«Βίος ανεόρταστος μακρά οδός απανδόκευτος» είχε πει ο Δημόκριτος, που σημαίνει «ζωή χωρίς γιορτή είναι μακρύς δρόμος χωρίς πανδοχείο». Δόξα …
Αμόλα καλούμπα!
Ο χαρταετός είναι ένα έθιμο που συνδεέται κατεξοχήν με την Καθαρή Δευτέρα και μας φέρνει σε άμεση επαφή με τα παιδικά μας χρόνια. Στη στήλη “Νοσταλγώντας τα παλιά”αφιερώνω ξεχωριστό άρθρο για τον χαρταετό, επειδή δεν ήταν απλώς παιχνίδι σαν όλα τα άλλα. Διόλου τυχαίο που ενέπνευσε λογοτέχνες (Πολίτης, Εμπειρίκος, Ελύτης), συνθέτες (Θεοδωράκης) και ζωγράφους (Βασιλείου, Μαγγανάρης, Φασιανός, Μυταράς, Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Τσαρούχης). Δίχως άλλο, ο χαρταετός τούς είχε αφήσει τόσο ισχυρές μνήμες από τα παιδικά τους χρόνια, που τον μετουσίωσαν σε τέχνη.
Δεν ήσαν μόνο οι μεγάλοι που ήθελαν να πετάξουν ψηλά στον ουρανό, δημιουργώντας, αρχικά τον μύθο του Ίκαρου και στη συνέχεια κατασκευάζοντας διάφορες αυτοσχέδιες πτητικές μηχανές, με άδοξο πάντοτε τέλος. Ήσαν και τα παιδιά που ανέβαιναν ψηλά στους αιθέρες, με ασφάλεια μέσω αντιπροσώπου: του χαρταετού τους.
Τέσσερις ήταν οι πιο συνηθισμένες χάρτινες πτητικές κατασκευές μας:
Το αεροπλανάκι φτιαγμένο με μια κόλλα χαρτί κατάλληλα διπλωμένη. Το έπιανες με το ένα χέρι από το κάτω μέρος και το τίναζες μπροστά και πάνω. Εκείνο έκανε μερικές εντυπωσιακές στροφές στον αέρα, αλλάζοντας συνεχώς κατεύθυνση και προσγειωνόταν χτυπώντας σε κάποιο έπιπλο ή στον τοίχο.
Η απλή σαΐτα φτιαγμένη με χαρτί τυλιγμένο σε χωνάκι και τσακισμένο εγκάρσια στη μέση. Το στερέωνες ανάμεσα στους δείχτες των χεριών σου και το εκτόξευες προς πάσα κατεύθυνση, εντός της σχολικής αίθουσας.
Η σαΐτα με κλωστή ήταν το φτηνό υποκατάστατο του χαρταετού. Ελαφρότατη κατασκευή με ουρίτσα από λεπτή ταινία χαρτιού. Αντί για σπάγκο έβαζες την κλωστή ραπτικής της μαμάς σου για να την πετάξεις, τρέχοντας εσύ για να δημιουργήσεις την αναγκαία πνοή ανέμου.
Τέλος, το βαρύ πυροβολικό, ο χαρταετός. Εξάγωνος με σκελετό από σχισμένο καλάμι ή λεπτά πυχάκια και χαρτί από κόλλα γλασέ. Η εύκολη λύση ήταν να τον αγοράσεις έτοιμο. Η ομορφιά του όμως ήταν να τον φτιάξεις μόνος σου με αλευρόκολλα, απολαμβάνοντας όλα τα στάδια κατασκευής του, και στο τέλος να βγεις υπερήφανος στη γειτονιά για να τον πετάξεις.
Ο χαρταετός είχε την δική του ορολογία:
Η ουρά, φτιαγμένη από πολύχρωμες λωρίδες χαρτιού ή εφημερίδας. Όσο ισχυρότερος ο αέρας, τόσο μακρύτερη και βαρύτερη έπρεπε να είναι η ουρά.
Τα σκουλαρίκια ήταν δύο χάρτινες φούντες που κρέμονταν αριστερά και δεξιά του αετού. Εκτός από το στόλισμα, βοηθούσαν και στην ισορροπία του αετού, αν για κάποιον λόγο έγερνε αριστερά ή δεξιά.
Οι βουίχτρες, περιμετρικά του αετού, για να βουίζουν με την πνοή του ανέμου.
Τα κρόταλα, μια γιρλάντα από στρογγυλεμένα χαρτιά στο «στήθος» του αετού, που κροτάλιζαν με τον αέρα καθώς χτυπιόνταν στο σώμα του.
Τα ζύγια ήσαν οι τρεις σπάγκοι συγκεκριμένου μήκους που άρχιζαν, αντίστοιχα, από το κέντρο του αετού και από τις δύο πάνω γωνίες και ενώνονταν με κόμπο μπροστά. Η σωστή ρύθμισή τους ήταν ο σημαντικότερος παράγων για την επιτυχημένη πτήση.
Τα ζύγια της ουράς ήταν ο σπάγκος, συγκεκριμένου μήκους, από τον οποίο κρεμόταν η ουρά.
Το γράμμα ένα κομμάτι χαρτόνι, συνήθως ο πάτος τσιγαρόκουτου, που περνιόταν στον σπάγκο και με επιδέξιες, μικρές κινήσεις ανέβαινε ψηλά, προς τον αετό, όχι πολύ κοντά του όμως για να μην μπλέξει με τα ζύγια του και κάνει καπάτσο.
Το καπάτσο ήταν η απότομη στροφή του αετού στο πλάι με άμεσο κίνδυνο την πτώση του. Ο χαρταετός πετούσε πάντα υπό γωνία με την γη. Αν για κάποιο λόγο ανέβαινε σε κατακόρυφη θέση, έχανε τη στήριξή του και έκανε καπάτσο. Απαιτούσε μεγάλη ταχύτητα αντιδράσεως και επιδέξιες κινήσεις για να αποτραπεί η προσγείωσή του σε κάποιο δέντρο, σύρματα της ΔΕΗ ή στο έδαφος με ένα ξερό κρότο.
Το ξυραφάκι, που κάποιοι κακόβουλοι έδεναν στο τέλος της ουράς του αετού τους, με στόχο να κόψουν τον σπάγκο γειτονικών αετών που πετούσαν.
Η καλούμπα ήταν το βεργάκι γύρω από το οποίο τυλιγόταν ο σπάγκος.
Το τσερκένι ήταν ένα περίεργο είδος αετού σε σχήμα σβούρας ή ρόμβου.
Κοιλιά έκανε ο σπάγκος από τα βάρος του όταν ο χαρταετός έφτανε σε μεγάλο ύψος και το μήκος του απαιτούμενου σπάγκου ήταν πολύ μακρύ.
«Αμόλα καλούμπα» σημαίνει ελευθέρωνε περισσότερο σπάγκο για να ανέβει ψηλότερα ο αετός.
«Κράτα κεφάλι» που σήμαινε «κράτα με τα δυο χέρια ψηλά τον αετό και περίμενε την πνοή του ανέμου. Μόλις φυσήξει αρχίζω να τρέχω ενισχύοντας την πνοή για να σηκωθεί ο αετός».
«Βρήκε τον αέρα του» εννοούσε ότι ο αετός ανέβηκε σε τέτοιο ύψος που συνάντησε συνεχές ρεύμα αέρα, με αποτέλεσμα να στέκεται ακίνητος στον ουρανό.
«Στέκεται σούζα» ή «στέκεται κοκόνα» λέγαμε για τον αετό που βρήκε τον αέρα του και στέκει ακίνητος.
Η κατασκευή και το πέταγμα του χαρταετού ήθελε εμπειρία και τέχνη. Σχολαστική ρύθμιση στα ζύγια, σωστό μήκος και βάρος ουράς, γρήγορο τράβηγμα και λασκάρισμα του σπάγκου για να πάρει ύψος.
Η επίσημη μέρα για το πέταγμα του αετού ήταν η Καθαρή Δευτέρα. Ο ουρανός της κάθε γειτονιάς ήταν από το πρωί γεμάτος με πολύχρωμους χαρταετούς. Βέβαια μέρες πριν και μετά οι χαρταετοί ήσαν στον αέρα.
Η χαρά να βλέπεις τον χαρταετό σου να έχει βρει τον αέρα του και να στέκεται υπερήφανος στο ύψος του δεν περιγράφεται. Κατά κάποιο τρόπο ταυτιζόσουν μαζί του, ένιωθες ότι κι εσύ πετούσες στα ουράνια και έβλεπες τον κόσμο από ψηλά.
Όσο όμως περήφανος ήταν ο χαρταετός σου στα ουράνια, τόσο ταπεινωμένος φαινόταν κρεμασμένος ανάποδα και σχισμένος στα καλώδια της ηλεκτρικής ή στα κλαδιά ενός δέντρου, όπου συχνά κατέληγε.
Ο χαρταετός ήταν καθαρά αγορίστικη υπόθεση. Τα κορίτσια συμμετείχαν κρατώντας κεφάλι.
Καθοριστικός παράγοντας για το πέταγμα του χαρταετού ήταν ο άνεμος. Ο πολύ ισχυρός και η άπνοια τον καθήλωναν στο έδαφος.
Στις επόμενες δεκαετίες το χαρτί του αετού αντικαταστάθηκε από πλαστικό, ενώ ομαδοποιήθηκε με τα χρώματα και τα σήματα ποδοσφαιρικών ομάδων. Καμιά σχέση με την ομορφιά του πολύχρωμου χαρτιού.
Ο σύγχρονος αετός λέγεται drone και πετά με…μπαταρίες!
Άρης Γαβριηλίδης, συγγραφέας, εικαστικός. Απόσπασμα από το βιβλίο του «Νοσταλγώντας την δεκαετία του ’50». Διάθεση, εδώ
