Γιατί ως κοινωνία εστιάζουμε στο αρνητικό;

Η εκπαίδευση, ως οργανωμένη λειτουργία και ως ανθρώπινο σύνολο αλληλοτροφοδοτείται από τη φιλοσοφία της εκάστοτε κοινωνίας. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες μόνον έχει χαιρετηθεί μία διαφορετική προσέγγιση στην εκπαίδευση που αποκλίνει από την παραδοσιακή φιλοσοφία: Τα νεότερα εκπαιδευτικά ρεύματα απομακρύνουν το επίκεντρο της προσοχής από τις αδυναμίες του μαθητή. Αντίθετα κρίνεται πως ο κάθε μαθητής έχει πάντα δυνατά σημεία που χρήζουν ενθάρρυνση και θετική αξιολόγηση.

Η τάση του εκπαιδευτικού συστήματος που λατρεύει την κριτική, διοχετεύεται όμως από τη γενικότερη τάση της κοινωνίας των ανθρώπων που είναι εκπαιδευμένη στο να εντοπίζει λάθη και αδυναμίες σε καθέναν ή καθετί.

Το πείραμα της «Μαύρης Κουκκίδας» μαρτυρά τον τρόπο σκέψης με τον οποίο είμαστε γαλουχημένοι: σε όλους μας δίνεται ένα κατάλευκο χαρτί. Συχνά όμως μπορεί επάνω του να έχει στίγματα, ένα ή περισσότερα για κάποιους. Σταδιακά, το μυαλό μας καταπιάνεται με τη μαύρη αυτή κουκκίδα σε τέτοιο σημείο, ώστε να ξεχνά ότι το χαρτί ολόκληρο είναι ωστόσο, κατάλευκο.

Η κριτική αποτελεί δεύτερη φύση του ανθρώπου τόσο, ώστε ακόμη και οι αισθήσεις μας είναι σε αυτήν προσαρμοσμένες: τα μάτια μας, για παράδειγμα είναι προγραμματισμένα ν’ αναζητούν την ατέλεια και τ’ αυτιά μας είναι τεντωμένα ν’ αντιληφθούν το κακόηχο. Από ένα κατά τα άλλα άψογο σόλο, είναι πιο πιθανό να θυμόμαστε και να σχολιάσουμε την ατοπία του σολίστ: όλη του η προσπάθεια ακυρώνεται μπροστά στην ανθρώπινη αδυναμία.

Είτε συλλογικά, είτε ατομικά, έχουμε εκπαιδευτεί στον εντοπισμό και τον θρήνο των εκάστοτε «μαύρων κουκκίδων» στη ζωή μας ώστε, οι περισσότεροι από εμάς βιώνουμε μακροχρόνιες καταθλιπτικές καταστάσεις. Είμαστε στεναχωρημένοι επειδή δεχόμαστε την απόρριψη από έναν μόνον άνθρωπο, αμελώντας κάθε άλλον άνθρωπο που έχουμε στη ζωή μας, στεναχωριόμαστε αν το παιδί μας δεν είναι αρκετά καλό σε ένα ή περισσότερα μαθήματα και το μεγαλώνουμε πιστεύοντας ότι το μόνο που έχει είναι οι αδυναμίες της επίδοσης, και με αυτόν τον τρόπο διαιωνίζουμε τον φαύλο κύκλο της κριτικής και της μελαγχολίας.

Σίγουρα, οι ουσιαστικές αίτιες κάθε νοσηρής ψυχολογικής κατάστασης ανάγονται σε πολύ βαθύτερα αίτια που είναι αδύνατον να τα εξηγήσει ένα ή και χίλια άρθρα, όμως η συνήθεια μίας κοινωνίας ανθρώπων στο να καταδεικνύει την ατέλεια είναι προφανής και καλό θα ήταν να συζητηθεί.

Το πείραμα της καθηγήτριας με τη λευκή κόλλα μας έφερε ενώπιον αυτής της νοοτροπίας: Οι μαθητές είχαν μπροστά τους ένα λευκό χαρτί, το οποίο έφερε στο κέντρο του μία μαύρη κουκκιδίτσα. Όταν τούς ζητήθηκε να το σχολιάσουν, οι απαντήσεις που ακούστηκαν σε μία τάξη γεμάτη από τόσες διαφορετικές προσωπικότητες υπήρξε ομόφωνη: μίλησαν όλοι για τη μαύρη κουκκίδα. Σε αναπαράσταση του συμβολισμού, η καθηγήτρια εξήγησε στα παιδιά ότι η μαύρη κουκκίδα για τον κάθε έναν είναι μία αποτυχία, ένα πρόβλημα, μία αδυναμία, ένα οικονομικό ζήτημα. Η αξιολόγηση ενός λευκού φόντου με βάση μία μαύρη τελεία οφείλει να μας βάλει σε σκέψεις.

Σε παράλληλη φιλοσοφία, κάποιος άλλος καθηγητής προχώρησε στο εξής πείραμα προκειμένου να βγάλει στην επιφάνεια την επικριτική τάση των ανθρώπων που αντικατοπτρίζεται πάντα μέσα στο σχολικό περιβάλλον: έγραψε μία σειρά από εξισώσεις, ξεκινώντας με μία γραμμένη λάθος επάνω στον πίνακα. Όταν γύρισε προς τους μαθητές παρατήρησε, εκτός από το γέλιο που τούς προκάλεσε και την κριτική, και κάτι ακόμη: οι υπόλοιπες –περισσότερες εξισώσεις είχαν μείνει απαρατήρητες, ήταν λες και υπήρχαν.

Δείτε το σχετικό βιντεο

Ευτυχώς μέσα σε ένα σχολείο υπάρχει πάντα ο χρόνος και οι συνθήκες να εκδηλώνονται-για να είναι αντιμετωπίσιμες- οι παθογένειες της οικογένειας και της κοινωνίας. Μέσα στο σχολείο προσφέρονται ολοζώντανα παραδείγματα της επικρατούσας κοινωνικής νοοτροπίας: το φαινόμενο του ψυχολογικού εκβιασμού και του εκφοβισμού (“bullying”) παρατηρούνταν και επισημάνθηκε αρχής γενομένης από τους επαγγελματίες της εκπαίδευσης.

Αν ανατρέξουμε στην ζώσα καθημερινότητά μας, ως ενήλικες πλέον, σε τι βαθμό θα διαπιστώσουμε ότι οι οικογένειες, οι δουλειές μας, οι συναναστροφές μας είναι απαλλαγμένες από κάθε είδους ψυχολογικό εκβιασμό; Οι εσφαλμένες τακτικές πάντα υπήρχαν τόσο στο περιβάλλον της κοινωνίας όσο και στην μικροκοινωνία, κατ’ επέκταση του σχολείου. Εκεί είναι που υπάρχει η δυνατότητα να τις αμφισβητήσουμε και ν’ ανοίξουμε έναν διαφορετικό κύκλο σκέψης και δράσης. Και ο εξορθολογισμός της αποτυχίας είναι ένα βασικό κομμάτι της προσπάθειας αυτής.

Τα πειράματα των δύο παραπάνω εκπαιδευτικών δεν είχαν την πρόθεση να κατηγορήσουν την ανθρώπινη τάση να καταπιάνεται με το ατελές: αντίθετα, στόχος ήταν να το εμπεδώσουν και να το συνειδητοποιήσουν: από τη στιγμή λοιπόν που αντιλαμβάνομαι ένα λάθος, πώς πρέπει να ενεργήσω; Να το διορθώσω μόνος μου; Να στοχοποιήσω εκείνον που σφάλλει; Να αξιολογήσω τις συνθήκες υπό τις οποίες έγινε το λάθος να συμμεριστώ τον συνάνθρωπό μου; Σωστή απάντηση δεν υπάρχει, όλα είναι συνιστώσα πολλών παραγόντων.

Είναι πάντα αξιέπαινος ένας καθηγητής που προσπαθεί να αποσπά την προσοχή των μαθητών από τις αδυναμίες τους. Κάνουμε λάθη-δεν είμαστε λάθη. Έχουμε αδυναμίες-δεν είμαστε αδυναμίες. Έχουμε μαύρες κουκκίδες,-δεν είμαστε μαύρες κουκκίδες.

Συντάκτης: Saky Koulibaly,

Influence:

Αρθρογράφος του flowmagazine.gr.