Η επιθετική συμπεριφορά μέσα από τη ματιά της Ψυχανάλυσης
Αφού η επιθετική συμπεριφορά είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του ανθρώπου, καθένας θα μπορούσε να υποθέσει πως η προέλευση και τα καθοριστικά στοιχεία της έχουν εξακριβωθεί και είναι αποδεκτά. Αυτό όμως δε συμβαίνει και υπάρχουν ακόμη σοβαρές διαφωνίες μεταξύ των ψυχολογικών σχολών. Κάποιες από αυτές υποστηρίζουν πως η επιθετικότητα είναι εγγενής ενστικτική ορμή και κάποιες άλλες πως είναι απλώς μια αυθόρμητη αντίδραση σε εξωτερικές αντίξοες συνθήκες.
Τα τελευταία χρόνια άρχισε η επιθετικότητα να απασχολεί όλο και περισσότερους ψυχολόγους και ιδιαίτερα τους ψυχαναλυτές. Για τους ψυχαναλυτές ο άνθρωπος δεν είναι από τη φύση του επιθετικός, αλλά, γίνεται ύστερα από τη ματαίωση μιας επιθυμίας. Καθώς η βασική φροντίδα της ψυχανάλυσης σχετίζεται με την ανατροφή περισσότερο παρά με τη φύση, δεν είναι παράδοξο που αποδίδουν την επιθετικότητα σε δυσμενές περιβάλλον παρά σε ενδογενείς παράγοντες. Βασιζόμενοι σε αυτή την αρχή οι ψυχαναλυτές υποθέτουν πως οι άνθρωποι για να απαλλάξουν τα παιδιά τους από την επιθετικότητα θα πρέπει, είτε να τους εξασφαλίσουν ένα τέλειο περιβάλλον, είτε να τα υποβάλλουν αργότερα σε ψυχοθεραπεία.
Ειδικότερα, όταν ο Freud άρχισε τις μελέτες του επάνω στην ανθρώπινη ψυχή, έδωσε μικρή σημασία στην επιθετικότητα. Ούτε η λέξη «επιθετικότητα», ούτε η λέξη «σαδισμός», απαντώνταν στο λεξιλόγιο του. Μόλις, το 1905 που εκδόθηκε το βιβλίο του «Τρία δοκίμια για τη θεωρία της σεξουαλικότητας», η επιθετικότητα θεωρείται μέρος του σεξουαλικού ενστίκτου: «Η σεξουαλικότητα των περισσότερων αρσενικών, περιέχει ένα στοιχείο επιθετικότητας – μία επιθυμία να καθυποτάξουν».
Την εποχή εκείνη είναι φυσικό ο Freud να δώσει τόσο λίγη σημασία στην επιθετικότητα σε σχέση με το σεξουαλισμό επειδή:
- Στη Βιέννη το διανοητικό κλίμα δεν ευνοούσε συζητήσεις γύρω από το σεξ
- Είναι πιθανό να ερωτεύτηκε τις αρχικές ιδέες του, με αποτέλεσμα να μη θέλει να τις τροποποιήσει
- Χρειαζόταν μεγάλο θάρρος για να εκφράσει τις θεωρίες του ενάντια στο κλίμα παγκόσμιας αποδοκιμασία
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο Freud έφτασε στο σημείο να αναγνωρίσει πως υπάρχει κάτι σαν επιθετικό ένστικτο στον άνθρωπο μετά από ένα καυστικό σχόλιο του Adler σχετικά με τη βαρύτητα που έδινε ο πρώτος στην επιθετικότητα: «Όπως φαίνεται ο στόχος του Freud είναι να σώσει τον κόσμο από την σεξουαλικότητα και να τον στηρίξει στην επιθετικότητα». ‘Όμως, ακόμη και τότε ο Freud δεν άλλαξε την αντίληψη του πως η επιθετικότητα είναι ένα δευτερογενές φαινόμενο, μια παρέκκλιση του «ενστίκτου του θανάτου». Η τελική άποψη του, που δεν άλλαξε ποτέ, κατέληξε να είναι πως υπάρχουν απλώς δύο ομάδες ενστίκτων: «Τα ερωτικά ένστικτα που πάντα προσπαθούν να συνενώσουν τις ζωτικές ουσίες σε όλο και μεγαλύτερες μονάδες, και τα ένστικτα του θανάτου που ενεργούν ενάντια στην τάση αυτή και προσπαθούν να επαναφέρουν τη ζωντανή ύλη σε μια ανόργανη κατάσταση. Η συνεργασία και η αντίθεση των δύο αυτών δυνάμεων παράγουν τα φαινόμενα της ζωής στα οποία ο θάνατος βάζει τέλος”.
Τελικά, υπόθεση του «ενστίκτου του θανάτου» φαίνεται να συνεπισύρει και την άποψη πως η επιθετικότητα είναι οπωσδήποτε καταστρεπτική. ‘Όμως, σύμφωνα με τον Sidler: «Η ορμή προς το θάνατο μπορεί να είναι απλώς και μόνο η επιθυμία μιας αναγέννησης κάτω από τη μάσκα της ερωτικής πάλης». Η άποψη αυτή επιβεβαιώνεται από τις σύγχρονες απόψεις της ηθολογίας, η οποία υποστηρίζει πως η επιθετικότητα έχει θετική λειτουργία που τείνει προς τη διατήρηση τόσο του είδους, όσο και του ατόμου.
