Μανώλης Μητσιάς, ο αθόρυβος αλλά σπουδαίος ερμηνευτής
Οι περίεργες συνθήκες της σκληρής επταετίας μέσα στις οποίες ρίζωσε και θέριεψε μια ολόκληρη καλλιτεχνική γενιά είναι οι ανάποδες συγκυρίες που ξεπηδούν σαν αναμενόμενες μικρές εστίες φωτιάς ως επιβεβαίωση του μεγάλου καπνού που μαύρισε τον ουρανό. Τούτες οι φωτιές επέδρασαν καταστροφικά και την ίδια στιγμή λυτρωτικά κάνοντας κάποιους ανθρώπους να αναζητούν το ασημόχαρτο που δεν κάηκε στις στάχτες. Ένας από αυτούς είναι και ο Μανώλης Μητσιάς που κατάφερε μέσα σε περίπου 40 χρόνια να πατάει σε ξύλινο πάτωμα που τρίζει, χωρίς όμως ποτέ να κάνει θόρυβο. Σαν το κουνούπι που πάει καταπάνω στο φως, από το ξεκίνημά του έως και σήμερα, τριγυρίζει διαρκώς στα λημέρια των μεγάλων δημιουργών έτοιμος να χορέψει ανά πάσα στιγμή τσάμικο, προϋπόθεση απαραίτητη για να φτάσει στην αθανασία.
Παιδικά χρόνια σε μακεδονίτικους ρυθμούς
Ο Μητσιάς γεννήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1946 στα Δουμπιά Χαλκιδικής. Ο πατέρας του είχε κάποιο καφενείο. Μεγάλωσε σε μια φτωχική αλλά πολύ δεμένη οικογένεια. Στο λαβύρινθο της ακοής του σφηνωμένοι βυζαντινοί ψαλμοί, παραδοσιακά μακεδονίτικα μαργαριτάρια καθώς και οι μεστές φωνές των Αγγελόπουλου, Καζαντζίδη, Γαβαλά διαμορφώνουν το τοπίο της μουσικής του αντίληψης, σπρώχνοντάς τον στο μονόδρομο της ποιότητας με την έννοια όχι της ψευτοκουλτούρας αλλά της αληθινής ουσίας και λειτουργίας του τραγουδιού.
Το μάζεμα των καπνών στα χωράφια και το πέρασμα τους σε σπάγκο φύλλο φύλλο είναι κάποιες από τις εικόνες που συνθέτουν το κέντημα των παιδικών του χρόνων. Είναι ο προάγγελος της αναγκαστικής ωρίμανσης για την επιβίωση, που αργότερα στο μεταβατικό στάδιο πριν την ενασχόληση με τη μουσική, θα τον οδηγήσει σε διάφορες δουλειές όπως εργάτης σε καπνεργοστάσιο, γκαρσόνι, πλασιέ.
Ξετυλίγοντας το νήμα…
Λίγο αργότερα, βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη για ανώτερες σπουδές ενώ γράφεται στη χορωδία της Λέσχης Γραμμάτων και Τεχνών Βορείου Ελλάδος με μαέστρο το Σταύρο Κουγιουμτζή. Η χούντα κάποια στιγμή κλείνει τη Λέσχη. Με πολιτική σκέψη από τα μικράτα του λόγω του πατέρα του που ήταν μέλος του ΕΑΜ, πολλές φορές βρέθηκε αντιμέτωπος με τη μαύρη λαίλαπα της δικτατορίας βιώνοντας την εμπειρία της φυλακής. Υπήρξε μάλιστα ένας εκ των 41 κατηγορούμενων μιας μεγάλης ιστορικής δίκης, στην οποία καταδικάστηκε σε 4 χρόνια φυλάκιση. Ευτυχώς, εξέτησε περίπου 3 μήνες ποινή. Μάλιστα, κάποια μέρα που τον έπνιγε η βασανιστική σιωπή της απομόνωσης, ήρθαν οι φωνές των φίλων του να σπάσουν το σκοτεινό φράγμα που τους χώριζε με το αγαπημένο του τραγούδι, «Ο Ιρλανδός και ο Ιουδαίος», ψωμί και νερό μες στην ερημιά του κελιού.
Εκείνος ο Δεκέμβρης που τον βρίσκει έξω από τη φυλακή, τον φέρνει μπροστά στο πρώτο του μεροκάματο από το τραγούδι που ήταν σ’ ένα μαγαζί, με αμοιβή 5 δραχμές. Από τις μπουάτ της συμπρωτεύουσας μετά από ισχυρή παρότρυνση της Σωτηρίας Μπέλλου, με την οποία τραγουδούσαν μαζί, κατεβαίνει στην Αθήνα. Κάνει ένα πολύ γρήγορο πέρασμα από κάποιο μαγαζί στις Τζιτζιφιές και από εκεί καταλήγει στη κυψέλη με το πιο γευστικό μουσικό μέλι, την Πλάκα. Είναι η γλυκιά ανέμελη περίοδος που δημιουργεί δυνατές φιλίες και ζει μαγικές στιγμές σαν αυτές εκείνης της νύχτας που παρέα με το Νίκο Ξυλούρη, τον Αντώνη Καλογιάννη και το Βασίλη Βασιλικό που τινάζονται και χορεύουν στη μέση της πλατείας Βάθης ξημερώματα της επόμενης μέρας, γυρνώντας από κάποιο μαγαζί που είχαν επισκεφθεί. Επιθυμώντας διακαώς να βρει το συνθέτη που θα τον στηρίζει, πάει για ακρόαση στο Θεοδωράκη, το Λοϊζο και το Ξαρχάκο. Αυτός που τον παίρνει όμως κοντά του και τον βοηθά να δρασκελίσει ανάμεσα σε νότες διαλεχτές και λόγια αληθινά είναι ο Δήμος Μούτσης. Του ανοίγει δρόμο συνεργασίας με την ακμάζουσα τότε «Columbia». Η πρώτη δισκογραφική επιτυχία του χτυπά την πόρτα το 1969 και ενώ είναι στρατιώτης, με το τραγούδι «Στην Ελευσίνα μια φορά».
Σε όνειρα άβατα καμωμένα από αστερόσκονη
Από την πρώτη επιτυχία βάζει τον πήχυ ψηλά. Η συνεργασία με το Λουκιανό Κηλαηδόνη του δίνει την επιβεβαίωση που χρειαζόταν, πώς έχει τα φόντα και τα κότσια να σταθεί στο μουσικό στερέωμα. Το ζεϊμπέκικο «Αυτά τα χέρια» σε εξαιρετικούς στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου το 1973 γράφτηκε από το Μούτση μέσα σε μισή ώρα και γνώρισε αμέσως τεράστια απήχηση από τον κόσμο. Η γνωριμία και η συνεργασία με το Μάνο Χατζιδάκι και το Νίκο Γκάτσο του χαρίζουν αξιοζήλευτες δουλειές όπως «Της γης το χρυσάφι», «Αθανασία». Ατέλειωτες ώρες στου Φλόκα και ατέρμονες συζητήσεις με το σπουδαίο αυτό δίδυμο ύψιστης δημιουργίας, του δίνουν μαθήματα ζωής και διαμορφώνουν τη ψυχοσύνθεσή του ως άνθρωπο και ως καλλιτέχνη.
Μέχρι σήμερα έχει εκδόσει περίπου 52 προσωπικές δουλειές και μερικές ακόμα συμμετοχές. Έχει συνεργαστεί με κορυφαίους συνθέτες όπως Μίκης Θεοδωράκης, Βασίλης Τσιτσάνης, Στάυρος Ξαρχάκος, Θάνος Μικρούτσικος, Άκης Πάνου και πολλοί ακόμα. Μας έχει μεταφέρει τους στίχους υπέροχων στιχουργών και ποιητών, όπως Γιώργου Σεφέρη, Μάνου Ελευθερίου, Λίνας Νικολακοπούλου, Άλκη Αλκαίου, Φεντερικό Γκαρσία Λόρκα και άλλων. Έχει δώσει συναυλίες σε στάδια και μεγάλους χώρους πολιτισμού διεθνούς εμβέλειας σε όλο τον κόσμο.
Ρισκάρε συχνά πηγαίνοντας κόντρα στις δισκογραφικές εταιρείες με την επιμονή του να λέει τραγούδια αυτόφωτα που το φως τους ακουμπάει λίγους. Δεν κυνήγησε ποτέ τα πρόσκαιρα αβασάνιστα σουξέ της σειράς, καθώς στεκόταν πάντα στο κατώφλι της αληθινής σκέψης που μετουσιώνεται σε τέχνη της καρδιάς. Κάπως έτσι, το 2010 έκανε έναν καταπληκτικό δίσκο με τίτλο «Από τον Τσιτσάνη στο Χατζιδάκι», όπου συγκεντρώθηκαν τραγούδια από τους δύο μεγάλους συνθέτες, με το ενορχηστρωτικό φόρεμα μιας μαντολινάτας, της Ορχήστρας Νυχτών Εγχόρδων του Δήμου Πατρέων υπό τη διεύθυνση του Θανάση Τσιπινάκη. Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος είχε πει γι’ αυτό το δίσκο: «Ωραιότερο Μητσιά δεν έχω απολαύσει στη ζωή μου! Φωνή αντρική, χλωρή, σχεδόν εφηβική που μοσχοβολάει Ελλάδα και καλεί σε γιορτές, πανηγύρια, αλλά και ξαφνικούς εσπερινούς.»
«Πάνω στην πέτρα την αγιασμένη.. το πανηγύρι κρατάει χρόνια..»
Ένας καλλιτέχνης αιώνια γοητευμένος από την καλά κρυμμένη αγνότητα της ανθρώπινης ψυχής δεν άφησε να ξεθωριάσουν ούτε στιγμή οι προσωπικές ηθικές και πνευματικές του αξίες. Κράτησε την υπόστασή του ως λαϊκός τραγουδιστής ακόμα κι όταν γινόταν κοινωνός της υψηλής ποίησης μέσα από τα τραγούδια του. Ήρεμος και δυνατός περπάτησε σε κακοτράχαλα βουνά και σε αλώνια γεμάτα αγκάθια, ενώ έμαθε τη στυφή γεύση της αδιαφορίας των ανθρώπων με κατεβασμένο το διακόπτη της καρδιάς και ανεβασμένο το διακόπτη του απληστίας που δημιουργεί το χρήμα.
Πήρε τους δρόμους μια βραδιά να φτάσει ως την Ελευσίνα να βρει το κορίτσι του. Της ομολόγησε πως η αγάπη του κάνει τις πέτρες να ανθίζουν στη γλάστρα και το κρεβάτι τους μεταμορφώνεται σε καράβι, για να ταξιδέψουν αιώνια ερωτευμένοι να φτάσουν ως τη Μονεμβασιά με την ώχρα του καιρού και το γαλάζιο του νερού. Τώρα, πέρασαν τα χρόνια και κρατά στα χέρια του μια άσπρη μαύρη φωτογραφία μ’ ένα χαμόγελο μισό ξέροντας πώς θα ζει για πάντα στο πριν, στο ποτέ, στο μετά. Ξέρει πως δεν υπάρχουν δρόμοι που γυρίζουν ξανά για τις ίδιες χαρές, της στέλνει όμως χαιρετίσματα κι ο άνεμος τα παίρνει.
Μας διηγείται την ιστορία του Γιάννη του φονιά και του τρελού που λαχταράει να μείνει για πάντα στην τρέλα του ψάχνοντας να βρει ένα ζεϊμπέκικο, για να μας τραγουδήσει και να μας φωνάξει δυνατά πώς το πάθος που διώκεται δεν πάει να επιδιώκεται. Και κάπου εκεί, ξεπροβάλλει ο Νίκος Ξυλούρης, για να μας παρασύρουν μαζί στην απόλυτη σύνδεση της ανθρώπινης αμαρτίας και της θειικής κάθαρσης ως το χρυσό αντικλείδι για την επουράνια γη της επαγγελίας και να τραγουδήσουν ως άγγελοι επι της γης τη «Ζωή εν Τάφω», σε δρόμους βυζαντινούς.
«Μέσα στο αύριο θα είμαι, αν με θες..»
Με μοναδικό καλλιτεχνικό απωθημένο τη συνεργασία με το Λοϊζο που δυστυχώς δεν ευοδώθηκε ποτέ, ο Μανώλης Μητσιάς είναι ένας καλλιτέχνης χορτασμένος και απολύτως ικανοποιημένος από μια μεγάλη και γεμάτη διαδρομή. Επιθυμία του πια είναι η δημιουργία ενός χώρου δικού του, όπου θα μπορεί να τραγουδά. Δεν νιώθει ανέτοιμος να αποσυρθεί, όταν οι καιροί το ζητήσουν. Θα επιλέξει, όμως την επαφή με τα νέα παιδιά, σε μια διαρκή ανάγκη να μεταλαμπαδεύσει στους τραγουδιστές νέας κοπής, τις γνώσεις του και τους εκφραστικούς τρόπους εμπειρίας πολλών χρόνων και αμέτρητων αναμετρήσεων με τον εαυτό του και με τον κόσμο.
Ανάμεσα σε ζόρικες στιγμές που το σκοινί τέντωσε, κατάφερε να διατηρήσει την ισορροπία ανάμεσα στη δουλειά και την οικογένειά του, μιας και είναι παντρεμένος εδώ και 40 και πλέον χρόνια, έχοντας αποκτήσει μάλιστα ένα γιο. Υπήρξε πάντοτε ευθύς με τον κόσμο, βαθιά πολιτικοποιημένος, χωρίς να διστάζει να πει τη γνώμη του, ακόμα κι αν πρόκειται να μιλήσει για την από πολλών ετών φιλία του με τον Αντώνη Σαμαρά. Δεν ασχολήθηκε ποτέ με την πολιτική, θέλοντας να διαχωρίσει τη θέση του ως ενεργού και ενημερωμένου πολίτη από αυτήν του πολιτικού, η οποία του προσφέρθηκε ουκ ολίγες φορές.
Η αγάπη του κόσμου υπήρξε από την αρχή η κινητήριος δύναμη για να ξεκινά και να συνεχίζει πάντα όλα αυτά τα χρόνια. Παίρνει μια πιρόγα και γυρίζει αναζητώντας με θάρρος και ορμή μια φωτιά που θα κάψει το φτηνό μουσικό χάρτη, ως σημείο των καιρών. Κάθησε στη γωνιά του καλλιτεχνικού καφενείου, αλλά ευτυχώς από εκείνη τη γωνιά πέρασαν όλοι οι σπουδαίοι δημιουργοί, χαρίζοντας μας όμορφα τραγούδια μέσα από τις λιτές και απέριττες ερμηνείες του. Σε μια παράξενη ιστορική συγκυρία για τον τόπο μας, ο Μητσιάς δίνει ακόμα το παρόν σ’ ένα αβέβαιο μέλλον και εμείς τραγουδάμε μαζί του «Αυτά που θα θέλα να ζω μου τα έχουν κλέψει ξένοι, μπήκανε μέσα μου γυμνοί και φύγανε ντυμένοι..» με την πεποίθηση, ότι τούτος ο στίχος θα ελευθερώσει το σώμα, όπως και την καρδιά μας.
