Η ελληνική λογοτεχνία έχει αμέτρητα παραδείγματα εξαιρετικής γραφής. Πραγματικά αμέτρητα. Παρακάτω θα βρείτε μία λίστα με δέκα βιβλία που θεωρούνται …
Η σύφιλη και η ελονοσία στη λογοτεχνία του 19ου αιώνα
Συχνά οι ασθένειες και ο τρόπος με τον οποίο αυτές μεταδίδονται εντάσσονται στο έργο πολλών λογοτεχνικών συγγραφέων. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι το ενδιαφέρον για την προσέγγισης των ασθενειών γενικότερα είναι πολύ μεγάλο, καθώς κάθε εποχή πλήττεται σχεδόν πάντα από ένα είδος ασθένειας, το οποίο απασχολεί τους ανθρώπους και δε τους συγγραφείς. Φυσικά, ο τύπος της ασθένειας και ο τρόπος μετάδοσής της εξαρτάται από την περίοδο στην οποία συγγράφεται ένα έργο, ενώ η διαχείριση της επηρεάζεται από τα ήθη, τα κοινωνικά στερεότυπα, τις προκαταλήψεις και τις αντιλήψεις της εποχής.
Για παράδειγμα, η σύφιλη παρουσιάζεται ως μια διαχρονική αργή ασθένεια, η οποία μεταδίδεται μέσω της σεξουαλικής πράξης και καθορίζει κυρίως την μποέμικη και άστατη ζωή των καλλιτεχνών. Εμφανίζεται παράλληλα ως ντροπιαστική, όταν επηρεάζει την αστική τάξη, γιατί παραβιάζονται οι κανόνες της ηθικής και των αξιών που επικρατούν εκείνη την εποχή. Η κατώτερη τάξη πλήττει την ανώτερη, καθώς υπηρέτες ή πόρνες εξυπηρετούν τις ορέξεις των πλούσιων αφεντικών ή λοχαγών, οι οποίοι με την σειρά τους ενοχοποιούν την συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα για τη μετάδοση της ασθένειας. Παράλληλα, η κληρονομικότητα εμφανίζεται σαν ένας καθοριστικός παράγοντας στην μετάδοση της ασθένειας, έχοντας σαν συνέπεια την εξάπλωσή της.
Συχνά, ο κεντρικός ήρωας είναι αυτός που νοσεί και με το δικό του τρόπο μεταδίδει την ασθένεια.
Η μόνη λύτρωση από την ντροπιαστική αηδία είναι ο θάνατος, του οποίου το τίμημα φέρει η εκάστοτε οικογένεια, ακόμη κι αν ο κεντρικός ήρωας έχει την ευθύνη των πράξεων του.
Ακόμη, η σύφιλη μπορεί να παρουσιαστεί και με την μορφή μια εκδικητικής τιμωρίας, η οποία έχει επιβληθεί από μια προδομένη γυναίκα – άθελά της- ως απόρροια της περηφάνιας της.
Όπως συμβαίνει – με διάφορες κατά καιρούς παραλλαγές- στην κοινωνική πραγματικότητα, έτσι και στην λογοτεχνία του 19ου αιώνα η μεταφορά της εκάστοτε ασθένειας εστιάζεται στον διαχωρισμό της κοινωνικής τάξης. Προσβάλλει, δηλαδή, την απείθαρχη ομάδα των καλλιτεχνών και αποτελεί μια κοινωνική αμαρτία του ήρωα.
Η σύφιλη, συγκεκριμένα, μπορεί να παρατηρηθεί, όπως στο λογοτεχνικό έργο του Ibsen «οι Βρικόλακες», ως μια διαχρονική ασθένεια που επιστρέφει με την μορφή φαντάσματος σαν μια κακή ανάμνηση. Η μεταφορά της έχει γίνει μέσω ταξιδιού όπως έχουμε παρατηρήσει στις περισσότερες μεταδοτικές ασθένειες και άλλων εποχών. Αντίθετα, την εποχή που γράφεται ο «Δράκουλας», του Stoker γνωρίζουμε ότι οι παραδόσεις και οι μύθοι παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην κοινωνική πραγματικότητα, η οποία με την σειρά της μεταφέρεται και στην λογοτεχνία. Ο φόβος της νεκροφάνειας κυριαρχεί στο λογοτεχνικό κύκλο και η μορφή του βρικόλακα παίρνει μια διαφορετική μορφή.
Όπως και στον Ibsen, έτσι και στον Stoker η ασθένεια μεταφέρεται μέσω ενός ταξιδιού και εστιάζει στην ίδια αστική τάξη. Φορέας της είναι ο κόμης , ένας αριστοκράτης, πιθανόν ένας ευφυέστατος βοεβόδας, ο οποίος με τη σειρά του μεταφέρει την ασθένεια. Η διαφορετικότητα του βρικόλακα βρίσκεται στις μορφές που παίρνει για να μείνει απαρατήρητος, όπως νέφος, σωματίδια σκόνης που μέσω του αέρα εξαπλώνεται και μεταδίδεται. Παρατηρούμε ότι εστιάζει στην θεωρία του μιάσματος, στην οποία κυριαρχεί η μυρωδιά της σαπίλας και του μολυσμένου αέρα. Μπορεί να μεταβληθεί σαν ένα είδος ζώου, νυχτερίδας ή λύκου, που τριγυρίζει κυρίως τις νύχτες και επιβάλλει την παρουσία του. Τρέφεται με αίμα, την απωθητική μυρωδιά που κυριαρχεί στο έργο, παρομοιάζοντας την μορφή του με κουνούπι, το οποίο τρέφεται με τον ίδιο τρόπο. Και οι δύο εμφανίζονται το σούρουπο όπου εστιάζουν το θήραμα τους και μολύνουν. Η μορφή του αποτελεί ένα είδος εκφυλισμού, ένας οργανισμός που δεν πρόλαβε να εξελιχθεί και έχει μεταμορφωθεί.
Το κείμενο είναι προσωπική προσέγγιση που αφορά σεμινάριο επιμόρφωσης μου, του Πανεπιστημίου Αθηνών με τίτλο η επιδημία ως θέμα και ως μεταφορά στην λογοτεχνία, Απρίλιος 2021.
