Η «λογική» της ξενοφοβίας

Στον 21ο αιώνα, οι ξενοφοβικές, αλλά και ρατσιστικές αντιλήψεις και συμπεριφορές είναι ακόμη διαδεδομένες. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, το 15% των πολιτών της Ε.Ε νιώθουν «προσωπικά ενοχλημένοι» από την παρουσία ανθρώπων άλλης φυλής στην καθημερινότητά τους. Στη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών  αναπτύχθηκαν διάφορα ξενοφοβικά κόμματα, μεταξύ αυτών, το «Γαλλικό Εθνικό Μέτωπο» και το «Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας». Αποτέλεσμα των ξενοφοβικών αντιλήψεων και συμπεριφορών που επικροτούνται από άτομα με στρατηγικές θέσεις ισχύος,  είναι η διάκριση ενάντια στους μετανάστες τόσο στην αγορά εργασίας όσο και στην αναζήτηση  κατοικίας. Έχοντας υπόψη τα δεδομένα αυτά, ίσως φανεί περίεργο ακόμη και προκλητικό να ρωτήσουμε: υπάρχει άραγε «λογική» στις ξενοφοβικές και ρατσιστικές αντιλήψεις;

Οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά σκεπτόμενα όντα, ο καθένας με τη δική του προσωπικότητα και τα δικά του χαρακτηριστικά. Δεν  λειτουργούμε μόνο με τη λογική και τη συμπεριφορά, αλλά και από τα συναισθήματα και άλλους παράγοντες που ενδέχεται να επηρεάσουν τις αντιλήψεις μας, όπως και τις πράξεις μας.

Αντιλήψεις και οικογενειακό περιβάλλον

Για  να δώσουμε εμπεριστατωμένη απάντηση στο ανωτέρω ερώτημα, χρειάζεται να σκεφτούμε ότι η κοινωνικοποίηση του ατόμου ξεκινά από τα πρώιμα στάδια της ηλικίας του μέσω της οικογένειας. Από τη γέννηση μέχρι και την ενηλικίωσή του, το άτομο απορροφά σαν «σφουγγάρι» πλήθος πληροφοριών που λαμβάνει από το οικογενειακό του περιβάλλον. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα στις ελληνικές οικογένειες είναι όταν οι γονείς ανοίγουν την τηλεόραση για να παρακολουθήσουν ειδήσεις και εμφανίζονται στο πλάνο σκηνές από μετανάστες ή πρόσφυγες που αιτούνται άσυλο.  Μια συνηθισμένη απάντηση από τους γονείς ή και τους παππούδες ενδέχεται να είναι: «Γιατί μπαίνουν στη χώρα μας; Να γυρίσουν από εκεί που ήρθαν!». Με την διατύπωση μιας μόνο φράσης δημιουργούνται στο μυαλό του παιδιού έμμεσα μηνύματα σχετικά με την στάση που πρέπει να έχει απέναντι στους ξένους που έρχονται στη χώρα του,  τα οποία το συνοδεύουν μέχρι την ενηλικίωση του.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Προκαταλήψεις – Στερεότυπα – Ρατσισμός: Πεποιθήσεις και συμπεριφορές που δυναμιτίζουν την κοινωνική αρμονία

Δυστυχώς, η πραγματικότητα είναι συνήθως τόσο πολύπλοκη, ώστε να γίνει αντιληπτή και να κατανοηθεί χωρίς τη βοήθεια της κοινωνικής κατηγοριοποίησης. Τα νοητικά αυτά σχήματα είναι απαραίτητα για εμάς, αλλά την ίδια στιγμή μας οδηγούν σε στερεότυπα. Τα στερεότυπα χρησιμοποιούνται όταν οι άνθρωποι νιώθουν την ανάγκη να σχηματίσουν μια γρήγορη κοινωνική κατηγορία προκειμένου να επεξεργαστούν εισερχόμενες πληροφορίες. Οι κοινωνικές κατηγορίες και τα στερεότυπα είναι αποτέλεσμα της κοινωνικοποίησης και της εκπαίδευσης. 

Ένα στερεότυπο μπορεί να κατασκευαστεί σε συλλογικό επίπεδο από ατομικά συμπεράσματα μεμονωμένων περιπτώσεων, στα οποία οι άνθρωποι κάνουν γενικεύσεις σχετικά με κάθε άτομο που μοιράζεται τα ειδικά χαρακτηριστικά της ομάδας. Για παράδειγμα, τα Μ.Μ.Ε προβάλλουν τη σκηνή ληστείας σε κατάστημα και  αναφέρουν εμφατικά ότι ο ληστής φαίνεται ότι ήταν μετανάστης. Αμέσως οι άνθρωποι καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι όλοι οι μετανάστες είναι και εγκληματίες. Κατατάσσουν, δηλαδή, όλους τους μετανάστες στην ίδια θέση με αυτόν που διέπραξε τη ληστεία.

Όλα τα παραπάνω θα μπορούσαν να προληφθούν, αν παρεχόταν η κατάλληλη εκπαίδευση στους ανθρώπους, ώστε να σκέφτονται κριτικά, «έξω από το κουτί». Αυτό θα συμβάλλει στο να μην υιοθετούν με ευκολία απόψεις που απλώς και μόνο έχουν διατυπωθεί από κάποιον τον οποίο θεωρούν πρόσωπο με θέση επιρροής π.χ. στα μέσα κοινωνική δικτύωσης ή επειδή εμπιστεύονται την αντίληψη κάποιων άλλων «ειδικών», αλλά να φιλτράρουν καλύτερα τα μηνύματα που λαμβάνουν από το κοινωνικό τους περιβάλλον.

Συντάκτης: Φρειδερίκη Τενεκετζή, Κοινωνική λειτουργός

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.