Τα Αρχαία Ελληνικά Μουσικά Όργανα
.jpg)
Πως ήταν τα αρχαία ελληνικά μουσικά όργανα; Τι ήχους έβγαζαν και τι μελωδίες δημιουργούσαν; Ο Παναγιώτης Στέφος, ένας διακεκριμένος μουσικός, είναι ερευνητής και κατασκευαστής αρχαιοελληνικών οργάνων και μιλάει στο Flowmagazineγια την τέχνη του. Εξαιτίας της αγάπης του για την παράδοση και τη μουσική, ίδρυσε το Κεντρο Ελληνικής Μουσικής Κληρονομιάς «Λύραυλος». Στόχος του ιδρύματος είναι η αναβίωση και προβολή της αρχαίας Ελληνικής μουσικής, μέσω κατασκευής μουσικών οργάνων που αναπαράγουν τις αρχαίες μελωδίες. Η μουσική ανέκαθεν αποτελούσε τρόπο ψυχαγωγίας και έκφρασης. Από τα αρχαία χρόνια υπάρχουν πολλά δείγματα ύπαρξης και χρήσης της μουσικής τόσο για κοινωνικούς, όσο και για εκπαιδευτικούς λόγους. Η μουσική έπαιζε κυρίαρχο ρόλο στην αρχαία Ελλάδα και η συμβολή της ήταν μεγάλη, στη διαμόρφωση του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού. Την επιρροή της καταδεικνύουν Μουσικοί Αγώνες («Κάρνεια» στην Αρχαία Σπάρτη), αλλά και διαγωνισμοί σε Αθηναϊκές εορτές (Μεγάλα Παναθήναια και Μεγάλα Διονύσια).
Τα αρχαία Ελληνικά μουσικά όργανα χωρίζονται στις τρεις γνωστές κατηγορίες: έγχορδα, πνευστά και κρουστά. Αξίζει να γίνει εκτενέστερη αναφορά όμως σε συγκεκριμένα όργανα όπως η λύρα, η φόρμιγγα, ο αυλός και το τύμπανο.
Η λύρα είναι το πλέον διαδεδομένο έγχορδο της αρχαίας Ελλάδας και μπορεί να χαρακτηριστεί ως το εθνικό όργανο των αρχαίων Ελλήνων. Δεν ήταν όργανο απαραίτητα των επαγγελματιών, ενώ το χρησιμοποιούσαν για την εκπαίδευση των νέων.
Η φόρμιγξ είναι η παλαιότερη ίσως μορφή της αρχαίας κιθάρας, κατεξοχήν συνδεδεμένη με την απόδοση των ομηρικών επών από ραψωδούς. Θεωρείτο από πολλούς ιερό όργανο και ίσως υπήρξε το πιο αρχαίο έγχορδο.
Ο αυλός είναι το σημαντικότερο αρχαιοελληνικό πνευστό, χρησιμοποιούταν σε όλες σχεδόν τις ιδιωτικές και δημόσιες τελετές, στους εθνικούς αγώνες και στις παραστάσεις τραγωδίας.
Το τύμπανο είναι το πιο δημοφιλές κρουστό που χρησιμοποιείτο σε λατρευτικές εκδηλώσεις κυρίως από γυναίκες.
Ο Λύραυλος λοιπόν, ανακατασκευάζει κατόπιν επιστημονικής μελέτης κάθε είδους πηγών, τα αρχαιοελληνικά όργανα. Πρόκειται όχι απλώς για δημιουργία μιας κόπιας, που να μοιάζει εμφανισιακά με τα όργανα εκείνα, αλλά για πιστά αντίγραφα, που θα αναπαράγουν και τις αντίστοιχες μελωδίες. Για την κατασκευή τους, γίνεται χρήση των ίδιων υλικών που χρησιμοποιούνταν και στα αρχαία χρόνια, όπως καύκαλα χελώνας, δέρμα, κόκαλα από ψάρια και άλλα. Ο Παναγιώτης Στέφος μας ενημέρωσε πως αποφάσισε να ασχοληθεί με την κατασκευή οργάνων: «Λόγω της αγάπης μου αρχικά στο παρελθόν γενικά και στην επιθυμία να βρω τις αξίες σε αυτό και της αγάπης για το καθετί χειροποίητο. Είναι μοναδικό να δίνεις ζωή συνδυάζοντας απλά αντικείμενα όπως ψαροκόκαλα, έντερα ζώων, καύκαλα».
Έρευνα όμως γίνεται και για τον τρόπο παιξίματος τους. Στο Λύραυλο προσπαθούν να αποδώσουν όσο το δυνατόν καλύτερα τις παρτιτούρες που έχουν διασωθεί. Ο κύριος Στέφος δήλωσε στο flowmagazine.gr για τις πηγές που επεξεργάζονται ώστε να αποδώσουν τη μουσική της αρχαίας Ελλάδας: «Πρώτον, οι εικαστικές μαρτυρίες-από ανάγλυφα, αγγεία, νομίσματα- όπου βλέπει κανείς τον τρόπο που παίζουν οι μουσικοί. Δηλαδή τη θέση που τοποθετούν τα χέρια τους και τις κινήσεις τους. Και δεύτερον από γραπτές και φιλολογικές μαρτυρίες. Υπάρχουν αναφορές για τη θεωρητική μουσική, μουσικά μέτρα και αρμονίες. Εάν συνδυαστούν αυτές οι δύο πηγές, καταλήγουμε σε μια καλή προσέγγιση της αρχαιοελληνικής μουσικής».
Εκτός όμως από τις παρτιτούρες, υπάρχουν και νεώτερες συνθέσεις. Είτε με βάση τα διασωθέντα κείμενα, ή εντελώς πρωτότυπες συνθέσεις σύγχρονης μουσικής ειδικά για τα όργανα αυτά και τον ήχο που παράγουν. Αξίζει να αναφερθεί πως διερευνάται ακόμη και η χρήση της φωνής στα κομμάτια αυτά. Επιπλέον χρειάζεται να επισημανθεί. πως στις ζωντανές εμφανίσεις του Λύραυλου γίνεται και χρήση μεταγενέστερων οργάνων, όπως ζουρνάς και τσαμπούνα (που είναι ο “απόγονος” του αρχαίου αυλού). Γίνεται ουσιαστικά σύνδεση του παλαιού με το νέο.
Ο ιδρυτής του Λύραυλου δεν παρέλειψε να αναφερθεί στο ουσιαστικό έργο του Κεντρο Ελληνικής Μουσικής Κληρονομιάς:«Το σημαντικό κομμάτι της δουλειάς είναι αυτό που γίνεται στα σχολεία. Με τις παρουσιάσεις στους νέους, ενεργοποιείται το ενδιαφέρον τους για τη μουσική. Η μουσική είναι η χαρά της ζωής!».
