Ενθάρρυνση κριτικής σκέψης στο σχολείο

Πολλές φορές συγχέουμε τον όρο «κριτική σκέψη» με την συσσώρευση γνώσεων και πληροφοριών . Κάποιος με πολλές γνώσεις και καλή μνήμη, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχει εξίσου ανεπτυγμένη και την κριτική σκέψη.  

Επίσης ένας διαρκής προβληματισμός ή η τάση για επίκριση των άλλων δεν θεωρείται  ως δεξιότητα κριτικής σκέψης.  Κριτική σκέψη είναι τα λογικά συμπεράσματα και η ανάλυση δεδομένων και πληροφοριών, η εκτίμηση διαφόρων πηγών, η παρατήρηση φαινομένων, ευρήματα από έρευνες , με αντικειμενική και αμερόληπτη κριτική.

Ένας εκπαιδευτικός μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά τους μαθητές του στην καλλιέργεια κριτικής σκέψης, που είναι τόσο απαραίτητη για τη ζωή.

Στρατηγικές που μπορούν να ακολουθήσουν οι εκπαιδευτικοί:

Συζητήστε τις παρανοήσεις των μαθητών σχετικά με την κριτική σκέψη

Οι αντιλήψεις των μαθητών μπορεί να διαφέρουν σημαντικά από αυτές των εκπαιδευτικών. Το να κατανοήσουμε την αντίληψη των μαθητών βοηθά να συζητήσουμε λανθασμένες αντιστοιχίες και παρανοήσεις:

Είναι καλύτερα να δείχνουμε από το διδάσκουμε. «Σκεφτείτε δυνατά»  πως περιορίζετε μια ευρεία ερευνητική ερώτηση, εξερευνώντας και αποκλείοντας κάποιες επιλογές. Όταν οι μαθητές εξοικειωθούν με τα βήματα της σκέψης σας, είναι ευκολότερο να τα μιμηθούν.

Κατευθύνετε τους μαθητές σας σε πηγές πληροφόρησης

1) Προτείνετε στους μαθητές σας πηγές πληροφοριών.

2) Βοηθήστε τους στην αξιολόγηση των πηγών. Δώστε έναν οδηγό (συνάφεια, αξιοπιστία, επικαιρότητα).

3) Συζητήστε τις εκτιμήσεις, για να αναπτύξουν τις ικανότητές τους.

4) Αξιολογήστε τις πηγές σε συγκεκριμένο πλαίσιο (χρονική περίοδο, λογοτεχνία) για πιο αυθεντική εξάσκηση.

Μη συνεργάσιμοι μαθητές

Πολλοί μαθητές αισθάνονται ανίκανοι να αμφισβητήσουν τις ιδέες των άλλων (λόγω πολιτισμικού υπόβαθρου ή προσωπικότητας).  Πολλοί θεωρούν ανίκανους τους εαυτούς τους να κρίνουν άλλους, έως ότου αναπτύξουν τη δική τους τεχνογνωσία. Κάποιοι μη συγκρουσιακοί χαρακτήρες αισθάνονται άβολα να σχολιάσουν τα επιχειρήματα κάποιου άλλου. Ως συνέπεια έχουμε οι μαθητές να παραμένουν σιωπηλοί κατά τη διάρκεια των συζητήσεων ή να παρουσιάζουν μια δυσφορία.

Ενθαρρύνετε τους μαθητές να κρίνουν κατάλληλα

Βεβαιώστε τους μαθητές  ότι είναι λογικό να αμφισβητούμε κάποιες ιδέες με κατάλληλο τρόπο και ότι εκτιμάτε την εποικοδομητική κριτική. Όταν εκφράσουν την άποψή τους, τονίστε ότι αυτό που ανέφεραν είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα κριτικής σκέψης και πόσο βοήθησε η κριτική τους άποψη. Τα υποστηρικτικά σας σχόλια μπορούν να εξυπηρετήσουν, ώστε να τους βγάλουμε από τη «ζώνη άνεσής τους». Μπορούμε να εξηγήσουμε ότι αυτό το είδος πνευματικής δυσφορίας συχνά είναι αυτό που μας ωθεί να μεγαλώσουμε και να αναπτυχθούμε.

Διαρθρώστε τις δραστηριότητες, ώστε να αποκτήσουν κριτική εμπειρία

Όταν υπάρχει μια εργασία που οι μαθητές βρίσκουν δύσκολη, η δομημένη συζήτηση είναι συχνά ένας τρόπος να κάνουμε την άσκηση ευκολότερη. Μπορούμε να παρέχουμε μια δομημένη μορφή συζήτησης βοηθώντας τους να αισθανθούν άνετα με την κριτική.

Παρέχετε στους μαθητές το κατάλληλο λεξιλόγιο για ευγενική κριτική

Ακόμη και αν οι μαθητές γνωρίζουν ότι περιμένουμε να συμμετάσχουν στην κριτική ανάλυση κάποιου θέματος, ενδεχομένως να μην έχουν τις λεκτικές ικανότητες ή την αυτοπεποίθηση να εκφράσουν τις ιδέες τους χωρίς το φόβο να υπερβούν τα όρια.

• Πρόκειται να διαφωνήσω με αυτήν την ιδέα…
• Απλά σκέφτομαι δυνατά… αλλά..
• Αυτή η οπτική του κειμένου/ λύσης δε λειτούργησε σε μένα, επειδή…

Κριτικάρουμε την ιδέα και όχι το πρόσωπο που την εκφράζει.

Μιλάμε στο πρώτο πρόσωπο και όχι στο δεύτερο για να εκφράσουμε την αντίληψή ή την προοπτική μας.

Να είστε σαφής με τα κριτήρια που θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν για την αξιολόγησή τους

Δώστε στους μαθητές μια σειρά από προτροπές και ερωτήματα που πρέπει να αναρωτηθούν.

• Έχω λάβει υπόψη μου εναλλακτικές προοπτικές και αντεπιχειρήματα;
• Πώς μπορώ να κάνω την εργασία μου πιο σχετική στο πλαίσιο που μου ζητείται;
• Ποιες είναι οι ανεπάρκειες ή τα ευπαθή σημεία της εργασίας μου; Πώς μπορώ να τα μειώσω;

Με αυτό τον τρόπο, μια άγνωστη διαδικασία μπορεί να γίνει εποικοδομητική.

Φόβος του γραπτού και έλλειψη εμπιστοσύνης στις ικανότητές τους

Οι μαθητές οι οποίοι δεν είναι εξοικειωμένοι με γραπτές εξετάσεις, αυτοί οι οποίοι έχουν λάβει αρνητική κριτική για τις γραπτές τους αναθέσεις ή απλά έχουν χαμηλούς βαθμούς λόγω των γραπτών, μπορεί να έχουν μια παγιωμένη άποψη ότι απλά δεν μπορούν να τα καταφέρουν και η προσέγγιση των γραπτών εξετάσεων είναι απλά μια προσδοκία αποτυχίας και άγχους ότι απλά δε θα μπορέσουν να τα καταφέρουν.

• Αναθέστε εργασίες «χαμηλού κινδύνου»

Δώστε στους μαθητές την ευκαιρία να εξασκηθούν με εργασίες που δε θα βαθμολογηθούν. Θα τους δοθεί η ευκαιρία να εξασκήσουν τις δεξιότητες γραφής που διαθέτουν. Σταδιακά οι αναθέσεις θα δυσκολεύουν (επίσημα έγγραφα, ερευνητικά έργα). Ενθαρρύνετέ τους να εκτελέσουν αναθέσεις στο επιθυμητό σας επίπεδο χρησιμοποιώντας θετικά σχόλια για όσα έχουν καταφέρει.

Συντάκτης: Κική Τσιρίδου, Εκπαιδευτικός

Influence:

Καθηγήτρια Αγγλικής γλώσσας, πραγματογνώμονας της Αγγλικής, μεταφράστρια, γραφολόγος, σεναριογράφος…