Γιατί μας αρέσει ο κίνδυνος;

Μια τρελή οικογένεια

Μεγάλωσα σε μια οικογένεια…ίσως κάπως περίεργη, αυτό που, ευγενικά, λέμε suigeneris. Κατά πάρα πολλούς σε μια οικογένεια θεότρελων. Όπως όλοι, είχαν τη λόξα τους, τις περιέργειές τους, τα απωθημένατους (που τα΄βγάζαν στα παιδιά τους- οκ, αυτό δεν είναι παράξενο), τα νεύρα τους, τα σεξουαλικά τους κι ένα σωρό άλλα πράγματα που έχουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Είχαν,όμως, και κάτι άλλο: μια συμπεριφορά κατάτι υπερβολική, extreme, ίσως, για πιο λογικούς ανθρώπους, μια στάση ζωήςπου, μάλλον, τους υπαγόρευε ότι, ό, τι επικίνδυνοέως πολύ επικίνδυνο, έως πιθανά θανατηφόραεπικίνδυνο, είναι, εξ ορισμού, συναρπαστικό, αναζωογονητικό, απολαυστικό,έωςεκεί που δεν παίρνει. 

Ο κίνδυνος τους ελκούσε, σα να τους μιλούσε, σα να τους καλούσε, ψιθυρίζοντας γλυκά. Και όπως συμβαίνει συχνά, κατάφεραν να μεταδώσουν αυτήν την οπτική και στα αμέτρητα παιδιά τους. Όχι σε όλα, βέβαια,αλλά σε έναν σημαντικό αριθμό από εμάς που συνεχίσαμεακάθεκτα και με το χαμόγελο στα χείλη να σπάμε πόδια, κεφάλια, χέρια, να βουτάμε από ταράτσες σε πισίνες, να σκαρφαλώνουμε σε κολώνες της ΔΕΗ, όπου τα καλώδια χόρευαν απ’ το ρεύμα που τα διέτρεχε, να τρέχουμε με μηχανές, ποδήλατα και να τσακιζόμαστε, να κάνουμεsky-diving, να πέφτουμε με φόρα από άλογα, να ξεμένουμε στη μέση του ωκεανού,διότι έπεσε ο αέρας, και άλλα τέτοια πολλά. Πολλές φορές, τώρα που μεγαλώσαμε, συζητάμε για όλα αυτά, εκφράζοντας την απορία μας μπροστά στο γεγονός ότι είμαστε ακόμη ζωντανοί. Πιστέψτε με, δεν τα παραλέω καθόλου. Ως απόδειξη έχω ακόμη κάποιους λογαριασμούς νοσοκομείων, κλινικών, γιατρών, κλπ.

Κάποια στιγμή,ανακαλύψαμε, μετά μεγάλης εκπλήξεως,ότι δεν ήταν όλος ο κόσμος έτσι. Ότι αυτή η συμπεριφοράόχι μόνον δεν είχε πολλούς οπαδούς, αλλά είχε και εχθρούς, ανθρώπους που εκείνο που,έως τότε, θεωρούσαμε απολύτως «κανονικό», το έβλεπαν ως μη-φυσιολογικό. Για αυτούς, άκουσον-άκουσον, ο κίνδυνος δεν περιείχε χαρά και προσμονή τρελή, αλλά φόβο και άγχος!!

Η πρώτη αντίδραση ήταν να σηκώσω, ανέμελα, ώμους και να τους θεωρήσω τρελούς και πολύ βαρετούς: «Μα δε βλέπεις τι πλάκα έχει το να πηδάς από την ταράτσα στην πισίνα; Βέβαια, πρέπει να πάρειςφορά,ώστε να μη βρεθείς απ’ έξω, έτσι;».

Με τον καιρό είδα ότι, μάλλον, εμείς διαφέραμε–στατιστικά τουλάχιστον. Ο περισσότερος κόσμος δεν είχε την τάση να πηδάει απ’ τις ταράτσες του σπιτιού του. Άγνωστο γιατί, αλλά έτσι ήταν – και,σιγά-σιγά, άρχισα να συμφιλιώνομαι με την ιδέα ότι εμείς και οι όποιοι άλλοι σαν κι εμάς ήμασταν (ίσως) οιαλλόκοτοι. Ναι, υπάρχουν αρκετοί τέτοιοι ανάμεσα μας: άλλοι το λένε, άλλοι το αποσιωπούν. 

Ο κίνδυνος ελκύει, αλλά γιατί;

Και η ερώτηση είναι γιατί; Γιατί αυτοί οι άνθρωποι αναζωογονούνται από τον κίνδυνο; Γιατί δεν μπορούν να φανταστούν τη ζωή τους χωρίς αυτόν; Και μέσα σε αυτούς τους ανθρώπους συμπεριλαμβάνονται πιλότοι, γιατροί και νοσοκόμοι κι όσοι εργάζονται σε πρώτες γραμμές, σε μέρη όπου οι κίνδυνοι και οι ασθένειες παραμονεύουν, είναι οι ακροβάτες, οι εξερευνητές, οι δύτες, πολλοί επιστήμονες και αθλητές και ατελείωτοι άλλοι. 

Παλαιότερα, οι γιατροί πίστευανότι η συμπεριφορά αυτή ήταν αποτέλεσμα πλεονάσματος εκκρίσεων αδρεναλίνης (έτσι μου είπε γιατρός, όταν ήμουν στα 19-20). Ανακαλύφθηκε, αργότερα, ότι δεν ήταν και άρχισαν οι επιστήμονες να  ερευνούν τον εγκέφαλο αυτών των ανθρώπων, μήπως εξηγήσουν αυτήν την «αγάπη» προς τον κίνδυνο (Γιατί; «Για να την αναπαράγουν και σε άλλους!», μου είπε ο ξάδελφός μου με στόμφο). Είχε λάθος ο ξάδελφος. Ο λόγος είναι η καλύτερη κατανόηση του τι παρακινεί την ανάληψη κινδύνων, η οποία (κατανόηση) θα μπορούσε να συμβάλει στον μετριασμό του κόστους της για την κοινωνία. Εάν εννοούνοικονομικόή ανθρώπινο κόστος, δεν διευκρινίζεται, αλλά  αυτός είναι ο λόγος που παρατίθεται. Θα μπορούσαν να υπάρξουν κι άλλοι λόγοι, όπως – κυνικότατα είπε ο ξάδελφοςμου –  η διαμόρφωση και παραγωγή μιας τέτοιας συμπεριφοράς σε εγκεφάλους ανθρώπων, όπως π.χ. στρατιωτών.Σημειωτέων ο ξάδελφος, τότε, ήταν στο νοσοκομείο, κατόπιν ατυχήματος αναρρίχησης, με δυο πόδια κι ένα κεφάλι στο γύψο και τη θεία μου στον ψυχίατρο.

Μήπως είναι κληρονομικό;

Ας δούμε, λοιπόν, τι ανακάλυψαν: Προηγούμενες έρευνες δείχνουν την κληρονομικότητα ως αίτιο της συμπεριφοράς ανάληψης ρίσκου/κινδύνων. Είναι σπάνια, ωστόσο, τα στοιχεία, σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι γενετικές διαθέσεις μεταφράζονται σε επικίνδυνη συμπεριφορά. Στη συγκεκριμένη μελέτη (28/01/2021) έγινε μια γενική νευροαπεικόνιση της επικίνδυνης συμπεριφοράς σε όλους τους τομείς, όπως κατανάλωσης αλκοόλ, καπνίσματος, της οδήγησης και της σεξουαλικής συμπεριφοράς, σε Ευρωπαϊκό δείγμα, σχεδόν, 13.000 ανθρώπων από τη Μ. Βρετανία.   Τα αποτελέσματά τονίζουν τα κληρονομικά νευροανατομικά χαρακτηριστικά ως εκδηλώσεις της γενετικής τάσης για τη λήψη κινδύνου/ρίσκου.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: DNA: Ποιά στοιχεία “κληρονομεί” το μωρό από τους γονείς

Ας ξεκαθαρίσουμε κάτι σημαντικό: εδώ, αναφερόμαστε μόνον σε ενήλικες που έχουν σώας τα φρένας και όχι σε εφήβους που «πνίγονται» μέσα στιςεκκρίσεις των ορμονών τους. Μια μελέτη, η οποία εμφανίζεται στο Journal of Youth and Teensage, διαπιστώνει ότι μόνο ένα υποσύνολο των εφήβων-εκείνοι με αδύναμο γνωστικό έλεγχο-παρουσιάζουν υπερβολικά επίπεδα παρορμητικότητας, ενεργώντας χωρίς σκέψη, και καταλήγοντας να παλεύουν με εθισμούς ή άλλα προβλήματα συμπεριφοράς ως νέοι ενήλικες.

Ανατομικές διαφορές ίσως;

Ο γνωστικός έλεγχος είναι, απλά ειπείν, η ικανότητα να ασκηθεί ένας «από πάνω προς τα κάτω», από τον εγκέφαλο προς το σώμα, έλεγχος της συμπεριφοράς, των σκέψεων και των συναισθημάτων.Αυτή η ικανότητα, συνδεδεμένη με τις εκτελεστικές λειτουργίες, στηρίζεται στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου. Ικανότητα που άλλοι έχουμε περισσότερο, άλλοι λιγότερο.

Σε έρευνα που δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2021, οι νεύρο-οικονομολόγοι Gökhan Aydogan, Todd Hare, Christian Ruff, από το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης,  εξέτασαν τα γενετικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τη συμπεριφορά ανάληψης κινδύνων. Χρησιμοποιώντας ένα  δείγμα 25.000 ανθρώπων, εξέτασαν τη σχέση μεταξύ των ατομικών διαφορών στην ανατομία του εγκεφάλου και την τάση να συμμετάσχουν σε επικίνδυνη συμπεριφορά.

Νευρολογικές διαφορές

«Βρήκαμε τόσο λειτουργικές όσο και ανατομικές διαφορές», δήλωσε ο Aydogan. Συγκεκριμένα  χαρακτηριστικά βρέθηκαν σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου:

• Στον υποθάλαμο, όπου η απελευθέρωση ορμονών (όπως η ορεξίνη, η ωκυτοκίνη και η ντοπαμίνη) ελέγχει τις νευροφυτικές λειτουργίες του σώματος. «Το νευροφυτικό σύστημα σχηματίζεται από δύο βασικά συστήματα: το συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό· έργο του είναι να ρυθμίζει τη δραστηριότητα των ζωικών λειτουργιών του οργανισμού»
• Στον ιππόκαμπο, ο οποίος είναι σημαντικός για την αποθήκευση των αναμνήσεων
• Στον ραχιοπλευρικόπρομετωπιαίοφλοιό, ο οποίος παίζεισημαντικό ρόλο στον αυτοέλεγχο και τη γνωστική σκέψη
• Στην αμυγδαλή, η οποία ελέγχει, μεταξύ άλλων, τη συναισθηματική αντίδραση στον κίνδυνο
• Στοκοιλιακό ραβδωτόστρώμα (μικρή περιοχή που σχετίζεται με την αμυγδαλή, τον ιππόκαμπο και ορισμένες περιοχές του προμετωπιαίου φλοιού),το οποίο ενεργοποιείται κατά την επεξεργασία ανταμοιβών.

Οι ερευνητές,επίσης,ανακάλυψαν και μετρήσιμες ανατομικές διαφορές στην παρεγκεφαλίδα, περιοχή που, συνήθως, δεν περιλαμβανόταν σε μελέτες συμπεριφορών κινδύνου, καθώς, έως πρόσφατα,πιστεύαμε ότι εμπλέκεται, κυρίως, στις λεπτές κινητικές λειτουργίες. Τα τελευταία χρόνια, όμως, έχουν διατυπωθεί σημαντικές αμφιβολίες, σχετικά με αυτήν την υπόθεση- αμφιβολίες τις οποίες τα νέα αποτελέσματα υποστηρίζουν. Πιο απλά, παρεγκεφαλίδα είναι δομή του εγκεφάλου που παίζει σημαντικό ρόλο στονσυντονισμό των κινήσεων. Δέχεται αισθητικές πληροφορίες και, στη συνέχεια, επηρεάζει νευρικές οδούς, ώστε να προκαλέσει τις λεπτές, ήπιες και συνδυασμένες κινήσεις. Καλείται και «ελάσσων εγκέφαλος».

Όπως βλέπουμε, όλα τα από πάνω, κάπως, συνδέονται μεταξύ τους, κάπως, συνεργάζονται και εμπλέκονται όλα στα λειτουργίες των άλλων.

«Φαίνεται ότι η παρεγκεφαλίδα παίζει, τελικά, σημαντικό ρόλο στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, όπως η συμπεριφορά ανάληψης κινδύνων», επιβεβαιώνει ο Aydogan. «Στους εγκεφάλους των, πιο ανεκτικών στον κίνδυνο, ατόμων, βρήκαμε λιγότερη φαιά ουσία σε αυτές τις περιοχές. Πώς,όμως, η φαιά ουσία επηρεάζει τη συμπεριφορά, πρέπει ακόμα να μελετηθεί περαιτέρω».

«Η φαιά ουσία χρησιμεύει για την επεξεργασία πληροφοριών στον εγκέφαλο. Αυτός ο ιστός κατευθύνει αισθητηριακά (κινητικά) ερεθίσματα σε νευρικά κύτταρα στο κεντρικό νευρικό σύστημα, όπου οι συνάψεις προκαλούν ανταπόκριση στα ερεθίσματα». Άρα, εάν υπάρχει λιγότερη φαιά ουσία, θα υπάρχει και λιγότερη ανταπόκριση στα ερεθίσματα; Όπως ερεθίσματα κινδύνου;

Στη μελέτη αυτή, είναι η πρώτη φορά που τοποθετούνται τα θεμέλια της συμπεριφοράς ανάληψης κινδύνων και  διερευνάται με ένα τόσο μεγάλο και αντιπροσωπευτικό δείγμα. Είναι,επίσης, η πρώτη μελέτη η οποία εξετάζει πιθανούς παράγοντες,όπως τη γενετική προδιάθεση, διαφορές στην ανατομία και στην λειτουργία περιοχών του εγκεφάλου, σε συνδυασμό μεταξύ τους και όχι απομονωμένα.

Προς το παρόν, δεν είναι σαφές σε ποιο βαθμό η συσχέτισηγενετικής διάθεσης και νευροβιολογικής έκφρασης είναι αιτιώδης, τονίζει ο Aydogan: «Πώς ακριβώς η αλληλεπίδραση του περιβάλλοντος και των γονιδίων καθορίζει την ανάληψη κινδύνων, απαιτεί περαιτέρω έρευνα».

Εν κατακλείδι, το μόνο σίγουρο επί του παρόντος είναι ότι υπάρχουν ανατομικές και νευρολογικές διαφορές στον εγκέφαλο αυτών των ανθρώπων.

Είναι σημαντικά αυτά τα αποτελέσματα;

«Ωραία, εμάς γιατί μας νοιάζει;» είναι μια εύλογη ερώτηση. «Γιατί να μας ενδιαφέρουν αυτοί οι ημίτρελλοι;»

Μας ενδιαφέρουν, διότι πολύ πιθανά χωρίς αυτούς, χωρίς τη συνεχήαναζήτησή τους για κίνδυνο ή την έλλειψη του φόβου τους μπροστά στον κίνδυνο, ίσως ο κόσμος μας να ήταν φτωχότερος σε ανακαλύψεις και σε πολλά άλλα. Για να καλύψουμε πρέπει να μη φοβόμαστε το άγνωστο και το άγνωστο έχει πάντα μια οσμή κινδύνου. 

Μας νοιάζει,επίσης, διότι όλο αυτό μας μαθαίνει ότι η διαφορετικότητα είναι μέροςτου ανθρώπινου γένους, ότι δεν είναι ασθένεια,όπως, συχνά, την αντιμετωπίζουμε, ότι κάθε χαρακτηριστικό έχει τις θετικές του όψεις και προσθέτει το λιθαράκι του στο κοινωνικό σύνολο. Ότι κάθε διαφορετικό δεν είναι μεμπτό, αλλά θα πρέπει να χρίζει κατανόησης και διερεύνησης και αποδοχής. 

Σκεφτείτε τοως εξής: εάν δεν υπήρχαν αυτοί οι τρελοί, πόσες ανακαλύψεις δε θα είχαν γίνει;Πόσα δε θα ξέραμε; Εάν δεν υπήρχαν αυτοί οι ημίτρελλοι να δείχνουν πολλές φορές τον δρόμο, να μας παρασύρουν,άθελα μας,σε νέες περιπέτειες, να μας δείχνουν νέες θεάσεις και καινοτόμες μεθόδους, συχνά, με κίνδυνο της ζωής τους, την οποία δεν υπολόγιζαν, θα ήμασταν που;

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Ο εγκέφαλος των καλλιτεχνών

Και, ύστερα, η έρευνα του εγκεφάλου έχει, πάντα, ενδιαφέρον- το βάθος του, τα μυστήριά του, οι ικανότητές του και οι ατελείωτες δυνατότητές του που θα πρέπει να μας μαγεύουν, να μας γοητεύουν, να μας δίνουν κίνητρο, αντί να μας φοβίζουν. 

Δεν γνωρίζουμε, γιατί είμαστε όπως είμαστε κι αυτό είναι το πιο ωραίο: υπάρχει, πάντα, χώρος για νέες απαντήσεις, για καινούργιες ερωτήσεις, χώρος για την αποδοχή αυτών, χώρος να ανοίξουμε τον νου μας,άπλετος,απέραντος χώρος για να χωρέσουμε κι άλλο μέσα μας.

Η «σκοτεινή» πλευρά των ερευνών

Και η σκοτεινή πλευρά: Ηεπιτυχία της νευρολογικής κατανόησης και γνώσης αυτής   της συμπεριφοράς, φέρει τον κίνδυνο της δημιουργίας και αναπαραγωγής της σε  εγκεφάλους, οι κάτοχοι των οποίων μπορούν, κατόπιν, να χρησιμοποιηθούν… Πως; Ως τι; Και που; Και προς όφελος ποιών; Και προς καταστροφή ποιών; Εάν κατασκευάσουμε ανθρώπους που,συνειδητά,αψηφούν τον κίνδυνοή/και τον θάνατότους, διότι, νευρολογικά, δεν είναι σε θέση να τον αντιληφθούν, τι θα έχουμε;

Εάν η συνειδητοποίηση του κινδύνου – όχι μόνον αυτού που διατρέχουμε εμείς, αλλά και αυτού που μπορεί να διατρέχουν οι άλλοι – είναι ένα από ανθρώπινα χαρακτηριστικά που μας προστατεύει; Και,εάν αυτή η συνειδητοποίηση σχετίζεται κατάτι με την ηθική μας; Διότι η συνειδητοποίηση έχει να κάνει με την συνείδηση,άρα, χωρίς συνείδηση, τι θα είμαστε;

Συντάκτης: Μάριαμ Συρεγγέλα,

Influence:

Έχει σπουδάσει ψυχολογία με μεταπτυχιακές σπουδές στο Illinois Institute of Technology (USA) και Surrey University (UK). Έχει μεγαλώσει στην Ελλάδα και στο Ιράν…