Ιανουάριος, ο μήνας των αλλαγών κατά την παράδοση
Ο καινούριος χρόνος μας έκανε ήδη ποδαρικό μπαίνοντας στα στολισμένα σπίτια μας και γεμίζοντάς μας ελπίδες και όνειρα για τους μήνες που έρχονται. Φρέσκος και δροσερός, μετράει ήδη τις πρώτες μέρες του κοντά μας ενώ ο χειμώνας μας δείχνει το παγωμένο του πρόσωπο. Μπήκε ο Γενάρης και μαζί του έφερε, όχι μόνο το κρύο του καιρού αλλά και τη ζεστασιά του νέου έτους, την ελπίδα και την οικογενειακή γαλήνη.
Από τα πολύ παλιά χρόνια, οι άνθρωποι αγαπούσαν και σέβονταν τον μήνα αυτόν. Τον μήνα με τα πολλά πρόσωπα και τα πολλά καινούρια ξεκινήματα. Η παράδοση του Ιανουαρίου ξεκινά από την εποχή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, όταν ο Θεός Ιανός λατρευόταν ευρέως ως ο προστάτης «των πρώτων αρχών και αιτιών» δίνοντας έτσι το όνομά του στον πρώτο μήνα του έτους, που καθιερώθηκε να είναι ο Γενάρης το 450π.Χ. από τους Ρωμαίους. Μέχρι τότε, οι αρχαίοι Έλληνες γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά στις 21 Ιουνίου ενώ η θέσπιση του Ιανουαρίου ως πρώτου μήνα του έτους έγινε από τους Βυζαντινούς, οι οποίοι ακολούθησαν τη Ρώμη, και ισχύει μέχρι σήμερα.
Ο μήνας με τα πολλά πρόσωπα
Στην ελληνική παράδοση, που σε πολλά μέρη της χώρας μας τηρείται μέχρι σήμερα, ο Ιανουάριος έχει πολλές ονομασίες που σηματοδοτούν από μία του ιδιότητα. Έτσι θα ακούσετε να τον καλούν Γατομήνα, επειδή τότε ζευγαρώνουν οι γάτες και Μεσοχείμωνο γιατί είναι ο δεύτερος από τους τρεις μήνες του χειμώνα. Ακόμα, στη Μάνη είναι γνωστός ως Κρυαρίτης για το τσουχτερό κρύο που τον συνοδεύει αλλά και Γελαστός για τις υπέροχες Αλκυονίδες μέρες του. Επίσης, στην Καππαδοκία της Μικράς Ασίας, πατρίδας του Αγίου Βασιλείου, ο Ιανουάριος καλείται Καλεντέρης. Αλλιώς, θα τον αναγνωρίσετε αν ακούσετε να τον λένε Πρωτάρη, Τρανό και Μεγαλομήνα μιας και είναι ο πρώτος μήνας του έτους με 31 ημέρες, σε αντίθεση με τον Κουτσοφλέβαρο που ακολουθεί.
Ο μήνας των οικιακών εργασίων
Την εποχή που οι νοικοκύρηδες φρόντιζαν τον κήπο, το σπίτι και τα χωράφια τους, ο Ιανουάριος ήταν ο κατάλληλος μήνας για να ξεκινήσουν οι εργασίες, κυρίως αγροτικές, που θα προετοίμαζαν τη σοδειά του νέου χρόνου.
Γι’ αυτό το λόγο, προετοίμαζαν τα γεωργικά τους εργαλεία για όταν υπήρχαν βροχές και χιόνια, εξόπλιζαν τα κτήματά τους με κοπριά ενώ επισκεύαζαν τυχόν βλάβες σε φράκτες και χαντάκια. Ακόμα, έσπερναν κουκιά, μπιζέλια και κρεμμύδια, φύτευαν φυλλοβόλα δένδρα, αγκινάρες, φράουλες και σπαράγγια, κλάδευαν τους ελαιώνες και άνοιγαν μεγάλους λάκκους στα δένδρα τους για να δέχονται όσο το δυνατόν περισσότερο νερό τις βροχερές ημέρες. Τέλος, οι νοικοκυρές αφιερώνονταν στα υφαντά του αργαλειού προκειμένου να εξοπλιστεί η οικογένεια με ζεστά πλεκτά και χαλιά.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να τονίσουμε πως, όλες οι παραπάνω εργασίες δεν έχουν χαθεί από την παράδοση του τόπου μας μιας και αποτελούν μέχρι σήμερα τρόπο ζωής για πολλούς κατοίκους της επαρχίας.
Το δωδεκαήμερο και οι παραδόσεις του
Οι πρώτες μέρες του Γενάρη είναι κομμάτι μιας υπέροχης, για τη λαογραφία του τόπου μας περιόδου, του δωδεκαημέρου. Το δωδεκαήμερο ξεκινά την ημέρα των Χριστουγέννων και ολοκληρώνεται ανήμερα των Φώτων και σηματοδοτείται από ένα σωρό έθιμα και παραδόσεις που δυστυχώς πολλές από αυτές έχουν εκλείψει στις μέρες μας.
Ας ξεκινήσουμε με τους καλικάτζαρους, τα κατεργάρικα αυτά πλάσματα που ζουν στα έγκατα της γης και έχουν σκοπό να καταστρέψουν τα Χριστούγεννα των ανθρώπων. Όλο το χρόνο ροκανίζουν τα θεμέλια της γης και λίγο πριν αυτή πέσει και τα καταπλακώσει, παραμονές Χριστουγνέννων δηλαδή, βγαίνουν στην επιφάνεια και μπαίνουν με θράσος στα σπίτια των νοικοκύρηδων όπου ψάχνουν να βρουν τρόφιμα και γλυκά, ενώ καταστρέφουν τα πάντα γύρω τους. Όλα αυτά μέχρι την ημέρα των Φώτων, όπου ο αγιασμός των υδάτων τα ξορκίζει και επιστρέφουν πίσω στο σπίτι τους για να ξεκινήσουν και πάλι το πονηρό τους σχέδιο.
Ένα άλλο πανάρχαιο έθιμο είναι αυτό του «Χριστόξυλου». Οι άνθρωποι πάντα πίστευαν στη δύναμη της φλόγας να εξαγνίζει και να διώχνει το κακό. Έτσι, καθ’όλη τη διάρκεια του δωδεκαημέρου, φρόντιζαν να καεί στο τζάκι ένα κούτσουρο από αγκαθωτό δένδρο, για να είναι η φωτιά πιο δυνατή και τα ξημερώματα της παραμονής των Φώτων ράντιζαν με τη στάχτη του ολόκληρο το σπίτι, αλλά και τη γειτονιά με σκοπό να ξορκίσουν κάθε πονηρό δαιμόνιο.
Η ελληνική λαογραφία είναι γεμάτη από θρύλους, έθιμα και παραδόσεις για τον υπέροχο αυτό μήνα αλλά και για κάθε μήνα του έτους. Απολαύστε λοιπόν κάθε μέρα του Ιανουαρίου από δω και πέρα και ετοιμαστείτε για πολλά νέα ξεκινήματα. Καλή χρονιά!
