Κριτική πάνω στον Ερωτόκριτο

Ο Ερωτόκριτος είναι ένα έμμετρο μυθιστόρημα, γεγονός που τον καθιστά έργο τομής. Για να κατανοήσουμε εάν ένα έργο αποτελεί τομή θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τον άξονα της διαχρονίας και της συγχρονίας.

Ο άξονας της διαχρονίας μας δείχνει την αρχή της ανθρώπινης λειτουργίας και την πορεία της και εκείνος της συγχρονίας τα διάφορα γεγονότα της εκάστοτε περιόδου δημιουργίας του κάθε έργου.

Ο Ερωτόκριτος γράφτηκε σε μια περίοδο που η Αναγέννηση της Ευρώπης άρχισε να διαποτίζει και την Κρήτη.

Στο επίκεντρο του Ερωτόκριτου, τίθεται ο άνθρωπος και η ψυχολογία του, ο έρωτας σκιαγραφείται με κάθε λεπτομέρεια στις ψυχές των ηρώων, στοιχείο που δεν συναντάμε στα έργα της προηγούμενης περιόδου. Επιπλέον, απουσιάζει αισθητά το θρησκευτικό στοιχείο. Προβάλλονται ο έρωτας, η φιλία, το ριζικό και οι πολεμικές αρετές αντί του χριστιανικού στοιχείου.

Νέο στοιχείο αποτελεί και η ομοιοκαταληξία. Επίσης, αισθητή είναι η τάση για φυγή από την πραγματικότητα, η προσμονή που διέπει το μεγαλύτερο κομμάτι του έργου, ο συνδυασμός του διαλόγου με την αφήγηση. Μάλιστα, ο διάλογος ενυπάρχει σε μεγάλη έκταση στο έργο, γεγονός που εισάγει και θεατρικά στοιχεία.

Παράλληλα, έντονη είναι η αναμέτρηση των ηρώων με τον εαυτό τους, οι στατικές περιγραφές και η πεποίθηση ότι το σύμπαν είναι άπειρο. Είναι αξιοσημείωτος ο τρόπος που παρουσιάζεται η γυναίκα στον Ερωτόκριτο. Στο έργο αυτό, η Αρετούσα περιγράφεται ως μια φρόνιμη, συνετή, αλλά και δυναμική γυναίκα που παίρνει στα χέρια της τη ζωή της και οδηγείται στην εσωτερική και εξωτερική της περιπέτεια. Εδώ γίνεται λόγος και για την προσωπική δράση του ατόμου μέσα στο περιβάλλον του. Η Αρετούσα αποτελεί τομή στην παρουσίαση των γυναικών στα έως τότε έργα.

Ακόμη, η χρήση του τοπικού κρητικού ιδιώματος έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς είναι το πρώτο έργο με τόσο μεγάλη απήχηση στην εποχή εκείνη που γράφτηκε σε μια ελληνική διάλεκτο.

Οι ήρωες θυμίζουν πιο πολύ κλασσικούς δραματικούς ήρωες, παρά μυθιστορηματικούς χαρακτήρες. Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με την επιλογή της σοφίας ως τρόπου επίλυσης των προβλημάτων αποτελούν στοιχεία αναγεννησιακού χαρακτήρα. Σαφέστατα, όμως, το έργο αυτό έχει και στοιχεία μεσαιωνικού χαρακτήρα.

Ποιοι είναι όμως οι δευτερεύοντες ρόλοι που παίζουν καταλυτικό ρόλο στην πλοκή του Ερωτόκριτου;

Ο Ερωτόκριτος και η Αρετούσα είναι δυο νέοι μπρος στο μεγαλείο του έρωτα. Όπως είναι φυσικό, χρειάζονται κάποια πρόσωπα δίπλα τους για να τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν ή να εκμυστηρευτούν τα αισθήματα τους. Ξεκινώντας από τον Ερωτόκριτο είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι ο συνδετικός κρίκος και η αιτία συνάντησής του με την Αρετούσα είναι ο πατέρας του, ο Πεζόστρατος που είναι ο καλύτερος συμβουλάτορας του βασιλιά και πατέρα της Αρετούσας, Ηράκλη. Ο Ερωτόκριτος του ζητά να μιλήσει στον βασιλιά για εκείνον και να του προτείνει τα παιδιά τους να παντρευτούν. Ο Πεζόστρατος ως γηραιότερος και περισσότερο μαθημένος στους κοινωνικούς κανόνες της εποχής αρχικά διστάζει και μιλά με τη λογική του τότε ανθρώπου. Όμως, ο Ερωτόκριτος με απειλές τελικά τον πείθει να μιλήσει στον βασιλιά. Επιπλέον, αργότερα αρρωσταίνει και αυτό αποτελεί την αιτία να γυρίσει ο Ερωτόκριτος πίσω στην Αθήνα.

Το επόμενο κοντινό πρόσωπο του Ερωτοκρίτου είναι ο Πολύδωρος —κοντινός του φίλος και αυτός στον οποίο εκμυστηρεύεται τα συναισθήματά του. Ο Πολύδωρος τον αποπαίρνει και τον προτρέπει να μην ασχοληθεί με την πριγκιποπούλα. Χρησιμοποιεί την τότε κοινωνικά αποδεκτή λογική, του μιλά για τα όρια που δεν πρέπει να ξεπεράσει και του τονίζει τη διαφορά ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις εκείνου και της Αρετούσας καθώς και ότι η αγαπημένη του δεν ασχολείται με τον έρωτα και, επομένως, τα συναισθήματά του είναι μονόπλευρα.

Η Αρετούσα από την άλλη μιλά για τον έρωτα της στη Νένα ή αλλιώς στη Φροσύνη. Η γυναίκα αυτή έχει μεγαλώσει την πριγκίπισσα και μόλις αντιλαμβάνεται τι νιώθει την προτρέπει να παντρευτεί με κάποιον άλλο πρίγκιπα. Είναι αξιοπρόσεκτο το γεγονός πως δεν αντιλαμβάνεται από την αρχή τον έρωτα της Αρετούσας για τον μυστήριο τραγουδιστή, μιας και η ίδια είναι γυναίκα και κάποτε πρέπει να είχε νιώσει έτσι, αλλά μόλις πέσει στην αντίληψη της φροντίζει να την καλύπτει απέναντι στον πατέρα της. Η Νένα αντιδρά ρεαλιστικά και προσπαθεί για την καλύτερη δυνατή τύχη της Αρετούσας, αντιπαραβάλλοντας την κακή τύχη που θα έχει εάν δεν ακολουθήσει τις επιθυμίες του πατέρα της.

Αυτά είναι, λοιπόν, μερικά λόγια για ένα έργο-τομή, που επηρέασε καθοριστικά την ελληνική και παγκόσμια λογοτεχνία. Είναι μια ιστορία που θα πρέπει σίγουρα να διαβάσουν όλες και όλοι και που, φυσικά, θα δώσει το έναυσμα ακόμα και σε όσες/ους δεν αγαπούν λογοτεχνία, να την κάνουν κομμάτι της ψυχής τους!

Συντάκτης: Σοφία Σιμέλα Θωίδη,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.