Δυστοπία, η κοινωνία σε κρίση (Μέρος Β΄)
Όπως σημειώθηκε και στο Α΄ μέρος του άρθρου, στο σημείο αυτό θα αναφερθούμε γενικά σε κάποια κοινά στοιχεία που έχουν οι τόποι στους οποίους αναφερόμαστε, και επιπλέον θα κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά σε κάποια συγκεκριμένα έργα που έχουν αφήσει τη σφραγίδα τους και έχουν θέσει τις βάσεις στον τομέα. Η παρουσίαση δεν μπορεί να μην ξεκινήσει από τη λογοτεχνία. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι, αν δεν υπήρχε η λογοτεχνική σύλληψη των δυστοπικών κόσμων, δεν θα μπορούσε να υπάρχει κινηματογραφική φιλμογραφία ικανή για παρουσίαση. Η συντριπτική πλειοψηφία των σημαντικότερων ταινιών αυτής της κατηγορίας είναι μεταφορές βιβλίων.
Η λογοτεχνία από νωρίς έθεσε τις βάσεις του ουτοπικού και του δυστοπικού κόσμου. Και αν η ουτοπία ήταν και είναι το απωθημένο και ο προορισμός της πλειοψηφίας, η δυστοπία είναι ίσως πιο εφικτός τόπος για να αγκυροβολήσει μια κοινωνία. Η πρώτη νύξη της δυστοπικής απεικόνισης του κόσμου συναντιέται στη φιλοσοφία, και πιο συγκεκριμένα στη βιβλιογραφική κληρονομιά του Πλάτωνα. Είναι γνωστές οι συντηρητικές απόψεις που εκφράζονται στο έργο αυτού του μεγάλου στοχαστή για την κοινωνία και τον κόσμο που ζούσε. Το περιβόητο αλληγορικό σκηνικό στο σπήλαιό του είναι η πρώτη δυστοπική σύλληψη της ανθρώπινης φαντασίας. Οι άνθρωποι ζουν και αντιλαμβάνονται τις σκιές του πραγματικού κόσμου. Έχουν γυρίσει την πλάτη στην πραγματικότητα και επιλέγουν να δουν τη σκιά της. Μια μαύρη απόχρωση, μια χωρίς λεπτομέρειες, γεύσεις και αρώματα πραγματικότητα. Αυτό κατά τον Πλάτωνα δεν είναι επιλογή αλλά η μόνη δυνατότητα του ανθρώπου. Ο πυρήνας του δυστοπικού κόσμου βρίσκεται σε αυτή την απεικόνιση.
Σε πολλά λογοτεχνικά έργα, οι πρωταγωνιστές ζουν μέσα σε κόσμους που δεν είναι παρά αγγελικά παραποιημένες μικρές ή μεγάλες κολάσεις επί Γης. Η πρώτη λογοτεχνική αναφορά σε έναν καθαρά μελλοντικό δυστοπικό κόσμο γίνεται από τον Γουέλς στη Μηχανή του Χρόνου. Εκεί ο ήρωάς του καταφέρνει να φτιάξει μια μηχανή που τον πηγαίνει στο πολύ μακρινό μέλλον, κάνοντας ένα άλμα 800.000 ετών. Από τα μάτια του περνάνε πόλεμοι και φυσικές καταστροφές. Η αναγέννηση του πλανήτη και η δημιουργία μιας κοινωνίας μέσα σε ένα νέο πράσινο περιβάλλον, χωρίς ίχνος τεχνολογικής γνώσης. Είναι, όμως, ένας παράδεισος αυτό που βιώνει η ανθρωπότητα; Έντρομος ανακαλύπτει ότι οι άνθρωποι της επιφάνειας της Γης δεν είναι τίποτα άλλο από τα «κατοικίδια» ενός λαού μεταλλαγμένων ανθρώπων που μπορεί να ζει μόνο στα έγκατα της Γης.
Με πρότυπο το πλατωνικό σπήλαιο έχουν γραφτεί και τρία εμβληματικά βιβλία στο χώρο της δυστοπικής λογοτεχνίας. Το Εμείς, το Θαυμαστός Νέος Κόσμος και το 1984 είναι τα βιβλία αναφορές του περασμένου αιώνα όσον αφορά τη λογοτεχνική δυστοπία. Και τα τρία αναφέρονται σε κοινωνίες που έχουν μετασχηματιστεί σε απολυταρχικά καθεστώτα. Οι πολίτες έχουν γεννηθεί μέσα σε αυτές τις συνθήκες και έχουν γαλουχηθεί με αυτές τις αξίες, έτσι ώστε να θεωρούν τον τρόπο ζωής τους φυσιολογικό, ηθικό και τον μόνο αληθινό. Στο Εμείς και στο 1984 οι κοινωνίες είναι σκληρές, αστυνομοκρατούμενες, μιλιταριστικές και στραγγαλίζουν την προσωπική ζωή των πολιτών τους. 
Ο Μεγάλος αδελφός του Όργουελ παρακολουθεί και ελέγχει τα πάντα. Στο Θαυμαστό Νέο Κόσμο, το πλέον πρωτότυπο και σοκαριστικό μυθιστόρημα του περασμένου αιώνα, η κοινωνία είναι μια σεξουαλικά ελευθερωμένη κοινωνία στην οποία η ατομικότητα και η προσωπική ζωή πλέον δεν υπάρχουν. Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται με τεχνητό τρόπο και ακολουθείται μια διαδικασία ανάπτυξης των εμβρύων, των μωρών, των παιδιών και των εφήβων, η οποία τους χωρίζει σε πέντε τάξεις ανάλογα με τον ρόλο που τους αντιστοιχεί στην κοινωνία. Δεν γεννάνε πλέον οι γυναίκες, όλοι ανήκουν σε όλους ερωτικά, η υπερκατανάλωση αγαθών είναι υποχρέωση των πολιτών και για να νιώθουν όλοι μια κίβδηλη ευδαιμονία παίρνουν ένα κρατικό ναρκωτικό, το σώμα. Ο απόλυτος εφιάλτης.
Σε πολλές περιπτώσεις, θίγονται θέματα που έχουν να κάνουν με τη λογοκρισία στην τέχνη, την ενημέρωση και τον πολιτισμό. Το πιο γνωστό βιβλίο σε αυτό το θέμα είναι το Φαρενάιτ 451, στο οποίο όλα τα βιβλία καταστρέφονται. Ελάχιστοι λογικοί άνθρωποι μέσα σε αυτή την παράνοια προσπαθούν να διασώσουν κάτι από τον πολιτισμό, αποστηθίζοντας κάποιο βιβλίο. Ένας διώκτης τους έρχεται σε επαφή με τα βιβλία και γίνεται και αυτός ένα ζωντανό βιβλίο. Η προσπάθεια αυτή όμως δεν έχει καμία πιθανότητα στο παρανοϊκό περιβάλλον που ζει.
Η οικολογική και όχι μόνο εξέλιξη του πλανήτη έχει γίνει αντικείμενο σχολιασμού για πολλούς συγγραφείς. Η αγωνία για το μέλλον της ανθρωπότητας, σε έναν κόσμο που αλλάζει, που ο υπερπληθυσμός κοντεύει να στεγνώσει τον πλανήτη από πρώτες ύλες, που συνεχώς νέες αρρώστιες ξεπηδούν και οι επιδημίες μπορεί να είναι η αιτία να αφανιστεί όλος ο πληθυσμός. Στο Logan’s Run, η μελλοντική κοινωνία σκοτώνει όλους τους ανθρώπους μόλις φτάσουν την ηλικία των 21 ετών για να ελέγξει τον πληθυσμό. Στο Τα παιδιά των ανθρώπων, η παγκόσμια κοινότητα έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με τη σκληρή πραγματικότητα της ατεκνίας. Όλες οι γυναίκες είναι στείρες και το τελευταίο παιδί έχει γεννηθεί 18 χρόνια πριν τον ιστορικό χρόνο του βιβλίου. Η κοινωνία έχει γίνει βίαιη, μιλιταριστική και οι άνθρωποι δεν νιώθουν καμιά ελπίδα για το μέλλον, ώσπου μια νεαρή κοπέλα μένει έγκυος. Ο ήρωας του βιβλίου προσπαθεί να τη σώσει και να τη μεταφέρει σε ένα πλοίο μακριά από την παράνοια.
Πολλοί συγγραφείς ασχολούνται με τους νέους και κυρίως τους εφήβους, μια ηλικιακά εκρηκτική κατηγορία ηρώων. Σε κόσμους που ασφυκτιούν, καταπιέζονται και δέχονται συνεχώς νουθεσίες για το σωστό και ηθικό, οι νέοι αντιδρούν. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το Uglies, στο οποίο όλοι οι άνθρωποι μόλις γίνουν 16 τελειοποιούν τα πρόσωπά τους με χειρουργικές επεμβάσεις. Υπάρχουν και οι αντιδραστικοί σε αυτό, οι οποίοι καταλήγουν να ζουν αποδιωγμένοι στο δάσος. Επίσης, ίσως τα πλέον γνωστά βιβλία, τα Hunger Games, στα οποία η κοινωνία αναβιώνει τις ρωμαϊκές αρένες προς τέρψιν της κοινωνικής ελίτ και με θύματα νέα παιδιά.
Σε μελλοντικές κοινωνίες που έχουν καταστραφεί οικονομικά ή οι οικονομικές διαφορές είναι χαώδεις, αυξάνεται η βία και η διαφθορά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα The Running Man και Clockwork Orange, στα οποία οι κοινωνίες είναι οικονομικά διαλυμένες και παράγουν νέους χωρίς ηθική, εξαιρετικά βίαιους και κυνικούς. Στο πρώτο προσπαθούν με τηλεπαιχνίδια να καταστείλουν τη βία δίνοντας στους τηλεθεατές βία χωρίς όρια. Στο δεύτερο, η ελιτίστικη άρχουσα τάξη προσπαθεί να φέρει στον ίσιο δρόμο, τους άεργους, βίαιους και κυνικούς νέους που παράγει η ίδια.
