Mόλις δυο χρόνια πριν, το 2021, η Λιβανοαμερικανίδα ποιήτρια και ζωγράφος, Etel Adnan, μία από τις πιο ανατρεπτικές και αντιπολεμικές …
Μπενχαμίν Λαμπατούτ, Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο, Εκδόσεις Δώμα, 2020
Το βιβλίο Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο του σύγχρονου Χιλιανού συγγραφέα Μενχαμίν Λαμπατούτ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δώμα σε μετάφραση Αγγελικής Βασιλάκου και επιμέλεια Μαργαρίτας Ζαχαριάδου.
Ο Μπενχαμίν Λαμπατούτ είναι καμιά σαρανταριά χρονών, έχει τατουάζ στα μπράτσα και μοιάζει με τους τύπους που βλέπουμε στα γυμναστήρια – εμφάνιση σίγουρα αντίθετη με την κοινή γνώμη για την εικόνα ενός επιστήμονα. Γράφει ένα βιβλίο τόσο γεμάτο με την επιστήμη της φυσικής, με τα πάνω-κάτω της, με τον Αϊνστάιν, τον Γκρότεντικ και τον Σρέντινγκερ, τον Χάιζενμπεργκ και τον Μπορ και άλλους, με την «τρέλα», την ευφυΐα, την ακούραστη προσπάθεια κι επιμονή τους να ερμηνεύσουν τις λειτουργίες και τους νόμους ενός κόσμου που ομολογουμένως τους ξεπερνά. Ναι, η επιμονή τους, όμως, αποτελεί μέρος του μεγαλείου.
Το βιβλίο κινείται μεταξύ βιογραφίας, αλήθειας, κάποιας μυθοπλασίας και φαντασίας –απαραίτητα στοιχεία ώστε να δώσει ζωή στους πρωταγωνιστές του.
Ξεκινά με το κυανό της Πρωσίας, ένα χρώμα μπλε εκθαμβωτικό στο οποίο, το 1782, ο Σουηδός χημικός Κ.Γ. Σέλε πρόσθεσε μια αραιή κουταλιά θειικού οξέος μετατρέποντας το στο τοξικότερο δηλητήριο της σύγχρονης εποχής, το λεγόμενο «Πρωσικό οξύ».
Το 1907, ο Φ. Χάμπερ έλυσε το πρόβλημα έλλειψης λιπασμάτων σώζοντας εκατομμύρια ανθρώπους από ασιτία –μέχρι τότε χρησιμοποιούνταν η μέθοδος εφαρμογής λιπάσματος από αλεσμένα ανθρώπινα οστά– που ήταν ομολογουμένως ένα σοβαρό ζήτημα.
Ύστερα, περνάει στον Κ. Σβάρτσιλντ που, το 1915, έστειλε ένα γράμμα στον Αϊνστάιν από το μέτωπο, με τα πυρά και νεκρούς να πέφτουν ολόγυρα, όπου έδινε λύση στις εξισώσεις της θεωρίας της σχετικότητας.
Και συνεχίζει παρουσιάζοντας μαθηματικούς και φυσικούς του 20ου αιώνα, ανθρώπους των οποίων η ευφυία υφαίνεται με την εμμονή και τη φαντασία, οδηγώντας πολλές φορές στον παραλογισμό και στην τρέλα, στην απομόνωση. Θεωρίες που όταν πρωτοπαρουσιάστηκαν ήταν ακατανόητες, (ακόμη είναι – όχι, πείτε μου ότι καταλαβαίνετε πλήρως το πώς κάτι αποτελεί ταυτόχρονα σωματίδιο και κύμα), αντίθετες με κάθε γνώση της εποχής. Κάθε νέα θεωρία παρουσιαζόταν και πιο καινοτόμα, πιο «ξεδιάντροπη» σπρώχνοντας σχεδόν με τη βία τα όρια της επιστήμης, τα όρια των νόμων, του νου και του κόσμου σε μέρη τόσο δυσνόητα που φάνταζαν τρελά.
Σύμφωνα με τον Χάιζενμπεργκ, εκεί που πριν υπήρχε αιτία και αποτέλεσμα, τώρα υπάρχει ένα ατελείωτο φάσμα πιθανοτήτων, ενώ το σύμπαν δεν είναι πια μια σταθερή πραγματικότητα, αλλά μια θεά με πολλά χέρια –αν θέλετε να το οπτικοποιήσετε θυμηθείτε την ινδουιστική θεά του θανάτου, Κάλι– που παίζει ζάρια με την τυχαιότητα.
Ολόκληρος ο κόσμος αλλάζει με την παρατήρηση –ο άνθρωπος, τα άτομα από τα οποία είναι φτιαγμένο το σύμπαν– όπως αλλάζει και το σχήμα των σύννεφων όταν τα παρατηρούμε. Είναι δε γνωστό ότι όταν δεν τα παρατηρείς, εκείνα περνάν από πάνω σου ίδια κι απαράλλακτα, βαρετά. Ο κόσμος μεταβάλλεται και ρέει προς κατευθύνσεις που δεν γνωρίζουμε ή δεν μπορούμε να αντιληφθούμε, και μαζί του αλλάζουμε κι εμείς.
Η στιγμή που παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο μπορεί να είναι η στιγμή που πραγματικά αρχίζουμε να τον καταλαβαίνουμε… η στιγμή, όπως είπε χαμογελώντας πονηρά ο Ρ. Φάινμαν, να ξεχάσουμε όσα ξέραμε μέχρι τώρα και να δούμε τον κόσμο αλλιώς, από ένα άλλο πρίσμα, με διαφορετικούς κανόνες, πέρα από παλιές πεποιθήσεις. Ο κόσμος αλλάζει υπό το βλέμμα και το πνεύμα του παρατηρητή του.
Και το τέλος είναι… ναι, ωραιότατο. Μετά από μια φρενήρη αφήγηση όπου ευφυία, τρέλα και θάνατος γίνονται ένα κουβάρι, το τέλος είναι ήρεμο και γλυκό σαν τη μυρωδιά της άνοιξης που ακολουθεί μετά από έναν παγωμένο χειμώνα. Ή ακόμη ενός κήπου το βράδυ καθώς δέντρα και φυτά ξεκουράζονται.
