Υπάρχει μία κατηγορία ανθρώπων των οποίων τα μάτια λάμπουν από χαρά όταν αντικρίζουν χιλιάδες σκορπισμένα κομματάκια που αναμένουν σαν σπαζοκεφαλιά …
Η εκπαίδευση φροντίζει τη νεότητα του εγκεφάλου μας
«Το κουνουπίδι δεν είναι παρά ένα απλό λάχανο με μόρφωση», είχε πει ο Mark Twain, τονίζοντας με χιούμορ τη διαφορά- ή καλύτερα τη μεταμόρφωση- που επιφέρει η μόρφωση. Μια νέα έρευνα αποδεικνύει πως η εκπαίδευση, ως άσκηση του μυαλού, φροντίζει πολλαπλώς τον εγκέφαλό μας.
«Σύμφωνα με νέα έρευνα, τα οφέλη της καλής εκπαίδευσης και της δια βίου μάθησης επεκτείνονται μέχρι την τρίτη ηλικία», διάβασα κάπου μόλις χθες. Όπως γνωρίζετε και το έχω επαναλάβει συχνά, είμαι fan της επιστημονικής έρευνας καθώς την θεωρώ απαραίτητη, fan όμως με την απαραίτητη προσοχή μια και δεν υπάρχει η τέλεια έρευνα, όπως και δεν υπάρχει έρευνα που δεν θα ανατραπεί από κάποια μελλοντική. «Τα πάντα ρει» λέει ο Ηράκλειτος που ήτο σοφός, και καλόν να το έχουμε υπ’ όψιν μας όταν διαβάζουμε οποιαδήποτε έρευνα.
Αρχικά εξετάστηκε ο εγκέφαλος ακαδημαϊκών
Τα αρχικά ευρήματα μιας μακροχρόνιας μελέτης του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης δείχνουν ότι ορισμένες εκφυλιστικές διεργασίες μειώνονται στον εγκέφαλο των ακαδημαϊκών. Ο εγκέφαλός τους είναι πιο ικανός να αντισταθμίσει τους γνωστικούς και νευρωνικούς περιορισμούς/ ελλείψεις/ προβλήματα που σχετίζονται με την ηλικία, σύμφωνα με την έρευνα.
Τι εννοούμε με τον ορο «ακαδημαικός», κατ αρχάς; Κατα το Βικιλεξικό ακαδημαϊκός είναι ένα «μέλος της ακαδημαϊκής κοινότητας, δηλαδή πανεπιστημιακός ερευνητής ή καθηγητής» γένους αρσενικού ή θηλυκού. Ισως είναι λίγο στενός ο όρος, όμως σαφώς εννοεί ανθρώπους που διαβάζουν, μελετούν, έχουν μια δραστηριότητα νοητική αλλά και σωματική, έχουν επαφή με ανθρώπους γύρω τους που προέρχονται απο άλλους κλάδους, διαφορετικών ηλικιών και συνδιαλέγονται με άτομα των οποίων οι απόψεις μπορεί να διαφέρουν ριζικά απο την δική τους.
Εκπαίδευση: όλα όσα έχουν επίδραση στη πνευματική και σωματική αγωγή
Η δε λέξη «εκπαίδευση», με την ευρεία έννοια, περιλαμβάνει «όλες τις δραστηριότητες που έχουν σκοπό την επίδραση στη σκέψη, στο χαρακτήρα και τη σωματική αγωγή του ατόμου. Από τεχνικής πλευράς, με τη διαδικασία της εκπαίδευσης αποκτώνται συγκεκριμένες γνώσεις, αναπτύσσονται δεξιότητες και ικανότητες και διαμορφώνονται αξίες (ηθική, ειλικρίνεια, ακεραιότητα χαρακτήρα, αίσθηση του δικαίου, αφοσίωση, επαγγελματισμός, υπευθυνότητα, κτλ).
Έρευνα σε 200 ηλικιωμένους
Οι ερευνητές παρακολούθησαν περισσότερους από 200 ηλικιωμένους αρχικά για 7 έτη (η έρευνα συνεχίζεται).Οι συμμετέχοντες στη μελέτη δεν είχαν άνοια, είχαν μέση έως άνω του μέσου όρου νοημοσύνη και πολύ δραστήρια κοινωνική ζωή. Οι ερευνητές εξέτασαν τους συμμετέχοντες νευροανατομικά καθώς και νευροψυχολογικά χρησιμοποιώντας μαγνητική τομογραφία (MRI) σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Η ακαδημαϊκή εκπαίδευση προστατεύει τον εγκέφαλο
Με βάση στατιστικές αναλύσεις, οι ερευνητές μπόρεσαν να δείξουν ότι η ακαδημαϊκή εκπαίδευση είχε θετική επίδραση στον ηλικιακά- σχετιζόμενο εκφυλισμό του εγκεφάλου. H πρώτη συγγραφέας της μελέτης, η Isabel Hotz χρησιμοποίησε μεταξύ άλλων νέες μεθόδους για να μελετήσει τις εκφυλιστικές διεργασίες που εμφανίζονταν ως “μαύρες τρύπες” και “λευκές κηλίδες” στις ψηφιακές εικόνες σε ατόμα συνήθως μεγάλης ηλικίας, οι αιτίες των οποίων δεν είναι ακόμη γνωστές και ενδεχομένως να σχετίζονται με μικρά, απαρατήρητα εγκεφαλικά έμφρακτα (εγκεφαλικά επεισόδια), μειωμένη ροή αίματος ή απώλεια νευρονικών οδών ή νευρώνων. Όλα αυτά τείνουν να περιορίζουν τις γνωστικές επιδόσεις ενός ατόμου, ιδίως όταν ο εκφυλισμός επηρεάζει βασικές περιοχές του εγκεφάλου.
Τα ευρήματα προστίθενται σε πολλά ευρήματα άλλων ερευνητικών ομάδων, οι οποίες διαπιστώνουν ότι η εκπαίδευση έχει θετική επίδραση στη γήρανση του εγκεφάλου. Θετική επίδραση σημαίνει ό,τι αργοπορεί την γήρανση, δηλαδή τον εκφυλισμό νευρώνων και αρα και της πλαστικότητας και της μεταξύ τους επικοινωνίας. Πολλές προηγούμενες μελέτες δείχνουν ότι η ταχύτητα της νοητικής επεξεργασίας εξαρτάται από την ακεραιότητα των νευρωνικών δικτύων στον εγκέφαλο. Εάν αυτά τα δίκτυα επηρεαστούν αρνητικά, η ταχύτητα νοητικής επεξεργασίας μειώνεται.
Ο εγκέφαλος όταν «αθλείται» διατηρείται σε καλύτερη κατάσταση, όπως και το σώμα
Παρ’ οτι δεν έχει βρεθεί μέχρι στιγμής σημαντική αιτιώδης σχέση μεταξύ της εκπαίδευσης και της μειωμένης φυσικής εκφύλισης του εγκεφάλου, το παρακάτω φαίνεται να είναι πιθανό: «Υποψιαζόμαστε ότι ένα υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης οδηγεί σε αύξηση των νευρωνικών και γνωστικών δικτύων κατά τη διάρκεια της ζωής των ανθρώπων, τα οποία δημιουργούν, τρόπον τινά, αποθέματα. Στα γηρατειά, ο εγκέφαλός τους είναι λοιπόν σε θέση να αντισταθμίσει καλύτερα τις όποιες βλάβες εμφανίζονται», λέει ο Lutz Jäncke, καθηγητής νευροψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης.
Εαν αυτό ακούγεται παράξενο, ας αναλογιστούμε εναν αθλητή – οχι απαραίτητα επαγγελματία ή Ολυμπιονίκη, απλά κάποιον που γυμνάζεται σταθερά επί χρόνια σε ένα ή περισσότερα αθλήματα διότι απλά το διασκεδάζει. Το αποτέλεσμα είναι οτι μεγαλώνοντας έχει περισσότερη αντοχή και καλύτερη φυσικη κατάσταση απο τους συνομήλικους του/της. Όλοι έχουμε τέτοιους «τρελούς» φίλους που βγαίνουν για τρέξιμο τα ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς! Κατά τον ίδιο τρόπο δεν χρειάζεται να είμαστε όλοι ακαδημαϊκοί με την στενή έννοια του όρου.
Είναι επίσης πολύ πιθανό ότι οι εγκέφαλοι που είναι ενεργοί μέχρι τα βαθιά γεράματα είναι λιγότερο επιρρεπείς σε διαδικασίες εκφυλισμού, λέει ο Jäncke, αν και αυτό θα πρέπει να επαληθευτεί στην περαιτέρω πορεία της συνεχιζόμενης μακροχρόνιας μελέτης.
Η παραπάνω έρευνα είναι ακόμη στα αρχικά της στάδια κι αρα δεν διαθέτει ακριβή ή αδιάσειστα αποτελέσματα, όμως τα αποτελέσματα που παρουσιάζει συμφωνούν και με άλλες προηγηθείσες, παρόμοιες έρευνες οι οποίες δείχνουν ότι ένας εγκέφαλος που ασκείται μακροχρόνια, είναι σε καλύτερη κατάσταση από έναν που τεμπελιάζει και χαζολογάει στο Netflix. (To Netflix το συμπαθώ, σας διαβεβαιώνω, ως παράδειγμα το φέρω).
Ας δώσουμε την δέουσα προσοχή και στα προφανή αλλά πολύ σημαντικά
Θα μου πείτε ότι, σιγά το νέο, αυτό το ξέραμε και χωρίς έρευνα. Ίσως να το υποψιαζόμασταν καθώς η λογική προς τα εκεί μας σπρώχνει, οι έρευνες όμως έχουν σκοπό να επιβεβαιώνουν ή να διαψεύδουν τις ενστικτώδεις «υποψίες» μας για διάφορα γεγονότα. Και όταν τα αποτελέσματα μιας έρευνας μας φαίνονται οφθαλμοφανέστατα, δεν είναι λόγος να την αγνοούμε επιδεικτικά – όπως συχνότατα κάνουμε, διότι: «Έλα τώρα, αυτό το ξέρουν κι οι κότες..» κι αφου το ξέρουν κι οι κότες δεν είναι σημαντικό διότι εάν ήταν κάτι το σημαντικό δεν θα το ήξεραν κι οι κότες. Κι όμως έτσι σκεφτόμαστε, σκεπτικό που δεν περιέχει ούτε ψήγμα λογικής. Πολλά απ τα πλέον σημαντικά πράγματα είναι ακριβώς κάτω απ την μύτη μας – επιλέγουμε απλά να μην τα βλεπουμε ή θεωρούμε οτι θα είναι πάντα στη διάθεση μας.
Εν ολίγοις, τι αξίζει να κρατήσουμε από την παραπάνω έρευνα; Μα το αδιάσειστο, κατά πως φαίνεται, γεγονός ότι ένας εγκέφαλος που παραμελείται, θα μας παραμελλησει κι αυτός με την σειρά του και σχετικά γρήγορα μάλιστα. Την ευθύνη την έχουμε, όπως πάντα, εμείς. Το Netflix, επαναλαμβάνω, δεν μας φταίει σε τίποτα.
