Δημιουργική Μουσική: Ένας “σαματάς” για κοινωνική και συναισθηματική ωρίμανση (Α’ Μέρος)
Όλοι έχουμε κάποια μουσικότητα μέσα μας. Άλλοι σε υψηλό βαθμό, άλλοι σε χαμηλότερο. Γεγονός είναι ότι, αν και δεν είμαστε όλοι Bach ή Mozart, μπορούμε να εκφράσουμε αυτή τη μουσικότητα παράγοντας τη δική μας μουσική παίζοντας ένα οποιοδήποτε όργανο. Δεν χρειάζεται να είμαστε γνώστες ή σπουδαστές της μουσικής. Αρκεί να μας αρέσει, να έχουμε ενθουσιασμό και να το τολμήσουμε.
Όταν ένα παιδί μαθαίνει για πρώτη φορά να ζωγραφίζει ή να γράφει, το ενθαρρύνουμε να εκφραστεί ελεύθερα, να αυτοσχεδιάσει και να συνθέσει το δικό του έργο. Η εκπαίδευση στην τέχνη της ζωγραφικής του δίνεται κατά τέτοιον τρόπο ώστε να το βοηθήσει να δημιουργήσει ελεύθερα ξεπερνώντας τις τεχνικές δυσκολίες. Όσες περισσότερες γνώσεις και εμπειρίες αποκτά, όσα πιο πολλά μέσα του παρέχουμε, τόσο πιο πλούσια και αναπτυγμένα είναι τα έργα που ζωγραφίζει.
Γιατί, λοιπόν, να διδάξουμε τη μουσική διαφορετικά;
Η μόνη εξήγηση μπορεί να είναι το γεγονός ότι η μουσική ερεθίζει το όργανο της ακοής, ενοχλώντας, ίσως, ορισμένους ανθρώπους και ότι η δημιουργική μουσική το ερεθίζει ακόμη περισσότερο και μπορεί να ενοχλήσει πάρα πολλούς ανθρώπους, αφού σε πρώτο άκουσμα πολλοί θα την χαρακτήριζαν «σαματά».
Μια άλλη εξήγηση είναι ότι η μουσική συχνά γίνεται εργαλείο κοινωνικοποίησης του ατόμου μόνο όταν παίζεται σε ομάδες, π.χ. ένα μουσικό συγκρότημα ή μια παρέα που τραγουδά συνοδεία μιας κιθάρας.
Τέλος, η μουσική είναι μια τέχνη που ακούγεται και δεν διαβάζεται σαν ένα βιβλίο ή σαν κάποιο πίνακα ζωγραφικής που μπορούμε να τον κοιτάξουμε όποτε θελήσουμε. Τη μουσική που παράγουμε μπορούμε να την ξανακούσουμε μόνο αν την ηχογραφήσουμε. Ποτέ το ίδιο μουσικό κομμάτι δεν εκτελείται με τον ίδιο τρόπο, όσο έμπειρος και αν είναι ο μουσικός που το εκτελεί, διότι οι παράγοντες που επηρεάζουν την εκτέλεση είναι εσωτερικοί και εξωτερικοί, πέρα από τις γνώσεις και το ταλέντο του μουσικού.
Δημιουργική Μουσική και παραδοσιακός τρόπος διδασκαλίας
Η Δημιουργική Μουσική (ΔΜ) δεν έρχεται να αντικαταστήσει τον «παραδοσιακό» τρόπο διδασκαλίας της μουσικής. Αντίθετα, τον συμπληρώνει και τον ολοκληρώνει. Ό, τι διδάσκεται ή μαθαίνει κάποιος σε έναν από τους δύο χώρους του είναι χρήσιμο στον άλλον. Συχνά συναντάμε περιπτώσεις παιδιών που ενώ δυσκολεύονται στον χώρο της «παραδοσιακής» διδασκαλίας, στον χώρο της ΔΜ εξελίχθηκαν και προόδευσαν ικανοποιητικά με αποτέλεσμα να αποδώσουν καλύτερα και στις σπουδές τους. 
Σε άλλες περιπτώσεις, πολλά παιδιά διακόπτουν τις σπουδές τους στη μουσική είτε γιατί «πέφτει» το ενδιαφέρον τους είτε γιατί «στρίβουν» στα δύσκολα, οπότε η ΔΜ μπορεί να είναι ένας τρόπος επαναφοράς τους στον χώρο της μουσικής και να τους δώσει την ευκαιρία μιας καινούριας αρχής στις σπουδές τους. Προσωπικά, η ενασχόλησή μου με την ΔΜ με έχει βοηθήσει στη διδασκαλία του πιάνου, επινοώντας συχνά ασκήσεις και παιχνίδια για την κατανόηση του ρυθμού και του χρόνου.
Τι χρειαζόμαστε για τη ΔΜ;
Οπωσδήποτε χρειαζόμαστε μια ομάδα που θα αποτελείται από άτομα περίπου της ίδιας ηλικίας (παιδιά και ενήλικες, όλοι μπορούν, αρκεί να θέλουν). Δουλεύουμε σε έναν μεγάλο και άνετο χώρο. Προσωπικά μου αρέσει να καθόμαστε όλοι κάτω σε έναν μεγάλο κύκλο έχοντας τα όργανα στην αρχή στη μέση του κύκλου.
Επίσης, χρειαζόμαστε μουσικά όργανα για την ορχήστρα μας. Στην ορχήστρα της ΔΜ έχουν θέση όλα τα μουσικά όργανα (συμβατικά και αυτοσχέδια) και όλα τα αντικείμενα με τα οποία μπορούμε να παράγουμε ήχους. Για παράδειγμα, μαράκες, ξυλόφωνα, μεταλλόφωνα, σείστρα, κλακέτες, κιθάρες, φυσαρμόνικες, μπουκάλια, τσατσάρες, σφυρίχτρες, γλάστρες, καρφιά, ντενεκέδες κλπ. Φυσικά, ας μην ξεχνάμε το σώμα μας.
Επιπλέον, χρειαζόμαστε τον συντονιστή της δραστηριότητας, ο οποίος θα δομήσει το πρόγραμμα με αρχή, μέση, τέλος, με στόχο και αποτέλεσμα. Ο συντονιστής πρέπει να μπορεί να δίνει ξεκάθαρες οδηγίες και να ενθαρρύνει τη συμμετοχή όλων, δίνοντας και αυτός το παράδειγμα με τη δική του συμμετοχή. Καλό θα είναι να έχει κάποιες μουσικές γνώσεις, αλλά δεν είναι απαραίτητη η μουσική εξειδίκευση. Αρχικά, ο συντονιστής παίζει και το ρόλο του μαέστρου, αλλά αυτός ο ρόλος μπορεί να εναλλάσσεται μεταξύ των συμμετεχόντων.
Τέλος, χρειαζόμαστε ιδέες για παιχνίδια και ασκήσεις.
Η δραστηριότητα διαρκεί 45΄-60΄. Το περισσότερο κουράζει και το λιγότερο δεν δίνει την ευκαιρία σε όλους να «πάρουν μπρος».
Καλό θα είναι να ηχογραφείται κάθε μουσικό αποτέλεσμα, ώστε οι «μουσικοί» να μπορούν να ξανακούσουν τις δημιουργίες τους. Ρόλος του συντονιστή είναι να βοηθήσει τους συμμετέχοντες να ξεπεράσουν το φράγμα της ντροπής και τον φόβο του λάθους. Όλοι συμμετέχουν και εκφράζονται αυθόρμητα. Σιγά σιγά αναπτύσσεται τέτοια δυναμική στην ομάδα που επιτρέπει την έκφραση γνώμης, την ανταλλαγή απόψεων, την αλληλοενθάρρυνση και τον αλληλοσεβασμό. Έτσι, ο καθένας αναπτύσσει την αυτοκριτική του, βελτιώνει την απόδοσή του και γεννά καινούριες ιδέες. Η κριτική δεν έχει θέση εδώ.
Σαν μουσικός πιστεύω ότι αξίζει να ασχοληθούμε με τη ΔΜ, διότι μας ανοίγει νέους ορίζοντες και δίνουμε την ευκαιρία σε ακόμη περισσότερα άτομα να γνωρίσουν τη μουσική και να την απολαύσουν. Και αν πολλοί πιστεύουν ότι ο «σαματάς» δεν εξευγενίζει την ψυχή, σας διαβεβαιώνω ότι μέσα από την ομαδική διαδικασία οι συμμετέχοντες μαθαίνουν να συνεργάζονται, να ακούν ο ένας τον άλλον, να συντονίζονται, να προσπαθούν για έναν «κοινό» σκοπό και να μοιράζονται γνώσεις, εμπειρίες και ιδέες. Ακόμη, τους δίνεται η ευκαιρία να πειραματιστούν με τους ήχους και να αναπτύξουν τη φαντασία τους. Έτσι, αποκτούν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και στους άλλους, μαθαίνουν συμβιβάζονται παραμερίζοντας τον ανταγωνισμό και την αυτοπροβολή και συνειδητοποιούν πόσο σημαντική είναι η συμβολή του καθενός στο έργο που παράγουν. Υπάρχει ωραιότερος τρόπος για να φτάσει κάποιος στην κοινωνική και συναισθηματική ωρίμανση, ας είναι και «σαματάς»…
Σόφη Κώττη
Associate Piano Teacher, London Trinity College
Βρείτε την παιδαγωγό Σόφη Κώττη στο Facebook.
