Η Ταπείνωση, του Philip Roth
Όλοι μας έχουμε ακούσει περιστατικά με μεγάλους και πεπειραμένους ηθοποιούς ή τραγουδιστές (Χορν, Μπιθικώτσης) που κάποιες στιγμές, πνιγμένοι από το τρακ, συναντούσαν τεράστια δυσκολία να βγουν στη σκηνή για να παίξουν ή να τραγουδήσουν. Ευτυχώς για τους θαυμαστές του ταλέντου τους στο τέλος κατάφερναν να το υπερνικήσουν και να εμφανιστούν.
Τι συμβαίνει όμως όταν ένας διάσημος, 65άχρονος ηθοποιός του θεάτρου παθαίνει γενικό black out και αδυνατεί να ξαναβγεί στη σκηνή; Την απάντηση δίνει αυτό το μυθιστόρημα του Philip Roth. Ο Άξλερ, ο πρωταγωνιστής του, παθαίνει κατάθλιψη δεν τρώει, κάνει σκέψεις αυτοκτονίας και καταφεύγει για θεραπεία σε ψυχιατρική κλινική. Ο συγγραφέας με μαεστρία καταγράφει θαρρείς όλες τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις αντιδράσεις ενός ανθρώπου που έχει φτάσει σε αυτή την κατάσταση.
Ο Άξλερ στην κλινική γνωρίζει άλλους που αντιμετωπίζουν σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα, κάποιοι από τους οποίους με απόπειρες αυτοκτονίας. Ανάμεσά τους μία γυναίκα η οποία του εξομολογείται πως είχε συλλάβει τον δεύτερο σύζυγό της να χρησιμοποιεί σεξουαλικά την τρίχρονη κορούλα της. Ο Άξλερ αρνείται να αναλάβει να τον σκοτώσει, όπως του ζήτησε. Φεύγει από την κλινική χωρίς να έχει θεραπευτεί.
Ο ατζέντης του αποτυγχάνει να τον πείσει να εμφανιστεί πάλι παρά τη σειρά των επιχειρημάτων του.
Η κατάσταση αλλάζει όταν συνδέεται ερωτικά με τη 40άρα Πεγκίην, κόρη φίλων του ηθοποιών που είχε να δει αφότου ήταν παιδούλα. Ύστερα από την απόφαση της ερωτικής συντρόφου της να αλλάξει φύλο και να γίνει άνδρας, εκείνη αλλάζει σεξουαλικό προσανατολισμό και προσκολλάται στον Άξλερ χωρίς όμως να εγκαταλείψει εντελώς τις λεσβιακές της δραστηριότητες.
Η μεγάλη αλλαγή για τον Άξλερ συντελείται όταν του ανακοινώνει την εγκυμοσύνη της. Χαρακτηριστικό το απόσπασμα από την σελίδα 142: “Ο Άξλερ ένιωθε εκστατικός τη δύναμη και τη φυσικότητα να επιστρέφουν, την ταπείνωση να απομακρύνεται, την εξαφάνισή του από τον κόσμο να φτάνει στο τέλος της. Δεν ήταν πια ονειροπόληση, η αναζωογόνηση του Σάιμον Άξλερ είχε ήδη ξεκινήσει”. Όμως καταρρέει εκ νέου όταν εκείνη ξαφνικά τον εγκαταλείπει και εκείνος οδηγείται στην αυτοκτονία.
Στις σελίδες του βιβλίου ο αναγνώστης συναντά καταστάσεις που του φαίνονται οικείες. Ιδού τρία παραδείγματα:
Στη σελίδα 13 διαβάζουμε: “Ένα παλιό ανέκδοτο μιλούσε για έναν ηθοποιό που πάντοτε έπινε πριν εμφανιστεί επί σκηνής κι όταν του υποδείκνυαν: “Δεν πρέπει να πίνεις” εκείνος απαντούσε: “Τι, και να βγω εκεί έξω μόνος μου;” Διόλου απίθανο ο αναγνώστης να έχει καταφύγει, περιστασιακά ή μόνιμα, στο τσιγάρο ή στο ποτό για να καταπολεμήσει (ή έτσι νομίζει) τη μοναξιά του.
Στη σελίδα 21: “Το να βγαίνεις στη σκηνή και να μην μπορείς να παίξεις ήταν ένα από τα όνειρα που κάποια στιγμή αφηγούνται σχεδόν όλοι οι ασθενείς. Αυτό, όπως και το να περπατάς γυμνός σε ένα πολυσύχναστο δρόμο της πόλης, το να δίνεις κάποιες κρίσιμες εξετάσεις εντελώς απροετοίμαστος, το να πέφτεις από έναν γκρεμό, το να ανακαλύπτεις στην εθνική οδό ότι τα φρένα σου δεν δουλεύουν”. Υπάρχει κανείς μας που δεν έχει δει στον ύπνο του τέτοιους εφιάλτες;
Τέλος, στη σελίδα 12: “Την ίδια ικανότητα είχε και εκτός σκηνής, ιδίως στα νιάτα του, με γυναίκες που δεν συνειδητοποιούσαν ότι είχαν ιστορία ως τη στιγμή που ο Άξλερ τους αποκάλυπτε ότι είχαν τη δική τους ιστορία, τη δική τους φωνή και ένα στυλ που δεν ανήκε σε καμία άλλη. Γίνονταν ηθοποιοί με τον Άξλερ, γίνονταν οι ηρωίδες της ζωής τους της ίδιας”. Πιστεύω ακράδαντα ότι κάθε άνθρωπος, και ο πιο ασήμαντος, έχει τη δική του ιστορία η οποία θα ήταν πολύ ενδιαφέρουσα αν μπορούσε να τη διηγηθεί. Ο Άξλερ λοιπόν έπειθε τις γυναίκες ότι δεν ήταν ασήμαντες και ότι ήσαν οι ηρωίδες της δικής τους ζωής. Στο βιβλίο μου Αντίο, άγχος! γράφω κάπου: «Δεν ξέρω από πού έρχομαι, δεν ξέρω που πηγαίνω, κάποιος μου έβαλε στην τσέπη ένα εισιτήριο για το θέατρο που λέγεται ζωή, μπήκα και βρέθηκα στην σκηνή να πρωταγωνιστώ».
Ο τίτλος του έργου Η ταπείνωση είναι εύστοχος. Ο πρωταγωνιστής του κατεβαίνει τρία σκαλοπάτια ταπείνωσης: Το πρώτο είναι αυτό που έτσι εκλαμβάνει ο ίδιος, όντας αδύναμος να ανεβαίνει πάλι στο σανίδι “ένιωθε την ταπείνωση να απομακρύνεται” διαβάσαμε πιο πάνω στο απόσπασμα της σελίδας 142. Το δεύτερο είναι όταν, ύστερα από την εγκατάλειψη της Πεγκίην αυτοεξευτελίζεται τηλεφωνώντας στους γονείς της και κατηγορώντας τους ότι εκείνοι φταίνε. Και τρίτο είναι η πράξη της αυτοκτονίας. Στη σελίδα 25 διαβάζουμε για την πράξη αυτή: “άλλοι την θεωρούν επονείδιστη, έγκλημα εναντίον των επιζόντων”.
Στη διήγησή του ο συγγραφέας, πολυβραβευμένος στην Αμερική και πασίγνωστος στην Ελλάδα, αναφέρει στο βιβλίο αυτό, λόγω του θέματός του, ένα πλήθος θεατρικών ονομάτων (έργων, ηθοποιών, συγγραφέων) που δείχνει γνώση ή προηγηθείσα έρευνα του αντικειμένου.
Η καταπληκτική μετάφραση οφείλεται στην δεξιοτέχνιδα του είδους Κατερίνα Σχινά
Το έργο έχει γυριστεί και σε ταινία με πρωταγωνιστή έναν εξαιρετικό Αλ Πατσίνο.
Εκδόσεις Πόλις, 2010, 170 σελίδες
