Εμείς, οι παλιοί, θυμόμαστε στο αναγνωστικό των πρώτων τάξεων του δημοτικού τον Μίμη που πλήρωνε με αυγά τα πράγματα που …
Επιτόκια καταθέσεων-δανείων: Πώς διαμορφώνεται το ύψος τους
Ας ξεκαθαρίσουμε, κατ’ αρχάς, δύο έννοιες που καμιά φορά μπερδεύουμε μεταξύ τους: τόκος και επιτόκιο. Επιτόκιο είναι το ποσοστό (%) επί του κεφαλαίου που κάποιος εισπράττει (σε κατάθεση) ή πληρώνει (σε δάνειο). Τόκος είναι το ποσόν που κάποιος εισπράττει ή πληρώνει.
Αλήθεια, τι είναι τόκος; Είναι το ενοίκιο που εισπράττουμε όταν δίνουμε ένα χρηματικό ποσόν σε κάποιον άλλο, για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Π.χ. δίνω (νοικιάζω) 1.000 ευρώ σε μία τράπεζα η οποία μου δίνει «νοίκι» 5% τον χρόνο.
Ας διευκρινίσουμε κάτι ακόμη: κατάθεση και δάνειο είναι οι δύο διαφορετικές όψεις του ίδιου νομίσματος. Όταν καταθέτω π.χ. 1.000 ευρώ σε μια τράπεζα, στην πραγματικότητα την δανείζω. Αντίστροφα, όταν η τράπεζα μου χορηγεί ένα δάνειο 1.000 ευρώ, στη πραγματικότητα μου κάνει μια κατάθεση.
Όταν η τράπεζα σας δίνει ένα δάνειο, έχει προηγουμένως ελέγξει την πιστοληπτική σας ικανότητα, δηλαδή την δυνατότητά σας να επιστρέψετε τα χρήματα στην ώρα τους, σύμφωνα με τους όρους αποπληρωμής. Αυτό το κάνει ελέγχοντας τα οικονομικά σας στοιχεία και παίρνοντας ως εξασφάλιση πρόσθετες εγγυήσεις (υποθήκη κλπ).
Το ίδιο όμως πρέπει να κάνετε και εσείς: να ελέγξετε την πιστοληπτική ικανότητα της τράπεζας, για να ελαχιστοποιήσετε τον κίνδυνο να «κουρέψει» καταθέσεις. Με ποιο τρόπο γίνεται αυτός ο έλεγχος; Θα τον δούμε σε μεταγενέστερο άρθρο, όταν θα μιλήσουμε για τις τράπεζες και την λειτουργία τους.
Ποιος καθορίζει το ύψος του επιτοκίου; Βασικός ρυθμιστής είναι η Κεντρική Τράπεζα, που στην χώρα μας είναι, φυσικά, η Τράπεζα της Ελλάδος. Έχοντας την ευθύνη για την νομισματική και οικονομική σταθερότητα της χώρας, με διάφορα εργαλεία που έχει στην διάθεσή της, όπως το προεξοφλητικό επιτόκιο, αυξάνει ή μειώνει το επίπεδο των επιτοκίων.
Το ύψος του επιτοκίου συναρτάται με τον πληθωρισμό. Όταν έχουμε, για παράδειγμα, υψηλό πληθωρισμό, π.χ. 20% (όπως πράγματι είχαμε κατά την δεκαετία του ’80) ο κόσμος δικαίως σπεύδει να αγοράσει τώρα αγαθά, πριν αυξηθεί και άλλο η τιμή τους. Έτσι όμως δημιουργεί αυξημένη ζήτηση που πυροδοτεί περισσότερο τον πληθωρισμό και μπαίνουμε σε φαύλο κύκλο. Ποιο είναι εδώ το φάρμακο; Η Τράπεζα της Ελλάδος αυξάνει τα επιτόκια με διπλό στόχο:
α. Ενθαρρύνει τον κόσμο να καταθέσει τα χρήματά του σε τραπεζικό λογαριασμό, για να καρπωθεί το υψηλότερο επιτόκιο αντί να τα ξοδέψει αγοράζοντας περισσότερα αγαθά.
β. Αποθαρρύνει τις επιχειρήσεις να κάνουν νέες επενδύσεις αφού αυξάνει το κόστος δανεισμού. Έτσι παγώνει την οικονομία και μειώνει τον πληθωρισμό.
Το επιτόκιο είναι επίσης ένα όπλο που χρησιμοποιεί η Κεντρική Τράπεζα όταν το νόμισμα της χώρας υποστεί κερδοσκοπική επίθεση. Τότε αυξάνει το ημερήσιο επιτόκιο (overnight) στο 200% ή στο 300% ώστε να ενθαρρύνει τους κατόχους του τοπικού νομίσματος να μην πουλήσουν. Οι επιθέσεις αυτές είναι σχετικά συχνές στην παγκόσμια οικονομία. Πρόσφατος στόχος ήταν η τουρκική λίρα.
Οι Κεντρικές Τράπεζες όμως δεν κερδίζουν την μάχη πάντα. Το 1992 ο Σόρος είχε επιτεθεί στην αγγλική λίρα. Μέσα σε μερικές ώρες ο Σόρος κατέγραψε κέρδη άνω του ενός δισ. δολαρίων. Το βρετανικό υπουργείο Οικονομικών υπολόγισε τις δικές του απώλειες σε 3,4 δισ. στερλίνες. Τα άλλα ευρωπαϊκά νομίσματα τότε υποτιμήθηκαν το ένα μετά το άλλο. Φαντάζεστε ποια θα ήταν η τύχη της δραχμής αν, το 2015, είχαμε επιστρέψει σε αυτήν, αντί να παραμείνουμε στην Ευρώπη και στο ευρώ; Κάθε νέα της υποτίμηση θα μείωνε την αγοραστική της αξία, εξανεμίζοντας μισθούς και συντάξεις.
Ας πάμε τώρα στα επιτόκια τραπεζικών καταθέσεων. Οι τράπεζες ανταγωνίζονται μεταξύ τους για να προσελκύσουν καταθέσεις, τις οποίες χρησιμοποιούν για να χορηγήσουν δάνεια. Τα επιτόκια καταθέσεων που προσφέρουν πρέπει να είναι αρκετά υψηλά για να δελεάσουν τους καταθέτες. Αλλά όχι πολύ υψηλά επειδή τότε θα αναγκάζονταν να αυξήσουν αντίστοιχα τα επιτόκια των δανείων τους, πράγμα που θα έδιωχνε νέους δανειολήπτες.
Πέραν του ύψους των επιτοκίων υπάρχουν και άλλα κριτήρια που προσελκύουν τους καταθέτες. Κατ’ αρχάς είναι η αξιοπιστία της τράπεζας, αφού, όπως είπαμε προηγουμένως, η κατάθεση είναι ουσιαστικά ένα δάνειο προς την τράπεζα. Ακολουθούν η ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών, η ταχύτητα, οι γνώσεις, ικανότητες, ευγένεια, εμφάνιση και προθυμία των υπαλλήλων, ο αριθμός των υποκαταστημάτων της και άλλα.
Μια τράπεζα που έχει ανάγκη ρευστότητας (πρόσκαιρη, λόγω συγκυριών ή μόνιμη, λόγω προβλημάτων) θα αναγκαστεί να αυξήσει τα επιτόκια καταθέσεων σε επίπεδα πάνω από την αγορά. Αυτό είχε συμβεί, στην δεκαετία του ΄80, με την Τράπεζα Κρήτης του Κοσκωτά, πριν ξεσπάσει το σκάνδαλο.
Στην οικονομία, ο παράγων χρόνος παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Το ίδιο κάνει και στις τραπεζικές συναλλαγές. Αν πάτε στην τράπεζά σας και ζητήσετε επιτόκια καταθέσεων σε «κλειστό» λογαριασμό (time deposit), θα σας δώσουν μια σειρά επιτοκίων για διαφορετικές χρονικές περιόδους. Π.χ. 2% για 1 μήνα, 2,15% για 2 μήνες, 2,20% για 3 μήνες, 2,25% για 6 μήνες και 2,30% για 12 μήνες. Με ποια κριτήρια θα επιλέξετε την περίοδο; Θα σταθμίσετε τρεις παράγοντες:
α. το ύψος του επιτοκίου, που εδώ είναι το 12μηνο.
β. Οι ανάγκες σας σε ρευστότητα. Αν χρειασθείτε τα χρήματά σας μετά από π.χ. 6 μήνες, προφανώς θα επιλέξετε αυτή την περίοδο.
γ. Τις προβλέψεις σας για τις μελλοντικές κινήσεις των επιτοκίων. Αν πιστεύετε ότι μετά από π.χ. ένα μήνα τα επιτόκια θα αυξηθούν εν όψει οικονομικών εξελίξεων, τότε θα επιλέξετε αυτή την περίοδο ώστε να καρπωθείτε το υψηλότερο επιτόκιο. Αντίθετα, αν πιστεύετε ότι θα πέσουν τα επιτόκια, θα επιλέξετε το 12μηνο για τον αντίστροφο λόγο.
Προκειμένου να τονώσει την οικονομική δραστηριότητα μιας χώρας, η Κεντρική της Τράπεζα ρίχνει χαμηλά τα επιτόκια μειώνοντας το κόστος δανειοδότησης. Έτσι οι επιχειρήσεις ενθαρρύνονται να δανειστούν για να κάνουν νέες επενδύσεις. Καμιά φορά όμως τα επιτόκια ρίχνονται τόσο χαμηλά που γίνονται μηδενικά ή αρνητικά. Αυτό συμβαίνει τώρα με τις ευρωπαϊκές τράπεζες όπου ο καταθέτης όχι μόνο δεν εισπράττει τόκο αλλά πληρώνει τόκο, που αντιπροσωπεύει τα φύλακτρα για και την ασφάλεια που του παρέχει η τράπεζα στην διαφύλαξη των χρημάτων του.
Για το Euribor και το Libor, τα οποία έχουν μπει για τα καλά στη ζωή μας, κυρίως μέσω των στεγαστικών δανείων, θα μιλήσουμε στο επόμενο άρθρο μας.
Άρης Γαβριηλίδης, Οικονομολόγος, Συγγραφέας, Εικαστικός.
Περισσότερα στην ιστοσελίδα www.arisgavriilidis.gr
