Δερματίτιδα μπορεί να προκληθεί από τα ηλιακά ή ακτινικά εγκαύματα, ασθένειες που δημιουργούν απολέπιση, παράσιτα, φυτά ή έντομα δηλητηριώδη, εκζέματα, …
Δερματίτιδα: Αιτιολογία, είδη, συμπτώματα και αντιμετώπιση
Η δερματίτιδα ή έκζεμα είναι μία συχνότατη δερματική πάθηση που οφείλεται σε πλήθος εξωγενών και ενδογενών παραγόντων. Ο προσδιορισμός της αιτιολογίας κατευθύνει προς την ενδεδειγμένη αντιμετώπιση του προβλήματος.
Εξωγενούς αιτιολογίας
- Ερεθιστική εξ επαφής δερματίτιδα
Παράγοντες ερεθιστικοί στο δέρμα προκαλούν φλεγμονή. Στις χρόνιες περιπτώσεις είναι πιθανό να δρουν περισσότεροι από ένας παράγοντες. Οι ερεθισμοί μπορεί να προέρχονται από απορρυπαντικά, καθαριστικά, σαπούνια, αντισηπτικά, έλαια, οξέα κ.ά. Στην οξεία φάση το ερεθισμένα δέρμα παρουσιάζει οίδημα και φυσαλίδες, ενώ έντονος είναι και ο κνησμός.
Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να υπάρχει πόνος και φλεγμονή με πύον. Όταν ο ερεθιστικός παράγοντας δρα για διάστημα μεγαλύτερο των δύο μηνών, παρατηρείται πάχυνση του δέρματος με έντονες πτυχώσεις, ξηρότητα, κνησμός και μελάγχρωση.
Μεγάλη σημασία έχει η κατάσταση της εξωτερικής στιβάδας του δέρματος, της κεράτινης στιβάδας, που προστατεύει δημιουργώντας φραγμό. Η καταστροφή της αφήνει απροστάτευτο το δέρμα απέναντι στη δράση των ερεθιστικών παραγόντων.
Η θεραπεία βασίζεται στην απομάκρυνση της ερεθιστικής ουσίας, ωστόσο συχνά είναι πολύ δύσκολος ο εντοπισμός του υπεύθυνου παράγοντα. Χορηγείται τοπική αγωγή με κορτικοστεροειδή και μαλακτικές κρέμες που καταπραΰνουν τη φλεγμονή, ενώ ο κνησμός αντιμετωπίζεται με αντιισταμινικά.
- Αλλεργική εξ επαφής δερματίτιδα
Το δέρμα έρχεται σε επαφή με αλλεργιογόνο για χρονικό διάστημα ικανό ώστε να προκληθεί αλλεργία. Κατά το χρονικό αυτό διάστημα, δεν παρουσιάζεται κλινική εκδήλωση, όμως κατά την επανάληψη της επαφής με τον αλλεργιογόνο παράγοντα και αφού έχει αναπτυχθεί η αλλεργία, εμφανίζεται το αλλεργικό έκζεμα. Συνήθως η αλλεργία παραμένει ισόβια. Υπάρχουν χιλιάδες αλλεργιογόνα, όπως καλλυντικά, αρώματα, βαφές, συντηρητικά, φάρμακα, πλαστικά κ.ά. Η ευαισθητοποίηση ενός ατόμου που έρχεται σε επαφή με ένα αλλεργιογόνο καθορίζεται από γενετικούς παράγοντες.
Η κλινική εικόνα δεν διαφέρει από εκείνη της ερεθιστικής εξ επαφής δερματίτιδας. ωστόσο η κινητοποίηση ολόκληρου του ανοσοποιητικού μηχανισμού είναι δυνατό, σε σοβαρές περιπτώσεις, να προκαλέσει και άλλα συμπτώματα, π.χ. άσθμα. Η διάγνωση γίνεται βάσει του ιατρικού ιστορικού και της κλινικής εικόνας. Ο προσδιορισμός του αλλεργιογόνου γίνεται με patch–test. Με τη μέθοδο αυτή διάφορα αυτοκόλληπτα εμβαπτισμένα σε αλλεργιογόνα τοποθετούνται στην πλάτη του ασθενούς για 48 ώρες και ανάλογα με την αντίδραση του δέρματος συνάγονται συμπεράσματα.
Η θεραπεία συνίσταται και εδώ στην απομάκρυνση της υπεύθυνης ουσίας και τη χρήση τοπικών κορτικοειδών και μαλακτικών κρεμών για την ανακούφιση του δέρματος.
Ενδογενούς αιτιολογίας
- Ατοπική δερματίτιδα
Πρόκειται για δερματοπάθεια συνοδευόμενη από κνησμό. Στο 70% των περιπτώσεων υπάρχει κληρονομική προδιάθεση. Εμφανίζεται πολύ συχνά στα παιδιά, καθώς προσβάλλει τουλάχιστον το 10% των βρεφών, κατά τις πρώτες εβδομάδες ή τους πρώτους μήνες της ζωής.
Η κλινική εικόνα διαφέρει ανάλογα με την ηλικία. Στα βρέφη το έκζεμα εντοπίζεται στις παρειές. Στην παιδική ηλικία εμφανίζεται στις καμπτικές επιφάνειες των άκρων (στο εσωτερικό του αγκώνα και πίσω από τα γόνατα), τους καρπούς, τον τράχηλο και τα βλέφαρα. Το δέρμα είναι ξηρό και ευερέθιστο, δημιουργείται απολέπιση και εμφανίζεται μελάγχρωση λόγω του έντονου κνησμού.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες (π.χ. ζέστη), αλλεργιογόνα (π.χ. σκόνη, γύρη) και επαφή με ερεθιστικές ουσίες σε καθαριστικά, σαπούνια και συνθετικά ή μάλλινα ρούχα είναι δυνατό να επιδεινώσουν το έκζεμα, ενώ σε έξαρσή του μπορεί να οδηγήσουν και απλές ιογενείς λοιμώξεις όπως το κοινό κρυολόγημα. Την κατάσταση μπορούν να επιβαρύνουν η ξηρότητα του δέρματος λόγω ανεπαρκούς περιποίησης και το ψυχολογικό στρες.
Όσο πιο νωρίς εκδηλώνεται η ατοπική δερματίτιδα, τόσο πιο σοβαρή και επίμονη είναι. Τα περισσότερα παιδιά με ατοπικό έκζεμα παρουσιάζουν βελτιωμένη εικόνα καθώς μεγαλώνουν. Ωστόσο, πολλά εξακολουθούν να έχουν ξηρό δέρμα και χρειάζεται να αποφεύγουν ερεθιστικούς παράγοντες. Το 60% των παιδιών παρουσιάζουν και εκδηλώσεις από το αναπνευστικό (αλλεργική ρινίτιδα, άσθμα).
Επίσης, τα άτομα πάσχουν συχνότερα από τροφικές αλλεργίες και είναι πιο ευαίσθητα σε λοιμώξεις από σταφυλόκοκκο και ιούς, οι οποίες επιμολύνουν το έκζεμα, δίνοντας στο δέρμα μια εικόνα έντονης φλεγμονής με κιτρινωπή χροιά και πύον. Σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι επιβεβλημένη η χορήγηση αντιβιοτικού. Επιλοίμωξη του εκζέματος μπορεί να προκληθεί και από τον ιό του απλού έρπητα, προκαλώντας εκτεταμένες και επώδυνες βλάβες στο δέρμα που μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με ειδική αντιική αγωγή.
Συνήθως η διάγνωση γίνεται βάσει της κλινικής εικόνας και του ιατρικού ιστορικού, χωρίς διενέργεια εργαστηριακού ελέγχου. Αν κριθεί απαραίτητο, είναι δυνατό να γίνει εξέταση αίματος, απ’ όπου συνήθως προκύπτει αυξημένος ο αριθμός των ηωσινοφίλων, τα οποία είναι λευκά αιμοσφαίρια, συστατικά του ανοσοποιητικού συστήματος, που ελέγχουν μηχανισμούς σχετιζόμενους με τις αλλεργίες και το άσθμα.
Άλλες εξετάσεις είναι οι δερματικές δοκιμασίες δια νυγμού (Skin Prick Tests, SPTs) και η μέτρηση ολικής και ειδικής IgE στον ορό του αίματος. Η ανοσοσφαιρίνη IgE είναι τα αντισώματα που είναι κυρίως υπεύθυνα για τις αλλεργικές αντιδράσεις και συνήθως εμφανίζεται αυξημένη. Με τις εξετάσεις αυτές ελέγχεται αν κάποιο τροφικό ή περιβαλλοντικό αλλεργιογόνο σχετίζεται με την αιτιολογία της ατοπικής δερματίτιδας. Επίσης, στις καλλιέργειες δερματικών βλαβών γίνεται έλεγχος για αποικισμό από σταφυλόκοκκο. Η εξέταση αυτή γίνεται στις περιπτώσεις ασθενών με βαριά ατοπική δερματίτιδα και σε επιμολυσμένες βλάβες.
Δεν υπάρχει ριζική θεραπεία της ατοπικής δερματίτιδας, αλλά υπάρχουν πολλοί τρόποι ελέγχου της. Το έκζεμα αντιμετωπίζεται με καλή ενυδάτωση και με την τοπική εφαρμογή φαρμακευτικών παρασκευασμάτων (π,χ, κορτικοστεροειδή) όταν παρουσιάζεται φλεγμονή σε έξαρση. Γενικά μέτρα πρόληψης των εξάρσεων της ατοπικής δερματίτιδας είναι το μπάνιο με νερό σε θερμοκρασία σώματος, η χρήση υποαλλεργικού σαπουνιού ή υδρόφιλου λαδιού, η καθημερινή ενυδάτωση με υποαλλεργικό γαλάκτωμα ή κρέμα, η αποφυγή αντισηπτικών και σαπουνιών που προκαλούν ξηρότητα και επιτείνουν τον κνησμό, η αποφυγή επαφής με χημικά απορρυπαντικά, η αποχή από τροφές που περιέχουν συντηρητικά και χρωστικές και η χρήση βαμβακερών υφασμάτων.
Για τη σύγχρονη παρουσία τροφικής αλλεργίας, που ίσως σχετίζεται με την έξαρση της ατοπικής δερματίτιδας, δίνονται κατάλληλες διατροφικές οδηγίες. Η αποφυγή αλλεργιογόνων, όπως σκόνη και τρίχωμα ζώων, είναι επίσης ένα μέτρο που πρέπει να ακολουθείται.
Η ατοπική δερματίτιδα παρουσιάζει περιόδους εξάρσεων και υφέσεων. Έξαρση παρουσιάζεται τον χειμώνα, καθώς οι χαμηλές θερμοκρασίες επιτείνουν την ξηρότητα του δέρματος. Το καλοκαίρι η κατάσταση βελτιώνεται λόγω της επίδρασης της υπεριώδους ακτινοβολίας. Η μετρημένη και προσεκτική έκθεση του δέρματος στον ήλιο μπορεί να διεγείρει την παραγωγή νιτρικού οξιδίου, ενός μορίου που καταπραΰνει τα συμπτώματα του εκζέματος.
- Σμηγματορροϊκή δερματίτιδα
Πρόκειται για δερματοπάθεια συχνή σε βρέφη και ενήλικες. Στα βρέφη εντοπίζεται στο τριχωτό της κεφαλής (νινίδα) σαν λέπια ερυθροκίτρινου χρώματος, που ορισμένες φορές σχηματίζουν πλάκες. Στους ενήλικους παρουσιάζεται στο τριχωτό της κεφαλής, τα φρύδια, τις πλαϊνές πλευρές της μύτης, το στέρνο και το μέσο της πλάτης. Το εξάνθημα στις περιοχές αυτές παρουσιάζει ερυθρότητα, απολέπιση, αλλά όχι κνησμό. Η νόσος παρουσιάζει έξαρση κατά τον χειμώνα και σε περιόδους έντονου στρες.
Η θεραπευτική αντιμετώπιση περιλαμβάνει ειδικά σαμπουάν για το τριχωτό της κεφαλής και κρέμες ή κορτιζόνη για τις εξάρσεις στο δέρμα.
- Δυσιδρωσικό έκζεμα
Η δερματίτιδα αυτή προσβάλλει τα χέρια και, σπανιότερα, τα πόδια. Τα συμπτώματα είναι έντονος κνησμός και φυσαλίδες, κυρίως στην πλάγια επιφάνεια των δακτύλων. Παρουσιάζει έξαρση κατά τους θερινούς μήνες.
Η θεραπεία περιλαμβάνει αντισηπτικά διαλύματα, κρέμες με κορτιζόνη και αντιισταμινικά.
- Νομισματοειδές έκζεμα
Στη δερματίτιδα αυτή παρατηρούνται κυκλικές βλάβες με κνησμό και απολέπιση, κατά κύριο λόγο σε περιοχές των άνω άκρων και του θώρακα. Οι βλάβες παρουσιάζουν τάση ίασης στο κέντρο. Έξαρση παρουσιάζεται κατά τους θερινούς μήνες. Η θεραπεία βασίζεται και εδώ σε κορτικοστεροειδή και αντιισταμινικά.
