Διαταραχές του ύπνου στα παιδιά (Μέρος Α’)
Οι διαταραχές του ύπνου αποτελούν ένα μεγάλο και σοβαρό κεφάλαιο της ψυχοπαθολογίας όχι μόνο των ενηλίκων, αλλά πολύ συχνά και των παιδιών & εφήβων. Σύμφωνα με το Εγχειρίδιο Κλινικής Ψυχιατρικής (DSM-IV), οι διαταραχές του ύπνου ταξινομούνται σε δυο μεγάλες κατηγορίες:
1. Τις πρωτοπαθείς διαταραχές
2. Τις διαταραχές που συνδέονται με άλλη ψυχική διαταραχή
Η πρώτη κατηγορία των πρωτοπαθών διαταραχών του ύπνου, θεωρούνται ως το αποτέλεσμα δυσλειτουργίας της φυσιολογικής ικανότητας ενός οργανισμού να ρυθμίσει τους μηχανισμούς ύπνου-εγρήγορσης. Αντίθετα, στη δεύτερη κατηγορία, οι διαταραχές του ύπνου είναι το αποτέλεσμα κάποιας άλλης ψυχικής διαταραχής ή της χρήσης φαρμάκων.
Κατηγορίες πρωτοπαθών διαταραχών
Οι πρωτοπαθείς διαταραχές ύπνου περιλαμβάνουν 2 ομάδες διαταραχών:
· Τις δυσυπνίες, οι οποίες αφορούν στη δυσκολία του ατόμου να αποκοιμηθεί ή να κοιμηθεί συνεχόμενα
· Τις παραϋπνίες, που αφορούν δυσάρεστες και ασυνήθιστες μορφές συμπεριφοράς που εκδηλώνονται κατά τη διάρκεια του ύπνου και τον διακόπτουν.
Δυσυπνίες
Επεισόδια δυσυπνιών (με εξαίρεση τη ναρκοληψία), είναι συνήθη στα παιδιά, αν και σπάνια πληρούνται όλα τα κριτήρια του εγχειριδίου ψυχιατρικής των ενηλίκων για τη διάγνωση των διαταραχών αυτών στα παιδιά. Οι βασικές μορφές δυσυπνιών είναι οι εξής:
1. Πρωτοπαθής αϋπνία
Αφορά στη δυσκολία επέλευσης ή διατήρησης του ύπνου ή στην ύπαρξη μη αναζωογονητικού ύπνου για τουλάχιστον 1 μήνα.
2. Πρωτοπαθής υπερυπνία
Κύριο χαρακτηριστικό εδώ αποτελεί η υπερβολική υπνηλία για τουλάχιστον 1 μήνα. Είναι στιγμές που το παιδί, βρισκόμενο σε κατάσταση χαμηλής διέγερσης (π.χ. όταν βλέπει τηλεόραση), έχει τα μάτια ανοιχτά, μπορεί να απαντήσει μονολεκτικά σε απλές ερωτήσεις, δε μπορεί όμως να απαντήσει σε πολυπλοκότερες και η ικανότητά του για απόκτηση νέων πληροφοριών είναι ελάχιστη.
3. Ναρκοληψία
Χαρακτηρίζεται από αιφνίδια επεισόδια ύπνου REM* που διαρκούν από 10 έως 20 λεπτά ενώ το άτομο βρίσκεται σε εγρήγορση. Το παράδοξο εδώ είναι πως το άτομο περνά ξαφνικά στη φάση του ύπνου REM, χωρίς να προηγηθεί η φάση του ύπνου ΝREM**, ενώ βρισκόταν σε πλήρη εγρήγορση. Η διαταραχή αυτή εμφανίζεται συνήθως στο τέλος της εφηβείας, ενώ η πλήρης συμπτωματολογία εκδηλώνεται εξαιρετικά σπάνια πριν από την ηλικία των 10 ετών.
4. Διαταραχή του ύπνου συνδεόμενη με την αναπνοή
Πρόκειται για αποδιοργάνωση του ύπνου που οδηγεί σε υπερβολική υπνηλία ή αϋπνία. Θεωρείται ότι οφείλεται σε συνδεόμενη με τον ύπνο αναπνευστική διαταραχή. Η πιο συνήθης μορφή αυτής της διαταραχής στα παιδιά είναι το σύνδρομο της αποφρακτικής υπνικής άπνοιας, που χαρακτηρίζεται από δυνατό ροχαλητό, ακολουθούν παύσεις άπνοιας και σύντομες εγέρσεις ή ανήσυχες κινήσεις. Εξαιτίας των αναπνευστικών δυσκολιών, τα παιδιά κάνουν ανήσυχο ύπνο, ενδέχεται να βρέχουν το κρεβάτι τους τη νύχτα (νυχτερινή ενούρηση) και πολλές φορές υιοθετούν παράξενες στάσεις ύπνου με σκοπό να διευκολύνουν την αναπνευστική τους λειτουργία. Αποτέλεσμα του κακού ύπνου, είναι η αίσθηση κούρασης καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, η εκδήλωση συμπτωμάτων απροσεξίας και υπερκινητικότητας, που τυχόν μπορεί να παρερμηνευτούν ως συμπτώματα άλλης αναπτυξιακής διαταραχής (π.χ. ΔΕΠ-Υ).
Παραϋπνίες
Αποτελούν τη δεύτερη κατηγορία πρωτοπαθών διαταραχών ύπνου, και χαρακτηρίζονται από την εισβολή περιστατικών εγρήγορσης κατά τη διάρκεια του νυχτερινού ύπνου. Οι βασικές μορφές είναι:
1. Διαταραχή εφιαλτών
Χαρακτηρίζεται από επανειλημμένες αφυπνίσεις με λεπτομερή ανάκληση εκτενών και εξαιρετικά τρομακτικών ονείρων. Αυτά συνήθως αφορούν απειλές κατά της ασφάλειας και της επιβίωσης. Εμφανίζονται κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, δηλαδή συνήθως τις πρωινές ώρες.
Κατά την αφύπνιση, το άτομο είναι σε θέση να ανακτά γρήγορα τον προσανατολισμό και την εγρήγορσή του.
Η ένταση και η συχνότητα των εφιαλτών επηρεάζεται από αγχώδεις και συναισθηματικά τραυματικές εμπειρίες στη ζωή του ατόμου.
Οι εφιάλτες ξεκινούν συνήθως στην ηλικία μεταξύ τριών & έξι ετών και σχετίζονται με φόβους τιμωρίας ή εγκατάλειψης.
2. Διαταραχή ενύπνιου τρόμου
Χαρακτηρίζεται από επανειλημμένα επεισόδια αιφνίδιας αφύπνισης, τα οποία αρχίζουν με μια κραυγή πανικού και συνοδεύονται από έντονο φόβο και σημεία διέγερσης του αυτόνομου νευρικού συστήματος ***. Εμφανίζονται συνήθως μια έως τρεις ώρες αφότου έχει το άτομο αποκοιμηθεί, κατά τη μετάβαση δηλαδή από το στάδιο ΝREM στο στάδιο REM.
Κατά τη διάρκεια του επεισοδίου το άτομο συνήθως δεν ανταποκρίνεται στις προσπάθειες των άλλων να το ηρεμήσουν. Επιπλέον, δε μπορεί να προσδιορίσει την αιτία του τρόμου του και την επόμενη μέρα συνήθως δε θυμάται καν το επεισόδιο.
Εάν αφυπνιστεί, φαίνεται αποδιοργανωμένο και δυσκολεύεται να προσανατολιστεί στο χώρο και στο χρόνο.
3. Διαταραχή υπνοβασίας
Χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια έγερσης από το κρεβάτι και βάδισης κατά τη διάρκεια του ύπνου. Ενώ το άτομο βαδίζει, το βλέμμα του είναι καθηλωμένο, το πρόσωπο ανέκφραστο, οι κινήσεις δεν είναι καλά συντονισμένες και η βάδιση δε φαίνεται να οδηγεί προς κάποια κατεύθυνση με συγκεκριμένο σκοπό.
Το άτομο μπορεί να αφυπνιστεί μόνο με μεγάλη δυσκολία. Σε περίπτωση που αφυπνιστεί (αλλά και την επόμενη μέρα), δεν είναι σε θέση να θυμάται τι έχει συμβεί, παρουσιάζει εν ολίγοις αμνησία για το επεισόδιο.
Για πρώτη φορά εμφανίζεται στην ηλικία μεταξύ τεσσάρων και οκτώ ετών, ενώ το επεισόδιο της υπνοβασίας είναι συνηθέστερο γύρω στην ηλικία των 12 ετών.
* Ο ύπνος REM (Rapid Eye Movement) γνωστός και ως ύπνος γρήγορων κινήσεων των ματιών είναι το πέμπτο στάδιο του ύπνου και χαρακτηρίζεται από γρήγορες κινήσεις των ματιών, από εγκεφαλικά κύματα που δείχνουν ενεργοποιημένα και μοιάζουν με πολύ ελαφρύ ύπνο ή με την εγρήγορση, αλλά και από βαθιά χαλάρωση των μυών, παρόμοια με αυτή στο βαθύ ύπνο.
** O ύπνος χωρίς ταχείες κινήσεις των οφθαλμών (non-rapid eye movement sleep, NREM sleep)
*** Το αυτόνομο ή φυτικό νευρικό σύστημα λειτουργεί ανεξάρτητα από τη βούλησή μας, διανέμεται στην καρδιά και στους λείους γενικά μύες και εφορεύει επί της κανονικής λειτουργίας τους. Είναι με λίγα λόγια το τμήμα εκείνο του νευρικού συστήματος το οποίο ελέγχει τις ακούσιες λειτουργίες του οργανισμού.
(Το άρθρο συνεχίζεται στο δεύτερο μέρος…)
«Το κείμενο αποτελεί μια συνεργασία του flowmagazine.gr με την κα Πήττα. Για περισσότερα κείμενα της συγκεκριμένης αρθρογράφου πατήστε εδώ»
Πηγές
1. Wikipedia.org
2. Iatronet.gr
3. Ygeia.tanea.gr
4. Anders T.F. & Eiben, L.A. (1997). Pediatric Sleep Disorders: A review of the past 10 years. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 36, 9-20
5. Dahl, R.E., Holttum, J., Trubnick, L. (1994). A clinical picture of child and adolescent narcolepsy. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 33, 834-841
6. Hansen D.E. & Vandenberg, B. (1997). Neuropsychological features and differential diagnosis of sleep apnea syndrome in children. Journal of clinical Child Psychology, 26, 304-310
7. Kales, J.D, Soldatos, C.R. & Kales, A. (1980). Childhood Sleep Disorders. Current Pediatric Therapy, 9, 28-30
8. Mash, E. J. & Wolfe, D.A. (1999). Abnormal Child Psychology. Boston: Wadsworth Publishing Company
9. Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2006). Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων. Αναπτυξιακή προσέγγιση. Τυπωθήτω, Αθήνα
