Μελάνωμα: ο καρκίνος που εξαπλώνεται ραγδαία

Το μελάνωμα αποτελεί σήμερα το 3% του συνόλου των καρκίνων και η αυξανόμενη συχνότητά του παγκοσμίως το καθιστούν ένα από τα ταχύτερα εξαπλούμενα κακοήθη νοσήματα στον άνθρωπο. Eίναι μία επιθετική μορφή καρκίνου του δέρματος, που αναπτύσσεται από τα μελανοκύτταρα (κύτταρα που παράγουν μελανίνη). 

Σε αυτό το άρθρο μαθαίνουμε τα πάντα για το μελάνωμα: ενημέρωση, πρόληψη και έγκαιρη παρέμβαση σώζουν ζωές.

Σύμφωνα με στατιστικές, το μελάνωμα είναι ο έκτος συχνότερος τύπος καρκίνου στους άνδρες και ο έβδομος συχνότερος στις γυναίκες. Στην Ελλάδα, η συχνότητα της νόσου βαίνει αυξανόμενη και υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο 3-4 άτομα ανά 100.000 κατοίκους εμφανίζουν μελάνωμα. 

Η αιτιολογία του μελανώματος είναι σύνθετη και αποδίδεται σε διάφορους ενδογενείς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Ο κυριότερος από τους ενδογενείς παράγοντες είναι το ανοιχτόχρωμο δέρμα και η παρουσία πολλαπλών σπίλων (ελιών), ενώ από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες ο σημαντικότερος είναι η υπέρμετρη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, ιδιαίτερα κατά την παιδική ηλικία. 

Η πρόωρη διάγνωση και η έγκαιρη χειρουργική αφαίρεση του μελανώματος συνδέονται με άριστη πρόγνωση. Αντίθετα, σε προχωρημένα στάδια, το μελάνωμα μπορεί να επεκταθεί σε άλλα όργανα και να κάνει μεταστάσεις, δυσχεραίνοντας σημαντικά την δυνατότητα μιας επιτυχούς θεραπευτικής παρέμβασης. 

Η τακτική εξέταση του δέρματος και η εφαρμογή των κανόνων αντηλιακής προστασίας αποτελούν τον αποτελεσματικότερο τρόπο για την έγκαιρη διάγνωση και πρόληψη του μελανώματος. 

Σπίλοι («ελιές») και μελάνωμα

Ορισμένα ιδιαίτερα γνωρίσματα μπορούν να μας βοηθήσουν να ξεχωρίσουμε το μελάνωμα από τους συνήθεις σπίλους και να εντοπίσουμε το πρόβλημα σε πρώιμο στάδιο.

Το μελάνωμα αναπτύσσεται από κύτταρα του δέρματος που ονομάζονται μελανοκύτταρα και παράγουν τη χρωστική του δέρματος (μελανίνη). Η χρωστική αυτή προκαλεί το μαύρισμα του δέρματος μετά την έκθεση στον ήλιο και το προστατεύει από τις βλαβερές επιδράσεις της ηλιακής ακτινοβολίας.

Μερικές φορές μια ομάδα μελανοκυττάρων μαζί με τον ιστό που το περιβάλλει δημιουργούν καλοήθεις αλλοιώσεις του δέρματος, που ονομάζονται σπίλοι (κοινώς ελιές). Οι σπίλοι είναι πολύ συχνοί και οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν από 10 έως και 40 σπίλους. 

Το χρώμα τους κυμαίνεται από ανοιχτό ερυθρό, καφέ, έως μαύρο, ωστόσο μερικές φορές προσεγγίζει τον φυσικό τόνο του δέρματος. Οι σπίλοι μπορεί να είναι επίπεδοι ή επηρμένοι. Το σχήμα τους είναι συνήθως στρογγυλό ή ωοειδές και μικρότερο από τη γόμα ενός μολυβιού.

Υπάρχουν τριών ειδών σπίλοι: οι συγγενείς σπίλοι που βρίσκονται παρόντες κατά τη γέννηση, οι συνήθεις (κοινοί) σπίλοι που αναπτύσσονται στην παιδική ή νεαρή ηλικία (πριν την ηλικία των 40 ετών), και οι λεγόμενοι «δυσπλαστικοί» σπίλοι που είναι συνήθως πιο μεγάλοι και ανομοιόμορφοι σε σχέση με τους κοινούς σπίλους.

Σε αντίθεση με τους σπίλους, το μελάνωμα είναι ένας κακοήθης όγκος που προέρχεται από τη εξαλλαγή των μελανοκυττάρων της επιδερμίδας. Στην αρχική φάση εξέλιξής του, τα καρκινικά κύτταρα του μελανώματος αναπτύσσονται οριζόντια στην επιφάνεια του δέρματος χωρίς να εισέρχονται βαθύτερα στο δέρμα. Η φάση αυτή διαρκεί από μερικούς μήνες έως και λίγα έτη. 

Στη συνέχεια, τα κύτταρα του μελανώματος αναπτύσσονται κάθετα εντός του δέρματος και διηθούν στα βαθύτερα στρώματα του δέρματος, αυξάνοντας την πιθανότητα μετάστασης στους λεμφαδένες και στα εσωτερικά όργανα. Αυτή η διφασική βιολογική εξέλιξη αποτελεί και την «αχίλλειο πτέρνα» του μελανώματος. Η έγκαιρη αναγνώρισή του στην αρχική, επιφανειακή φάση εξάπλωσης και η χειρουργική του αφαίρεση μπορεί να επιφέρουν και την πλήρη ίαση, ενώ η διάγνωσή του στα πιο προχωρημένα στάδια, όταν το μελάνωμα έχει διεισδύσει βαθύτερα στο δέρμα, συνοδεύεται από μεγαλύτερη πιθανότητα διασποράς και δυσμενέστερη πρόγνωση.

Η πιθανότητα να αναπτύξει κάποιος μελάνωμα αυξάνεται με την ηλικία, αν και η νόσος μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Μπορεί επίσης να παρουσιαστεί σε οποιοδήποτε σημείο της δερματικής επιφάνειας, ακόμα και σε περιοχές που δεν τις βλέπει ο ήλιος, όπως τους γλουτούς, τα πόδια, τα νύχια, και σε σπανιότερες περιπτώσεις ακόμα και στα γεννητικά όργανα. 

Στους άνδρες, εντοπίζεται συχνότερα στον κορμό, την κεφαλή και τον λαιμό, ενώ στις γυναίκες εμφανίζεται στα κάτω άκρα. Το μελάνωμα είναι σπάνιο στη μαύρη φυλή ή σε άτομα με σκούρο χρώμα δέρματος. Όταν αναπτύσσεται σε άτομα με σκούρο χρώμα δέρματος, έχει την τάση να εμφανίζεται στην υπονύχια περιοχή των άνω και κάτω άκρων, στις παλάμες ή τα πέλματα.

Ποιοι διατρέχουν κίνδυνο;

Τα ακριβή αίτια του μελανώματος δεν είναι γνωστά. Ορισμένοι ενδογενείς και περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορούν να αυξήσουν τις πιθανότητες εκδήλωσης μελανώματος σε ένα άτομο, από τους οποίους ο σημαντικότερος είναι η υπέρμετρη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία και ειδικά στην υπεριώδη ακτινοβολία. Η αύξηση της συχνότητας του μελανώματος σχετίζεται με την αύξηση του χρόνου έκθεσης στον ήλιο, π.χ. στις καλοκαιρινές διακοπές. 

Η νόσος είναι συχνότερη στους ανθρώπους που ζουν σε περιοχές με αυξημένη υπεριώδη ακτινοβολία. Οι τεχνητές πηγές υπεριώδους ακτινοβολίας, όπως οι τεχνητές πηγές μαυρίσματος (solarium), μπορούν επίσης να προκαλέσουν βλάβες στο δέρμα και να αυξήσουν τον κίνδυνο μελανώματος. 

Για τους λόγους αυτούς, οι δερματολόγοι συχνά προτρέπουν τους ανθρώπους να περιορίσουν την έκθεσή τους στη φυσική υπεριώδη ακτινοβολία και να αποφεύγουν τις τεχνητές πηγές ακτινοβολίας.

Ωστόσο, υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που μπορεί να αυξάνουν την πιθανότητα ανάπτυξης μελανώματος και είναι οι εξής:

• Ανοιχτόχρωμο δέρμα: Το μελάνωμα εμφανίζεται συχνότερα στα άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα, που καίγονται εύκολα στον ήλιο, μαυρίζουν ελάχιστα ή παρουσιάζουν εφηλίδες (κοινώς φακίδες), ή έχουν ανοιχτόχρωμα μαλλιά (κόκκινα, ξανθά) και μάτια (μπλε, γκρι). Οι λευκοί άνθρωποι παρουσιάζουν μελάνωμα πολύ συχνότερα από τα άτομα της μαύρης φυλής, πιθανώς επειδή οι βλαπτικές επιδράσεις του ήλιου είναι εντονότερες και συχνότερες στους πρώτους.
• Μεγάλος αριθμός (50 και άνω) κοινών σπίλων. Η ύπαρξη πολλών κοινών σπίλων (με φυσιολογικό σχήμα, χρώμα και όρια) αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης μελανώματος.
• «Δυσπλαστικοί» σπίλοι: Οι δυσπλαστικοί σπίλοι είναι αρκετά συχνοί και σημαντικό ποσοστό του γενικού πληθυσμού παρουσιάζει έναν ή περισσότερους τέτοιους. Διαφέρουν από τους κοινούς σπίλους στο ότι έχουν μεγαλύτερο μέγεθος, σχετικά ανώμαλο σχήμα και χρώμα. Ο κίνδυνος μελανώματος είναι μεγαλύτερος στο άτομα που έχουν δυσπλαστικούς σπίλους, καθώς και σε αυτούς με οικογενειακό ιστορικό δυσπλαστικών σπίλων και μελανώματος.
• Ατομικό ιστορικό μελανώματος ή καρκίνου του δέρματος: Υπάρχουν ασθενείς που αναπτύσσουν περισσότερα από δύο μελανώματα στο δέρμα τους. Επίσης, άτομα με ιστορικό ενός ή περισσοτέρων από τους κοινούς καρκίνους δέρματος (βασικοκυτταρικό καρκίνωμα ή ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα) διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να νοσήσουν από μελάνωμα. 
• Οικογενειακό ιστορικό μελανώματος: Υπάρχουν οικογένειες που παρουσιάζουν αυξημένη συχνότητα μελανώματος. Η ύπαρξη δύο ή περισσότερων στενών συγγενών με αυτήν την ασθένεια αποτελεί παράγοντα κινδύνου. Θυμηθείτε: όταν η νόσος παρουσιάζεται σε μια οικογένεια, τότε όλα τα μέλη της πρέπει να ελέγχονται τακτικά από δερματολόγο.
• Αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό σύστημα: Άνθρωποι των οποίων το ανοσοποιητικό σύστημα είναι εξασθενημένο από ορισμένες κακοήθειες, από φάρμακα που δίνονται μετά από μεταμόσχευση οργάνων ή άλλες καταστάσεις (λοίμωξη HIV/AIDS) διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης μελανώματος.
• Σοβαρά εγκαύματα από τον ήλιο: Τα άτομα που αναφέρουν στο ιστορικό τους τουλάχιστον ένα σοβαρό ηλιακό έγκαυμα με εμφάνιση παρατεταμένης κοκκινίλας ή φυσαλίδων, ιδιαίτερα ως παιδιά ή έφηβοι, έχουν αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη μελανώματος. Γι’ αυτό οι γιατροί συμβουλεύουν τους γονείς να προστατεύουν το δέρμα των παιδιών τους από τον ήλιο. Η προστασία αυτή μειώνει τον κίνδυνο μελανώματος στην ενήλικη ζωή. Τα έντονα ηλιακά εγκαύματα στην ενήλικη ζωή αποτελούν επίσης παράγοντα κινδύνου. 

Τα άτομα υψηλού κινδύνου για την εκδήλωση μελανώματος πρέπει να συμβουλεύονται συχνά τον ιατρό τους, να ενημερώνονται για την ασθένεια, τα συμπτώματά της και τους τρόπους πρόληψης και προστασίας.

Σημεία και συμπτώματα μελανώματος 

Το μελάνωμα συνήθως εμφανίζεται με μια αλλαγή στο μέγεθος, τη μορφή, το χρώμα ή την αίσθηση ενός ήδη υπάρχοντος σπίλου (ελιάς). Μπορεί επίσης να παρουσιαστεί ως νέος σπίλος, ο οποίος είναι σκουρόχρωμος και έχει γενικότερα ανώμαλη όψη. 

Άλλο σύνηθες σύμπτωμα του πρώιμου μελανώματος είναι ο παρατεταμένος κνησμός (φαγούρα) ή η εμφάνιση λεπτών λεπιών πάνω στη βλάβη. Στο πιο προχωρημένο μελάνωμα, η σύσταση του σπίλου μπορεί να αλλάξει. Μπορεί, για παράδειγμα, να γίνει σκληρός ή άμορφος ή να αιμορραγήσει.

Εάν έχετε αμφιβολίες για κάποια κηλίδα ή ελιά που έχετε στο δέρμα σας ή ανήκετε σε ομάδα υψηλού κινδύνου για ανάπτυξη μελανώματος, επισκεφθείτε άμεσα τον δερματολόγο σας. Μην προσπαθήσετε να κάνετε μόνοι σας διάγνωση! 

Πολλοί σπίλοι μπορεί να αλλάξουν χρώμα ή μέγεθος ακόμα και σε φυσιολογικές καταστάσεις, πχ με την εφηβεία, μετά από εγκυμοσύνη ή λόγω τραυματισμού). Ο γιατρός σας έχει την εμπειρία και τη δυνατότητα να σας συμβουλέψει για το αν θα πρέπει να αφαιρέσετε έναν σπίλο.

Μην ξεχνάτε:

• Η πρώιμη διάγνωση και αντιμετώπιση του μελανώματος σώζει ζωές.
• Η ενημέρωση και η αυτοεξέταση του δέρματος έχουν θεμελιώδη σημασία για τη διάγνωση του μελανώματος. Τα περισσότερα από τα μικρά μελανώματα που διαγιγνώσκονται έχουν ανακαλυφθεί από τους ίδιους τους ασθενείς
• Ασθενείς με παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη μελανώματος θα πρέπει να εφαρμόζουν πιστά τους κανόνες αντηλιακής προστασίας και να εξετάζονται τακτικά από δερματολόγο.

Συντάκτης: Flowmagazine,

Influence:

Ο στόχος του flowmagazine.gr είναι να προβάλλει τις θετικές ιδέες, δράσεις και πληροφορίες από την Ελλάδα και τον κόσμο…