Πόλεμος και πόλεμος, του László Krasznahorkai
Ένα βιβλίο που εντυπωσιάζει κατ’ αρχήν με τη λευκότητα του εξωφύλλου του διακοσμημένου διακριτικά με ένα σχέδιο του Μιρό με τίτλο Η ελπίδα του καταδικασμένου σε θάνατο 1 (1974).
Η αρχική αρνητική μου αντίδραση στα μακροπερίοδα κεφάλαια γρήγορα μετατράπηκε σε θετική και αφέθηκα στην υπνωτιστική γοητεία τους. Στέκομαι στη λέξη “υπνωτιστική” επειδή με έκπληξη είδα στο “αυτί” το εξωφύλλου την κριτική του περιοδικού La Croix που αρχίζει με τη φράση: “Υπάρχει κάτι υπνωτιστικό στα βιβλία του Λάζλο Κρασναχορκάι…”. Παναπεί η εντύπωση αυτή δεν ήταν μόνο δική μου.
Ο Κόριμ, ο Ούγγρος πρωταγωνιστής του βιβλίου, είναι ένας αντιήρωας, ένας εκ πεποιθήσεως loser, όπως θα τον έλεγαν στην Αμερική, αφού “η μέθη της νίκης τον άφηνε τελείως ψυχρό, μπορούσε να αναγνωρίσει τον εαυτό του μόνο στην ήττα…” (σελ. 106). Αυτό σε κάνει να τον συμπαθήσεις από την πρώτη στιγμή.
Κύριο χαρακτηριστικό του Κόριμ και ενίοτε ακαταμάχητο αμυντικό όπλο, που τον έσωσε σε δύο περιστάσεις, είναι η ακατάσχετη φλυαρία του. Να πώς τον παρουσιάζει το οπισθόφυλλο του βιβλίου:
«Από τις γειτονιές μιας μικρής ουγγρικής πόλης, στη Βουδαπέστη, στη Νέα Υόρκη και αλλού, ακολουθούμε τη μανιακή φωνή του Γκιόργκι Κόριμ, του ήρωα του Πόλεμος και πόλεμος, αυτού του ταπεινού, θλιμμένου γραφιά. Απελπισμένος, ώρες ώρες σχεδόν τρελός, αλλά επίσης έντονα συναισθηματικός, ο Κόριμ έχει ανακαλύψει, στα σκονισμένα Αρχεία της μικρής ουγγρικής πόλης όπου εργάζεται, ένα χειρόγραφο το οποίο επί δεκαετίες δεν έχει αγγίξει κανείς. Το συγκλονιστικής ποιητικής ομορφιάς κείμενο εξιστορεί την περιπλάνηση τεσσάρων συντρόφων, που πολέμησαν μαζί σ’ έναν καταστροφικό πόλεμο και αγωνίζονται τώρα να επιστρέψουν σπίτι τους και να ξεφύγουν από τον αμείλικτο κόσμο της βίας. Συγκινημένος από τον εξαιρετικά ευάλωτο χαρακτήρα των ηρώων του χειρογράφου, ο Κόριμ θέτει ως σκοπό της ζωής του να μεταβιβάσει στον κόσμο το ζωτικής σημασίας μήνυμα του κειμένου που μόλις ανακάλυψε. Αποφασίζει να εκπληρώσει αυτό το καθήκον στη Νέα Υόρκη, που αποτελεί για κείνον το «κέντρο του κόσμου».
Ακολουθώντας τον Κόριμ με επίμονο ρεαλισμό σε όλη του τη διαδρομή, και κυρίως στους δρόμους της Νέας Υόρκης, το Πόλεμος και πόλεμος -ένα από τα σημαντικότερα και πλέον φιλόδοξα βιβλία αυτού του Ούγγρου «μαιτρ της Αποκάλυψης», όπως τον αποκαλεί η Susan Sontag, μας μεταφέρει με συγκλονιστικό και ανθρώπινο τρόπο σ’ έναν κόσμο που διχάζεται ανάμεσα στην αγριότητα και τη μανιώδη ομορφιά.
Με γραφή που δεν μοιάζει με καμιά άλλη, το Πόλεμος και πόλεμος επιβεβαιώνει τα λόγια του W. B. Sebald ότι η πρόζα του Κρασναχορκάι «ξεπερνά κατά πολύ όλες τις ήσσονος σημασίας ανησυχίες της σύγχρονης γραφής».
Η περιπετειώδης πορεία προς την Νέα Υόρκη αυτού του “βλαχαδερού”, όπως τον αποκαλεί ο συγγραφέας, και η συγκατοίκησή του με ένα ζευγάρι που τον φιλοξενεί στο διαμέρισμά του, θυμίζει τον Αλέξη Δαμιανό στην ταινία του Μέχρι το πλοίο.
Στη ροή της διήγησης εμπλέκεται η περιπλάνηση των τεσσάρων προσώπων του χειρόγραφου δημιουργώντας μια “ιστορία μέσα στην ιστορία” σύμφωνα με την τάση των πολλών τελευταίων χρόνων, η οποία μιμήθηκε το παλαιότερο “θέατρο μέσα στο θέατρο” (Άμλετ κλπ.). Η παρουσία των τεσσάρων αυτών προσώπων με άγνωστη καταγωγή και σκοπό στη μινωική Κρήτη αυξάνει το ενδιαφέρον των Ελλήνων αναγνωστών.
Μικρό δείγμα της περιγραφικής δεινότητας του συγγραφέα δίνεται στη σελίδα 164, που μας μεταφέρει ζωντανά τη σκηνή teleshop με πωλήσεις κοσμημάτων γνωστή και σε εμάς από την ελληνική τηλεόραση.
Τα πρόσωπα του έργου δεν ονοματίζονται όλα. Αρκετά αναφέρονται περιγραφικά: η αεροσυνοδός, η γηραιά κυρία, η γυναίκα, ο άνδρας, θυμίζοντας την αντίστοιχη τεχνική του Σαραμάγκου στο Περί τυφλότητος μυθιστόρημά του.
Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τρία λεκτικά εφευρήματα:
- Στις απέραντες διηγήσεις του Κόριμ στα ουγγρικά προς την πορτορικανή γυναίκα, που αγνοεί τη γλώσσα του, εκείνος πετάει κάθε τόσο την αγγλική μετάφραση μιας λέξης, λες και αυτό θα τη βοηθούσε να καταλάβει τα λεγόμενά του, πράγμα που επιτείνει τον σουρεαλισμό της σκηνής.
- Στο τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο “Η έλευση του Ησαϊα” βάζει τον ήρωά του να μιλά με λειψά φωνήεντα ή σύμφωνα σε φράσεις του προς έναν ακροατή ο οποίος τον αγνοεί, όπως σχεδόν όλοι οι ακροατές του.
- Το προ-τελευταίο κεφάλαιο κλείνει με μια ηλεκτρονική διεύθυνση www.warandwar.com πίσω από την οποία κρύβεται ένα ακόμη παιχνίδι του συγγραφέα για τον προσεκτικό αναγνώστη.
Μια αξιοσημείωτη φράση του βιβλίου βρίσκεται στη σελίδα 351: “Δεν τρελάθηκα αλλά βλέπω τόσο καθαρά λες και είμαι τρελός”.
Ο υποβόσκων ερωτισμός ανάμεσα στον Κόριμ και στην Πορτορικανή κάνει τον αναγνώστη να διερωτάται αν τελικά ολοκληρώνεται ενώ, προς το τέλος του έργου, αριστουργηματική η περιγραφή της περίπτυξης του ζευγαριού των γηραιών ζητιάνων.
Ο τίτλος του έργου Πόλεμος και πόλεμος βρίσκεται σε διαλεκτική σχέση με το Πόλεμος και ειρήνη του Τολστόι.
Μια γρήγορη έρευνα στο διαδίκτυο δείχνει πως το γλυπτό που ψάχνει να βρει στην Ελβετία ο Κόριμ είναι υπαρκτό, όπως και το μουσείο που το φιλοξενεί.
Όλη η σύλληψη του έργου βασίζεται στην αιωνιότητα που προσφέρει το διαδίκτυο, όπου ο Κόριμ φιλοδοξούσε να αποθηκεύσει για πάντα το κείμενο του χειρογράφου που βρήκε. Να το λοιπόν που ο κυβερνοχώρος εμπνέει τη λογοτεχνία και της δίνει έδαφος να αναπτυχθεί και εκεί.
Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, γεννημένος το 1954 είναι ένας από τους πιο σημαντικούς Ούγγρους συγγραφείς. Σπούδασε νομικά και φιλολογία στα Πανεπιστήμια του Ζέγκεντ και της Βουδαπέστης. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε 11 γλώσσες. Έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία. Το 2015 συμπεριελήφθη στην τελική λίστα για το «The Man Booker International Prize».
Το βιβλίο εκδόθηκε τον Μάρτιο του 2015 από τις εκδόσεις Πόλις με 384 σελίδες, σε άριστη μετάφραση της Ιωάννας Αβραμίδου από τα γαλλικά.
