούν ζημιά στο άτομο και τελικά διαιωνίζουν και εντείνουν τον κύκλο του στρες. Τέτοιες λανθασμένες στρατηγικές διαχείρισης αποτελούν το τσιγάρο, το αλκοόλ, η χρήση ουσιών, η πρόσληψη τροφών πλούσιων σε ζάχαρη και λίπη, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής, οι αυτοτραυματισμοί, οι τσακωμοί, η αποχή από το σχολείο, η απομόνωση. Από την άλλη, οι θετικές ενισχύουν την ευημερία σταδιακά και τελικά οδηγούν σε ανακούφιση. Αποτελούν υγιείς & ασφαλείς τρόποι αντιμετώπισης του στρες, που μπορούν να σε κάνουν ευτυχισμένο. Η πρόκληση των γονέων είναι να αναθρέψουν παιδιά με μια ποικιλία θετικών στρατηγικών αντιμετώπισης που θα ενισχύουν τις δυνάμεις τους.
O κάθε άνθρωπος έχει ένα διαφορετικό στυλ ανταπόκρισης στην πρόκληση. Άλλοι προτιμούν να ανταπεξέρχονται αντιμετωπίζοντας το πρόβλημα κατά μέτωπο, ώστε να μπορέσουν να το διορθώσουν όσο καλύτερα μπορούν. Άλλοι πάλι εστιάζουν στα συναισθήματα που δημιουργεί το εκάστοτε πρόβλημα, και το αντιμετωπίζουν κάνοντας πράγματα που τους βοηθούν να μειώσουν τη δυσφορία τους και να νιώσουν καλύτερα. Και τα δυο στυλ, το εστιασμένο στο πρόβλημα & το εστιασμένο στο συναίσθημα, αποτελούν ενεργά στυλ που ασχολούνται με το πρόβλημα με σκοπό να το εξαλείψουν. Υπάρχει όμως και η άλλη κατηγορία ανθρώπων, που επιλέγουν να αποφύγουν το πρόβλημα μέσω της άρνησης ή της απόσυρσης. Τα μικρά παιδιά, συνήθως χρησιμοποιούν την άρνηση ή την αποφυγή είτε γιατί δε μπορούν να παρατηρήσουν το πρόβλημα λόγω των περιορισμένων γνωστικών ικανοτήτων τους είτε γιατί θεωρούν ασφαλέστερο να καταφεύγουν σ’ έναν φανταστικό κόσμο. Πολλές φορές όμως, ενδέχεται και τα μεγαλύτερα παιδιά να χρησιμοποιήσουν την άρνηση όχι γιατί δεν έχουν επίγνωση του προβλήματος, αλλά γιατί επιλέγουν να το αγνοήσουν, να υποβιβάσουν τη σημασία του και να πείσουν τους εαυτούς τους και τους άλλους ότι δεν υπάρχει. Η μακροχρόνια αποφυγή όμως μιας κατάστασης, δε θα ξεπεράσει ποτέ το εμπόδιο.
Σίγουρα, θα ήταν λάθος να πούμε ότι θα πρέπει να αντιδράμε σε κάθε πρόκληση και να αντιμετωπίζουμε αμέσως ένα πρόβλημα που προκύπτει, μερικές φορές όμως είναι τόσο δυσβάσταχτο που είναι σοφό κανείς –προσωρινά και μόνο-να πάψει να ασχολείται. Να θυμάστε ότι τα παιδιά δε θα πρέπει να πιέζονται για να αντιμετωπίσουν κάποιο πρόβλημα, δίλημμα ή δυσκολία με τα οποία έρχονται αντιμέτωπα. Σίγουρα τα άτομα που ασχολούνται με ένα πρόβλημα τα καταφέρνουν καλύτερα από αυτούς που το αγνοούν. Δώστε τους όμως χώρο και χρόνο και αφήστε τις δεξιότητες που θα τους βοηθήσουν να αντιδρούν κατάλληλα, να αναπτυχθούν. Τα ανθεκτικά παιδιά θα μάθουν τελικά να διαχειρίζονται τη σωματική και συναισθηματική δυσφορία που μπορεί να προκαλέσει το στρες και τελικά να την εξαλείψουν.
Κλείνοντας, θα ήταν λάθος να σκεφτούμε πως ένα 3χρονο παιδί απαιτεί την ίδια προσέγγιση με ένα μεγαλύτερο ή με έναν έφηβο. Το «ρεπερτόριο» του παιδιού εξελίσσεται με το χρόνο, γι’ αυτό σε κάθε αναπτυξιακή φάση, μάθετε να εστιάζετε τις ενέργειές σας στη δημιουργία κατάλληλων στρατηγικών αντιμετώπισης. Βοηθήστε τα παιδιά να μάθουν ότι είναι ικανά να λάβουν μέτρα για την αντιμετώπιση του εκάστοτε προβλήματος. Εμπιστευτείτε τη δική τους φυσική ανθεκτικότητα και αφήστε τα να στραφούν αυτοβούλως σε πράγματα τα οποία μπορεί αργότερα να χρησιμοποιήσουν ως θετικές στρατηγικές αντιμετώπισης.
Πηγές
1. Kenneth, R. Ginsburg & Martha M. Jablow (2014). Δόμηση της Ψυχικής Ανθεκτικότητας σε παιδιά και εφήβους. American Academy of Pediatrics, εκδόσεις Πασχαλίδης
2. Baltimore, MD (1983). Stress, coping, and development in children ). US: Johns Hopkins University Press, xvi 364 pp
